با داغ‌شدن بحث ADHD در فضای مجازی و گفت‌وگوهای روزمره، احتمال ابتلای کودک به این اختلال یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های والدین است. باتوجه‌به اینکه علائم ADHD و رفتارهای کودکانه همپوشانی بالایی دارند، تشخیص قطعی ابتلای کودک به این اختلال کمی دشوار خواهد بود و حتی روانپزشک‌های حرفه‌ای نیز در تشخیص آن احتیاط می‌کنند. اما چطور احتمال ابتلا به اختلال ADHD در کودکان را حدس بزنیم؟ شما می‌توانید برای حدس اولیه ابتلا و تشخیص نیاز به مراجعه به روانشناس، از تست عدم تمرکز در کودکان کمک بگیرید.
عدم تمرکز یا ADHD؟
عدم تمرکز یکی از اصلی‌ترین علائم بیش فعالی محسوب می‌شود، اما مشکلات تمرکز لزوما ناشی از ADHD نیستند. برای فهمیدن اینکه ADHD چیست؟ به تعریف موسسه ملی سلامت روان آمریکا از این اختلال توجه کنید:
الگوی رفتاری مداوم شامل بی‌توجهی، بیش فعالی فیزیکی و تکانشگری در کودک؛ به‌طوری‌که موجب اختلال در عملکردهای اجرایی، بهبود مهارت‌ها و فرایند رشد مغز شود. (منبع)
بر اساس داده‌های معتبر مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) در سال 2016، اختلال بیش فعالی/ نقص توجه (ADHD) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های سلامت روان است که میلیون‌ها کودک را در ایالات متحده تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیشتر علائم و نشانه‌ها در دوران کودکی بین سنین 6 تا 12 سالگی ظاهر می‌شوند و معمولا تا بزرگسالی ادامه خواهند داشت.
این وضعیت عصبی – رشدی بر نحوه خواندن و مطالعه، یادگیری، کار، بازی و تعامل کودکان و نوجوانان با دیگران تاثیرگذار خواهد بود. علائم تکانشگری، بی‌توجهی و/یا بیش فعالی برای بیشتر خانواده‌ها سوال برانگیز نیست و معمولا آن‌ها را به‌حساب رفتارهای کودکانه می‌گذارند. به دلیل ناآگاهی والدین درمورد تفاوت بین بیش فعالی و شیطنت در کودکان، بسیاری از کودکان تا سال‌های طولانی درمان درستی دریافت نمی‌کنند و علائم شدیدتری را تجربه خواهند کرد.
توجه داشته باشید که در بسیاری از موارد، این رفتارها طبیعی هستند؛ اما اگر بیش از 6 ماه شاهد رفتارهای نابهنجار و عدم بهبود آن‌ها بودید، باید احتمال ADHD را در نظر بگیرید. (منبع)
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: فواید تمرکز
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
تست عدم تمرکز در کودکان
ما به‌عنوان والدین یک کودک، نگرانی‌های زیادی را دررابطه‌با سلامت و رشد او تجربه می‌کنیم. همان‌طور که می‌دانید، این روزها اطلاعات زیادی درمورد انواع اختلالات روانی در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌شود که تنها کاربرد آن‌ها، نگران و مضطرب کردن افراد است؛ زیرا نه‌تنها ADHD، بلکه تشخیص هیچ اختلالی به این سادگی نیست. بسیاری از والدین با مطالعه این مطالب نسبت به ابتلای کودک به بیش فعالی شک می‌کنند، اما نمی‌دانند باید به روانشناس مراجعه کنند یا خیر. در این شرایط دو راه پیش‌روی شماست:
- بدون حضور کودک با یک روانشناس صحبت کنید و اقدامات لازم را انجام دهید تا استرس بیهوده به کودک وارد نشود.
- از یک تست عدم تمرکز در کودکان آنلاین کمک بگیرید.
تست عدم تمرکز در کودکان، پرسش‌نامه‌ای شامل چندین سوال کلی و جزئی است که باتوجه‌به علائم ADHD و شدت آن‌ها تدوین شده‌اند. تعداد سوالات، نحوه بیان پرسش‌ها و حتی چیدمان آن‌ها نیز باتوجه‌به شرایط افراد ADHD تنظیم می‌شوند تا حس و حال فرد مبتلا را نیز در نظر بگیرند. این تست‌ها برای کودکان و بزرگسالان در دسترس هستند و انجام آن‌ها هیچ آسیبی به فرد نخواهد زد؛ اما نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- کاربرد این تست‌ها، کمک به والدین در تفکیک علائم بیماری با رفتارهای کودکانه و انطباق علائم این اختلال با نوع و شدت رفتارهای کودک شما است.
- تست عدم تمرکز در کودکان سرنخ‌های رفتارهای ناهنجار و احتمال شدت و بروز آن‌ها در آینده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
- نتیجه این تست‌ها، مخصوصا از نوع آنلاین، قابل‌اتکا نیست؛ زیرا عوامل زیادی در عملکرد نامناسب شما، کودکتان و حتی خطاهای وب‌سایت نقش خواهند داشت که بر نتیجه تست موثر خواهند بود.
- هیچ تست آنلاینی نمی‌تواند ابتلای فرزند شما به این اختلال را تایید کند؛ تشخیص دقیق تنها از طریق ارزیابی بالینی امکان‌پذیر است.
- تحلیل این تست‌ها باتوجه‌به داده‌های اولیه انجام می‌شود و باتوجه‌به بازه نمره دریافتی شما، یک تحلیل کلی دریافت خواهید کرد.
- تست مورداستفاده شما باید از منابع معتبر و توسط متخصصان ترجمه شده باشد.
- بیشتر بخوانید: لیست علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: عدم تمرکز یعنی چه
- بیشتر بخوانید: اهمیت تمرکز
این آزمون چگونه انجام می‌شود؟
بیشتر آزمون‌های عدم تمرکز در کودکان آنلاین هستند؛ اما شما می‌توانید در یک مرکز مشاوره معتبر نیز تست بیش فعالی کودکان را انجام دهید. برخی از این پرسش‌نامه‌ها مخصوص والدین هستند؛ یعنی والدین باید رفتارهای کودک را بررسی کنند و باتوجه‌به آن‌ها، به سوالات پاسخ دهند. در نهایت و باتوجه‌به نمره دریافتی، آن‌ها می‌توانند احتمال ابتلای کودک را حدس بزنند و برای مراجعه به روانشناس تصمیم قطعی بگیرند.
برخی از این پرسش‌نامه‌ها نیاز به همکاری والدین و کودکان دارند. در توضیحات این پرسش‌نامه‌ها، از والدین خواسته می‌شود رفتارهای کودک را در حین پاسخ به سوالات بررسی کنند. رفتارهایی مانند خستگی، بی‌حوصلگی، پرخاشگری، طفره‌رفتن، گریه‌کردن، بیش از حد صحبت‌کردن و غیره را در حال پاسخ به سوالات بررسی کنید و بازه زمانی آن‌ها را یادداشت کنید؛ به‌عنوان‌مثال: “بعد از ده دقیقه به سوال هفت رسیدیم و اولین علائم بداخلاقی و بی‌حوصلگی در کودک مشاهده شد.”
در هر دو صورت، در نظر داشته باشید که تست عدم تمرکز در کودکان تنها جنبه خودآزمایی دارد و قرار نیست تشخیص قطعی به شما بدهد. تنها کاربرد این تست، برطرف‌کردن شک شما در مراجعه به روانشناس است. (منبع 1، 2)
سوالات تست
سوالات تست عدم تمرکز در کودکان طیف وسیعی از سوالات را در بر می‌گیرند که باتوجه‌به دیدگاه‌های نویسندگان تست طراحی شده‌اند. به‌عنوان‌مثال، برخی متخصصان معتقدند یک تست استاندارد باید با همکاری والدین و کودک انجام شود؛ زیرا احتمال اینکه والدین نگران در مورد علائم کودک اغراق کنند بسیار بالا است و بهتر است عملکرد و پاسخ‌های خود کودک به طور مستقیم بررسی شود.
این دیدگاه و سایر دیدگاه‌های مشابه، منجر به ایجاد انواع متنوعی از تست عدم تمرکز در کودکان شده است که بررسی تمام آن‌ها از حوصله این مقاله خارج خواهد بود. در ادامه، تعدادی از رایج‌ترین موارد مورد ارزیابی در این تست‌ها (بدون توجه به لحن و مخاطب منحصربه‌فرد) بررسی می‌شوند تا دیدی کلی نسبت به سوالات داشته باشید:
- آیا حواس کودکتان به‌راحتی پرت می‌شود؟
- باتوجه‌به گفته‌های معلم، آیا او بی‌اجازه صحبت می‌کند و رفتارهای تکانشی در مدرسه دارد؟
- آیا با اینکه دائما به او یادآوری می‌کنید، کودکان انجام وظایفش در خانه یا تکالیف مدرسه را فراموش می‌کند؟
- آیا کودک شما در پیروی از دستورالعمل‌ها ناتوان است؟
- آیا فرزندتان در زمینه مدیریت یا درک زمان و گذر آن به مشکل می‌خورد؟
- آیا کودک نسبت به جزئیات بی‌توجه است؟
- آیا کودک شما به‌سرعت کلافه می‌شود و دست از تلاش برمی‌دارد؟
- آیا کودک علائم بی‌قراری فیزیکی، مانند ناتوانی در نشستن و دائم تکان‌خوردن را بروز می‌دهد؟ آیا این موارد در حدی هستند که از نظر اجتماعی ناهنجار باشند و کودک تحت‌فشار قرار بگیرد؟
- آیا کودک شما به‌شدت پرحرف یا به‌شدت کم‌حرف است؟ (بیخود و بی‌جهت در مورد همه چیز صحبت می‌کند، یا حتی در مورد مسائل بسیار مهم هم وارد گفت‌وگو نمی‌شود؟)
- آیا کودک عجول است و در نوبت ایستادن دچار مشکل می‌شود؟ آیا در حرف یا فعالیت‌های دیگران اختلال ایجاد می‌کند؟
- آیا کودک شما در انجام فعالیت‌های گروهی، فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز و سکوت دارند و فعالیت‌هایی که دشوار و طولانی هستند به مشکل می‌خورد؟
- آیا نشانه‌هایی از ناتوانی در مدیریت احساساتی مانند استرس، خشم و ناراحتی را در کودک مشاهده کرده‌اید؟
- آیا کودک دائما وسایلش را جا می‌گذارد؟
- آیا کودک شما درکی از نادرست بودن رفتارهایش دارد؟
- کودک می‌تواند دلیل بروز برخی رفتارها، مانند بی‌اجازه صحبت‌کردن و ناتوانی در نشستن را توضیح دهد؟ به‌عنوان‌مثال، آیا می‌تواند بگوید به چه دلیل نیاز دارد با شما صحبت کند یا اینکه چرا دلش نمی‌خواست سر کلاس بنشیند؟
- آیا زمانی که مستقیم در حال صحبت با او هستید بی‌توجه است و جای دیگری سیر می‌کند؟
- آیا کودک شما خستگی‌ناپذیر است و دائم در حال صحبت و فعالیت بدنی است؟
- آیا دریافت اطلاعات شفاهی، مانند مطالب درسی و توصیه‌های والدین برای کودک دشوار است؟
- می‌توانید کودکتان را یک کودک نامنظم در نظر بگیرید؟ آیا او نه‌تنها در ایجاد نظم ناتوان است، بلکه دلیلی برای ایجاد آن نمی‌بیند؟
- آیا کودک دائم از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌پرد و تعداد زیادی کار و فعالیت تمام نشده دارد؟
- آیا کودک شما دائم دچار اشتباهات ساده می‌شود؟ مثلا با اینکه می‌داند در اتاق باید بسته باشد، هر بار بستن آن را فراموش می‌کند؟ (اشتباهات ساده یعنی کودک شما در حال لجبازی نباشد و صرفا یادش رفته باشد.)
در بیشتر موارد، این سوالات 2 یا 4 گزینه‌ای هستند که به‌صورت زیر خواهند بود:
- تا حدی مخالفم (برخی مواقع)
- تا حدی موافقم (بیشتر مواقع)
- موافقم (همیشه)
- مخالفم (هرگز)
- بیشتر بخوانید: چگونه تمرکز کنیم؟
- بیشتر بخوانید: افزایش تمرکز و کنترل ذهن
- بیشتر بخوانید: تفاوت توجه و تمرکز در چیست؟
چگونه اختلال بیش فعالی را در کودکان به طور قطعی تشخیص دهیم؟
بر اساس یافته‌های CDC، میانگین سنی تشخیص ADHD در کودکان، 7 سال است. هر چه علائم شدیدتر باشند، این بیماری زودتر تشخیص داده می‌شود. طبق گزارش‌ها، این بیماری در شدیدترین موارد تا سن 5 سالگی تشخیص داده خواهد شد. بیش فعالی یک اختلال گسترده است و بزرگ‌ترین چالش در تشخیص قطعی آن، همپوشانی علائم ADHD با رفتارهای کودکانه محسوب می‌شود؛ بنابراین تشخیص این اختلال در کودکان به‌صورت قطعی توسط فرد غیرمتخصص ممکن نیست؛ زیرا موارد زیادی باید مورد بررسی قرار بگیرند.
تنها کاری که به‌عنوان والد از دست شما برمی‌آید، بررسی و مشاهده دقیق رفتارهای کودک است. در مرحله اول، شما باید زمان بگذارید و با علائم ADHD، علت بروز آن و نحوه درمان این اختلال آشنا شوید. زمانی که اطلاعات کافی و معتبر در این مورد به دست آوردید، می‌توانید رفتارهای فرزندتان را به‌درستی بررسی کنید و هرگونه ناهنجاری را شناسایی کنید. در مرحله دوم و بعد از شناسایی رفتارهای نابهنجار، یک تست عدم تمرکز در کودک معتبر را بیابید و به همراه کودک در آن شرکت کنید.
باتوجه‌به معیارهای این تست و نمره دریافت شده، شما تخمین دقیق‌تری از احتمال ابتلای کودک به این اختلال خواهید داشت. توجه داشته باشید که این پایان راه نیست. تشخیص اختلال بیش فعالی کار بسیار پیچیده‌ای است؛ حتی متخصصان نیز تنها بعد از حداقل یک ماه جلسات منظم به یک جمع‌بندی کلی می‌رسند و تشخیص خود را قطعی می‌کنند. در نتیجه، تشخیص این احتمال فقط و فقط بر عهده پزشک است و شما نباید تا زمان تشخیص قطعی ایشان، اقدامات سرخود انجام دهید. (منبع 1، 2)
در کدام مراکز می‌توان تست عدم تمرکز در کودکان را انجام داد؟
شما می‌توانید تست عدم تمرکز در کودکان را به دو صورت انجام دهید:
- انجام تست به‌صورت آنلاین
- انجام تست در مراکز مشاوره و در حضور متخصص
در مورد اول، مسئله اعتبار تست در میان خواهد بود؛ این اختلال بسیار حساس است و اطلاعات نادرست و ضدونقیض زیادی درمورد آن وجود دارد. در نتیجه، حتما یک تست معتبر که توسط متخصصان ترجمه شده باشد را انتخاب کنید. در مورد دوم، شما از اعتبار تست مطمئن خواهید بود، اما حضور در یک محیط ناآشنا احتمالا بر عملکرد کودک تاثیراتی خواهد داشت. در زمینه انجام این تست‌ها، یک توصیه و قانون کلی وجود ندارد. بهتر است در ابتدا بدون حضور کودک با روانشناس صحبت کنید و با مشورت ایشان تست را انجام دهید. (منبع 1، 2)
- بیشتر بخوانید: بازی درمانی بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: درمان خانگی بیش فعالی در کودکان
آیا بیش فعالی درمان دارد؟
باتوجه‌به اینکه هنوز نمی‌دانیم علت بیش فعالی چیست؟ مقوله درمان آن کمی پیچیده است؛ مخصوصا که تشخیص آن صرفا بر اساس مشاهدات است و هیچ روش دقیقی، مانند اسکن مغزی یا آزمایش خون نمی‌تواند ابتلای فرد به این بیماری را تایید کند. در حال حاضر، استراتژی‌های درمانی بیش فعالی شامل مجموعه اقدامات گسترده‌ای هستند که در تعامل با یکدیگر قرار دارند؛ اقداماتی مانند دارودرمانی، روان‌درمانی، افزایش آگاهی در مورد این اختلال و تلاش برای سازگاری با آن از اصلی‌ترین روش‌های درمان محسوب می‌شوند. (منبع 1، 2، 3)
راهکارهای درمان بیش فعالی
در حال حاضر، یک درمان قطعی برای ADHD وجود ندارد و این اختلال یک وضعیت مادام‌العمر محسوب می‌شود. در نتیجه، تمام اقدامات درمانی این اختلال، صرفا جنبه ایجاد سازگاری و کنترل علائم دارند. تعدادی از راهکارهای درمان ADHD به‌صورت خلاصه بررسی شده‌اند:
- روان‌درمانی شناختی
- دارودرمانی اصولی
- افزایش آگاهی درمورد این بیماری و رسیدن به درک درستی از علت بروز ناهنجاری‌ها
- رعایت رژیم غذایی مناسب
- داشتن برنامه‌ریزی دقیق و سبک برای جلوگیری از کلافگی و اهمال‌کاری
- تمرین‌های مدیتیشن و ذهن‌آگاهی برای کنترل تکانه‌های رفتاری و احساسی
- ورزش منظم برای کاهش انرژی مضاعف تولید شده در بدن و بهبود تمرکز
- خواب کافی و باکیفیت
- مصرف مکمل با دستور پزشک
کلام آخر
تشخیص ADHD در کودکان بسیار دشوار است و صرفا در بروز چند رفتار کلی خلاصه نمی‌شود. شما می‌توانید با استفاده از تست عدم تمرکز در کودکان تا حدی نسبت به‌احتمال ابتلای کودک مطمئن شوید. باتوجه‌به ماهیت پیچیده و تا حدودی ناشناخته این اختلال، هیچ روش قطعی برای درمان آن وجود ندارد؛ اما علائم آن کاملا قابل‌کنترل هستند. برای تشخیص و یافتن بهترین روش‌های درمانی حتما به یک روانپزشک متخصص ADHD مراجعه کنید.
منابع
- https://psychcentral.com/quizzes/child-adhd-quiz
- https://childmind.org/article/adhd-test-for-kids-and-teens/
- https://www.additudemag.com/inattentive-adhd-symptom-test-children/
- https://www.additudemag.com/adhd-symptoms-test-children/
- https://www.adhdcentre.co.uk/adhd-child-quiz/
- https://www.adhdcare.co.uk/?p=child.screening.test