کودکی را تصور کنید که غرق بازی با یک پروانه است و به دنبال آن می‌دود. در این تصویر زیبا، جنب‌وجوش و سرعت در جریان است و اگر فقط یک قاب از آن را بنگرید، کودکی خوشحال و پرتحرک را می‌بینید. اما اگر وقت بیشتری صرف تماشای آن کودک بکنید، می‌بینید که گاهی حواسش به عوامل دیگر پرت می‌شود و پروانه را رها می‌کند و حتی ممکن است چندین بار روی زمین بی افتد.
این تصویر توضیح کوتاهی بود از دنیای ADHD؛ دنیایی که در آن تمرکز مانند پروانه‌ای گریزان است که مدام از دست صاحبش می‌پرد و او در تلاش برای همراه بودن با تمرکز و توجهش همواره باید در جنب‌وجوش باشد. دنیای ADHD گرچه می‌تواند جایی پر از زیبایی و خلاقیت باشد، اما خستگی و کلافگی هم بخشی از این مسیر است. با توجه به این نکته که سختی‌های زندگی یک فرد مبتلا به ADHD محدود به خستگی و کلافگی نمی‌شود، درمان ADHD و توجه به آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
ADHD چیست؟
اختلال ADHD یا نقص توجه/بیش‌فعالی (Atention Deficit/Hyperactive Disorder) نوعی اختلال رشدی – عصبی است که روی رفتار، احساسات و پاسخ‌دهی فرد به محیط پیرامونش تأثیر می‌گذارد. این تأثیرات همچنین خود را به شکل بی‌قراری، مشکل در تمرکز و رفتارهای تکانشی نشان می‌دهند. درواقع اختلال ADHD الگوی ادامه‌داری از بی‌توجهی و/یا بیش‌فعالی – تکانشگری است که عملکرد فرد یا روند رشد او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
این اختلال سه عنصر مهم دارد؛
- بی‌توجهی یا نقص توجه (Inattention): فرد در سازمان‌دهی امور و حفظ تمرکز روی یک فعالیت مشکل دارد و این مشکلات به دلیل سرپیچی و نافرمانی یا عدم درک نیست.
- بیش‌فعالی (Hyperactivity): فرد دائماً در حرکت و جنب‌وجوش است، به‌ویژه در موقعیت‌هایی که مناسب این رفتار نیست. معمولاً رفتارهایی اعم از بی‌قراری‌کردن، به جایی ضربه‌زدن یا صحبت‌کردن مکرر در این افراد مشاهده می‌شود.
- تکانشگری (Impulsivity): فرد ممکن است بدون فکر عمل کند یا در کنترل رفتار خود مشکل داشته باشد. نوع دیگری از تکانشگری این است که شخص بخواهد پاداش‌های فوری دریافت کند و نتواند میل به کسب احساس رضایتش را به تأخیر بیندازد. تکانشگری ممکن است منجر به قطع‌کردن حرف دیگران شود و یا در ابعاد بزرگ‌تر، بدون اینکه پیامدهای درازمدت آن را در نظر داشته باشد تصمیم‌های مهمی بگیرد.
نشانه‌های اختلال بی‌توجهی/بیش‌فعالی کدام‌اند؟
باید توجه داشت که اکثر افراد، علائم ADHD را در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنند؛ اما برای افراد مبتلا به ADHD این علائم شدیدتر و پربسامدترند و زندگی تحصیلی یا شغلی او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. برخی از علائم قابل‌لمس ADHD عبارت‌اند از:
- جزئیات را نادیده می‌گیرند و گاهی اشتباهاتی انجام می‌دهند که سهل‌انگارانه به نظر می‌رسد.
- در حفظ تمرکز، خصوصاً در حین گفتگو یا مطالعه متن‌های طولانی، مشکل دارند.
- وقتی با آنها صحبت می‌کنید به نظر می‌رسد که بادقت گوش نمی‌دهند.
- وسایل و ابزار روزمره، مثل موبایل یا عینک خود را مکرراً گم می‌کنند.
- حواسشان به‌راحتی پرت می‌شود.
- نمی‌توانند در سکوت به بازی یا سرگرمی‌های خود مشغول باشند.
- در موقعیت‌های نامناسب مدام تکان می‌خورند و نمی‌توانند برای مدت‌زمان طولانی یک‌جا بنشینند.
دلایل ابتلا به adhd چیست؟
برای درمان ADHD ابتدا باید دلایل ابتلا به آن را بدانید که در این جدول آنها را بررسی می‌کنیم:
|
دلایل |
توضیحات |
| ژنتیک |
مطالعه روی 2 قلوی‌های یک تخمکی، 2 تخمکی و والدین آنها تأیید می‌کند که این بیماری پایه ژنتیکی دارد. احتمال اختلال ADHD به‌خصوص در کسانی که پدر آنها مبتلا به این بیماری بوده، بیشتر است. پسر‌ها نیز بیشتر به این اختلال گرفتار می‌شوند. |
|
عوامل مربوط به رشد |
بیماری‌های عفونی در 3 ماه اول بارداری یا مشکلات سوء‌تغذیه یا بهداشتی در 4 ماه اول بارداری باعث بروز این عارضه می‌شوند. |
| تغییر عملکرد مغزی |
نواحی مختلفی از مغز وظیفه کنترل توجه و تمرکز را بر عهده دارند که در افراد بیش فعال این نواحی آسیب دیده‌اند. |
|
زایمان زودرس |
نوزادانی که زودتر از 37 هفته به دنیا می‌آیند، احتمال ابتلا به ADHD در آنها زیاد است. |
| جراحت سر نوزاد |
در صورت وارد‌شدن آسیب جدی به سر نوزاد احتمال بروز اختلال ADHD وجود دارد. |
|
عوامل پر خطر محیطی |
در صورتی که مادر یا نوزاد در ماه‌های اولیه تولد در معرض مواد سمی مثل سرب قرار بگیرند، احتمال بروز ADHD وجود دارد. |
| مصرف الکل و تنباکو در بارداری |
مواد الکل و تنباکو از طریق بند ناف به جنین منتقل می‌شوند. این مواد مشکلات جدی برای جنین از جمله ADHD به‌وجود می‌آورند. |
|
وزن کم نوزاد هنگام تولد |
اگر وزن نوزاد در حین تولد کمتر از 1500 گرم باشد، احتمال ابتلای او به عارضه بیش فعالی وجود دارد. |
| عوامل عصبی و فیزیکی |
اختلال در نوار بتا و کاهش جریان خون در لوب پیشانی (البته این نوع تأخیر در رشد به‌مرور با افزایش سن از بین می‌رود.) |
|
عدم تعادل شیمیایی مغز |
اختلال در اعصاب رسانه‌های مغز و دستگاه نورآدرنرژیک که روی بر هم خوردن تعادل شیمیایی در مغز تأثیر می‌گذارد. |
راه‌های درمان ADHD: چگونه ADHD را کنترل کنیم؟
درمان ADHD شامل رویکردهای مختلفی می‌شود که دو مورد از مهم‌ترین این رویکردها استفاده از داروهای تجویزی، و کمک‌گرفتن از روان‌درمانی و مشاوره است. برای کنترل قطعی ADHD هر دو رویکرد ضروری است. تمرکز در درمان ADHD روی کاهش علائم این اختلال و ساده‌تر کردن شرایط برای زندگی روزمره افراد درگیر با آن است. افزون بر آن، والدینی که فرزند مبتلا به ADHD دارند، در این راستا آموزش‌هایی دریافت می‌کنند تا بتوانند به کودکان خود در مدیریت فعالیت‌های روزمره‌شان کمک کنند. روش درمان بسته به شدت، نوع و میزان پاسخ‌دهی مراجع به درمان متفاوت است.
حل مشکل ADHD با دارودرمانی
یکی از کارآمدترین راه‌حل‌های ADHD مصرف دارو با تجویز متخصص است. البته مصرف دارو ممکن است تصمیم سختی به‌حساب آید. چراکه این داروها عوارض نسبتاً زیادی مخصوصاً برای کودکان دارند و با وجود مفیدبودن در عملکرد فرد در مدرسه، محیط کار و زندگی روزمره، می‌توانند مشکلاتی در سلامتی جسمی و حتی روحی روانی ایجاد کنند. با مراجعه به متخصص و پاسخ به سه پرسش زیر می‌توانید بهترین روند درمان را آغاز کنید:
- آيا مراجع به دارودرمانی، روان‌درمانی یا هر دو نیازمند است؟
- تجویز داروهای محرک برای او بهتر است یا غیرمحرک؟
- عوارض جانبی داروها در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت کدام‌اند؟
- چه چیزهایی می‌تواند جایگزین دارودرمانی شوند؟
داروهای تحریکی ADHD
داروهای محرک متداول‌ترین داروهای تجویزی برای درمان ADHD به‌حساب می‌آیند. این دسته از داروها مستقیماً روی مغز و هورمون‌های شیمیایی اثر می‌گذارند و باعث افزایش ترشح هورمون‌های دوپامین و نوراپی‌نفرین می‌شوند.
داروهای محرک در افراد مبتلا به ADHD باعث افزایش هوشیاری و عملکرد شناختی می‌شوند. داروهای محرک، بیش‌فعالی را کاهش داده و بازه زمانی تمرکز شخص را افزایش می‌دهند. داروهای محرک، شامل آمفتامین‌ها، دکسترومتامفتامین‌ها، دکس‌متیل‌فنیدات‌ها و متیل‌فنیدات‌ها، زیرشاخه‌ای از داروهای محرک هستند که با نام‌های تجاری آدرال و ریتالین شناخته می‌شوند.
عوارض احتمالی داروهای محرک و غیرمحرک
اگرچه داروهای درمان ADHD شامل عوارض احتمالی هستند؛ اما با تجویز پزشک متخصص و مصرف صحیح دوز داروها می‌توان تا حد زیادی این عوارض را کنترل کرد. عوارض احتمالی هر دو نوع داروها تا حد زیادی شبیه به یکدیگرند اما عوارض داروهای محرک کمی قوی‌ترند.
نمونه‌ای از این عوارض عبارت‌اند از:
- سردرد
- اختلال در خواب
- ناراحتی و درد معده
- عصبی بودن
- افزایش تحریک‌پذیری
- کاهش وزن
- خشکی دهان
نکته: عوارض داروهای مختلف، از جمله داروهای ADHD از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند و نباید نتیجه مصرف دارو در دوستان یا فامیل را مبنای تصمیم خود بگذارید!
درمان ADHD با روان‌درمانی
روان‌درمانی به اشکال مختلف می‌تواند در کنترل ADHD نقش داشته باشد. نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم، پیش‌زمینه‌های زیستی و بیولوژی بدن فرد مبتلا به ADHD است. در صورت تشخیص متخصص به استفاده از دارودرمانی، روان‌درمانی فقط در کنار آن مثمرثمر خواهد بود. در ادامه روش‌های مختلف موجود برای کنترل ADHD را بررسی خواهیم کرد.
روان‌درمانی
جلسات روان‌درمانی بستر مناسبی برای صحبت‌کردن درباره این اختلال و مشکلاتی که برایتان ایجاد کرده، فراهم می‌کنند. ازآنجاکه توضیح اختلال بیش‌فعالی معمولاً راحت نیست، این جلسات علاوه بر درمان شخص، به ارتباطات بین‌فردی او هم کمک می‌کنند.
رفتاردرمانی
هدف از رفتاردرمانی برای ADHD کسب توانایی ارزیابی مهارت‌های رفتاری خود و جایگزین‌کردن آنها با رفتار بهتر است. در طی جلسات رفتاردرمانی، فرد رفتار مناسب در موقعیت‌های مختلف را می‌آموزد، الگوهای رفتاری خود را آهسته‌آهسته تغییر می‌دهد و یاد می‌گیرد که چگونه رفتارهای سازنده و مثبت را جایگزین رفتارهای مخرب کنونی‌اش کند.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری، به بررسی الگوی فکر افراد در مواجهه با شرایط جدید است. این رویکرد کوتاه‌مدت و هدف‌محور است و طی درمان شناختی رفتاری، شخص الگوهای رفتاری که زندگی روزمره‌اش را مختل کرده شناسایی کرده و بهبود می‌بخشد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
آموزش مهارت‌های اجتماعی به‌منظور تعامل بهتر فرد مبتلا به ADHD با دیگر افراد در محیط کار و موقعیت‌های اجتماعی انجام می‌شود. این گزینه برای کنترل و درمان اختلال نقص توجه کمک زیادی به فرد کرده و احساس ناسازگاری‌اش با جامعه را بسیار کاهش می‌دهد.
نکته: آموزش مهارت‌های اجتماعی فقط برای بزرگسالان مبتلا توصیه می‌شود.
تکنیک‌های خانگی برای کمک به کودکان مبتلا به ADHD
مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین قدم در راه والدگری برای یک فرزند مبتلا به ADHD درک‌کردن او است. پس از این درک همراه با صبوری و محبت، نوبت آن است که به‌عنوان والد مهارت‌ها و تکنیک‌هایی در خصوص مدیریت رفتارهای کودکتان یاد بگیرید. برخی از این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:
1- تشویق و جایزه: جایزه‌ها را به روز قیامت موکول نکنید!
برای رفتارها و کارهای صحیح کودک خود تشویق و جایزه‌های آنی در نظر بگیرید.
2- برنامه روزانه: ذهن آشفته کودک خود را بی‌برنامگی آشفته‌تر نکنید!
برای مدیریت روز کودک از زمان بیداری تا وقت خواب برنامه‌ای داشته باشید.
3- زمان‌های استراحت: کودک بازیگوش شما، هیچ‌وقت برای خوابیدن یا استراحت داوطلب نمی‌شود!
شما باید برای فرزند خود زمان‌هایی برای استراحت در نظر بگیرید. همچنین اگر در موقعیتی پرتنش و استرس‌زا رفتار نامناسبی داشتند یا خارج از کنترل عمل کردند و حرف‌شنوی نداشتند، سعی کنید موقتاً آنها را از آن موقعیت خارج کنید.
4- مدیریت عوامل حواس‌پرتی: انتظار تمرکز در میدان مین نداشته باشید!
هنگامی که فرزندتان مشغول انجام تکالیفش است صداهای مزاحم را حذف کنید و محیطی آرام، تمیز و مرتب را برای او فراهم کنید. برخی از کودکان مبتلا به ADHD با موسیقی پس‌زمینه یا حرکت‌کردن بهتر یاد می‌گیرند؛ پس ترجیحات او را در نظر بگیرید.
5- محدودکردن انتخاب‌ها: کودک خود را تنها نگذارید!
برای اینکه فرزندتان سردرگم نشود گزینه‌های انتخابی او را محدودتر کنید.
6- شفافیت در حین سخن‌گفتن: کودک را گیج نکنید!
با کودک واضح و دقیق صحبت کنید و با تکرار صحبت‌های فرزندتان به او نشان دهید که فعالانه گوش می‌دهید. اگر چیزی از او می‌خواهید دقیق و مستقیم بگویید احتمال بیشتری برای حرف‌شنوی وجود خواهد داشت.
7- سبک زندگی سالم: خوب بخور، خوب بنوش و خوب بخواب!
تغذیه و رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی اهمیت زیادی در کاهش شدت علائم ADHD دارد.
تکنیک‌های خانگی برای بزرگسالان مبتلا به ADHD
باوجوداینکه رشد اخلاقی و آداب اجتماعی تا حدود زیادی از شدت نشانه‌های ADHD می‌کاهد، اما ADHD در بزرگسالی کامل از بین نمی‌رود؛ حتی اگر نشانه بیرونی مشخصی نداشته باشد. علاوه بر این، حدود یک‌سوم کودکان مبتلا به ADHD در بزرگسالی نیز علائم را از خود نشان می‌دهند. برخی از تکنیک‌های مفید برای بزرگسالان ADHD شامل موارد زیر می‌شود:
- وظایف بزرگ و کلی خود را به خرده وظایف کوچک و عینی تبدیل کنید تا مدیریتشان برایتان آسان‌تر شود.
- از برگه‌های یادداشت چسب‌دار استفاده کنید و نکاتی که نیاز دارید به شما یادآوری شود را روی این برگه‌ها نوشته و جلوی چشم خود نگه دارید.
- روتین روزانه‌ای برای خود طراحی کنید و سعی کنید هر روز به آن پایبند باشید.
- احساسات و چالش‌های خود را به‌عنوان یک فرد درگیر با اختلال بیش‌فعالی با دوستان و نزدیکانتان به اشتراک بگذارید.
کلام آخر
ADHD یا اختلال نقصان توجه/بیش‌فعالی، یک اختلال رشدی عصبی است که در عصر کنونی بسیار شایع است. سبک زندگی مدرن تا حدود زیادی باعث تشدید نرخ ابتلا کودکان به این مشکل شده و با اینکه نشانه‌ها تا حدود زیادی با افزایش سن کم‌رنگ می‌شوند، حداقل یک‌سوم کودکان مبتلا، در بزرگسالی هم با ADHD دست‌وپنجه نرم می‌کنند. شناخت این اختلال در کنار کمک‌گرفتن از متخصصین و استفاده از تکنیک‌های خانگی کمک زیادی به افراد درگیر و اطرافیان وی می‌کند تا بتوانند زندگی را آن‌طور که باید تجربه کنند.
منابع:
5 پاسخ
مثمر ثمر بود
مقاله خیلی آموزنده‌ای بود. ای دی اچ دی درمان‌پذیر هست، ولی خیلی از افراد نمی‌دونند که این درمان باید تحت نظارت متخصص انجام بشه. اگه بیشتر در مورد انتخاب درمان‌های مختلف بر اساس سن و ویژگی‌های شخصی توضیح می‌دادی، خیلی عالی می‌شد. این نکته که درمان‌های فردی و مناسب باید به دقت انتخاب بشه، خیلی مهمه.
مقاله خیلی خوب بود، مخصوصاً در مورد درمان ای دی اچ دی. خیلی به درد خورده.
عالی بود که به درمان ای دی اچ دی پرداختی. خیلی نکات مفیدی گفتی!
مقاله خیلی جذاب و مفیدی بود! در مورد درمان ای دی اچ دی خیلی خوب توضیح داده بودی.