تفاوت توجه و تمرکز در یک جمله این است:
زمانی که غرق یک موضوع می‌شوید یعنی تمرکز کرده‌اید. اگر غرق موضوعی نشدید ولی در حال انجام آن کار هستید، یعنی توجه کرده‌اید.
در ادامه مطلب تفاوت توجه و تمرکز را با مثال برایتان توضیح داده‌ایم و با استفاده از منابع علمی همه نکاتی را درباره تمرکز و توجه باید بدانید را نوشته‌ایم. پس با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.
توجه چیست؟
توجه میزان اهمیتی است که فرد به یک موضوع یا فعالیت خاص نشان می‌دهد. برای درک بهتر توجه بهتر است مثالی بزنیم. یک کتاب درسی را در نظر بگیرید که نکات مهم آن را علامت زده‌اید. وقتی به صفحات کتاب نگاه می‌کنید، نکاتی که علامت زدید بیشتر به چشم می‌آید. توجه همین است! اهمیت دادن به یک موضوع مهم (نکات علامت زده شده) و نادیده گرفتن اطلاعات غیر مهم (بقیه مطالب کتاب).
توجه به شما کمک می‌کند انرژی‌تان را درست مدیریت کنید و به اطلاعاتی که مهم هستند بپردازید و از اطلاعاتی که مهم نیستند، چشم پوشی کنید.
دامنه توجه چیست؟
هر فردی مدت زمان مشخصی می‌تواند به موضوعی توجه کند. نمی‌توان انتظار داشت افراد مدت زمان بیشتری از دامنه توجه متناسب با سن‌شان توجه کنند. مدت زمان توجه به یک موضوع در هر سن:
- ۶ سالگی: ۱۲ تا ۱۸ دقیقه
- ۸ سالگی: ۱۶ تا ۲۴ دقیقه
- ۱۰ سالگی: ۲۰ تا ۳۰ دقیقه
- ۱۲ سالگی: ۲۴ تا ۳۶ دقیقه
- ۱۴ سالگی: ۲۸ تا ۴۲ دقیقه
- ۱۶ سالگی: ۳۲ تا ۴۸ دقیقه
تمرکز چیست؟
احتمالا شما هم می‌دانید تمرکز چیست اما نمی‌توانید توضیح دهید.
تمرکز به معنای توجه عمیق بر روی یک موضوع است؛ به طوری که همه عوامل حواس‌پرتی را نادیده بگیرید.
در تمرکز کردن عمیق شدن بر موضوع، مهم است. زمانی که از تمام دنیا برای انجام یک کار می‌بُرید، یعنی تمرکز کرده‌اید.
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: فواید تمرکز
- بیشتر بخوانید: چگونه تمرکز کنیم؟
ذهن ما چگونه تمرکز می کند؟
گفتیم تمرکز یعنی کنارزدن تمام حواس‌پرتی‌ها، اما مسلما به همین راحتی‌ها نیست! مغز ما به طور مداوم با اطلاعاتی که از حواس مختلف (بینایی، شنوایی، لامسه) دریافت می‌کند، بمباران می‌شود؛ اما سطح هوشیاری و واکنش ما نسبت به هر کدام از این ورودی‌ها متفاوت خواهد بود. به‌عنوان‌مثال، شما می‌توانید در یک کافه شلوغ روی گفت‌وگو با دوستتان تمرکز کنید و صدای موزیک بلند را نادیده بگیرید. اما چه چیزی به ما کمک می‌کند حواس‌پرتی‌ها را فیلتر کنیم؟
تفاوت توجه و تمرکز در این است که توجه یعنی انتخاب اولویت از بین تعدادی موضوع و تمرکز یعنی هدایت جریان توجه به سمت آن موضوع. تحقیقات نشان می‌دهند زمانی که ما انتخاب میکنیم جریان توجه را به سمت مورد خاصی هدایت کنیم، فعالیت الکتریکی قشر نئوکورتکس مغز تغییر می‌کند؛ یعنی دیگر نورون‌ها در یک‌جهت و همزمان سیگنال نمی‌دهند، بلکه هر کدام به سمتی می‌روند و نظمشان به هم می‌خورد. این نشان می‌دهد مغز در حال انجام فرایندی است که نه‌تنها توجه را به سمت یک موضوع هدایت می‌کند، بلکه برای کنارزدن سایر موضوعات (حواس‌پرتی‌ها) هم تلاش می‌کند! (منبع: The University of Queensland)
آیا حواس‌پرتی همان عدم تمرکز است؟
تفاوت بین حواس‌پرتی و عدم تمرکز تقریبا شبیه تفاوت توجه و تمرکز است! حواس‌پرتی یک وضعیت گذرا و موقتی است که شاید کمتر از چند ثانیه طول بکشد؛ مانند زمانی که گوشه‌ای از خیابان در حال صحبت با دوستتان هستید و ناگهان صدای بوق ماشین شما را از جا می‌پراند. در این شرایط، شما به گفت‌وگو با دوستتان ادامه خواهید داد.
از طرف دیگر، عدم تمرکز یک شرایط مزمن و ادامه‌دار است که در آن، شما نمی‌توانید به کارهای معمول خود ادامه دهید. مثال قسمت قبل را در نظر بگیرید، با این تفاوت که به‌جای صدای بوق شاهد یک تصادف دلخراش بودید. مشاهده این صحنه و تأثیری که بر شما می‌گذارد فکر شما را درگیر می‌کند و منجر به اختلال در تمرکز شما خواهد شد.
تفاوت توجه و تمرکز
توجه و تمرکز مفاهیم نزدیکی هستند و حتی گاهی به اشتباه به جای هم به کار برده می‌شوند. اما تفاوت توجه و تمرکز عبارت است از:
تمرکز یعنی اهمیت دادن تنها به یک موضوع، در صورتی که توجه یعنی اهمیت دادن به موضوعی در کنار موضوعات دیگر.
به عبارتی دیگر تمرکز همان غرق شدن در انجام یک کار است به طوری که چیزی نتواند حواس شما را پرت کند که با نام توجه پایدار هم شناخته می‌شود. به طور مثال: شما در حال تماشای فیلم موردعلاقه‌تان هستید و یکی از اعضای خانواده شما را صدا می‌کند. در این حالت چون تمرکز خود را روی تماشای فیلم گذاشته‌اید، صدای او را نمی‌شنوید و یا درست متوجه نمی‌شوید چه می‌گوید.
تفاوت توجه و تمرکز ذهن به طور خلاصه:
- توجه کوتاه مدت است اما تمرکز طولانی مدت است.
- تمرکز به توانایی توجه عمیق گفته می‌شود، اما توجه سطحی‌تر است.
- در تمرکز فقط به یک موضوع توجه می‌شود اما در توجه به بقیه‌ی عوامل هم توجه می‌شود.
- تمرکز کردن بر روی یک موضوع زمان‌بر است، اما برای توجه کردن زمان کوتاهی نیاز است.
انواع توجه
انسان‌ها چهار نوع توجه دارند: توجه پایدار، تقسیم شده، انتخابی و اجرایی.
1_ توجه پایدار
توجه پایدار وقتی اتفاق می‌افتد که به صورت پیوسته روی یک کاری تمرکز می‌کنید. به طور مثال شما تصمیم می‌گیرید برای امتحان فردای خود درس بخوانید. در مدت درس خواندن به بقیه‌ی چیزها توجه نمی‌کنید. این روند را تا زمانی که درس تمام شود و برای امتحان آماده شوید، ادامه می‌دهید. پس توجه پایدار می‌شود:
توانایی حفظ توجه به یک موضوع در مدت زمان طولانی.
2_ توجه تقسیم شده
توجه تقسیم شده همان چند وظیفه‌ای بودن است. مثلا هنگامی که با دوستتان صحبت می‌کنید، یک لحظه گوشی موبایل خود را چک می‌کنید. شما در این هنگام توجه خود را از کاری به کار دیگر تغییر می‌دهید. (منبع)
3_ توجه انتخابی
توجه انتخابی اشاره به وضعیتی دارد که در آن فرد به صورت آگاهانه و ارادی بر روی یک موضوع خاص توجه می‌کند. مثلا همان مثال درس خواندن را در نظر بگیرید؛ هنگامی که می‌خواهید درس بخوانید باید توجه خود را فقط به درس بدهید و پیام روی گوشی موبایل خود یا صدای تلویزیون را نادیده بگیرید. (منبع)
تحقیقات منتشر شده در سال 2018 نشان داده است:
انسان‌های چندوظیفه ای به ندرت خوب کار می‌کنند؛ زیرا در حقیقت توجه بین کارهای مختلف تقسیم می‌شود.
4_ توجه اجرایی
توجه اجرایی شبیه توجه انتخابی است. این نوع توجه را زمانی به کار می‌بریم که برای انجام کارها نیازمند برنامه‌ریزی، مدیریت زمان، تنظیم و کنترل عملکرد هستیم. به طور مثال یک معلم در کلاس در حال تدریس است و در همان حال بیرون از کلاس صدای مدیر می‌آید و داخل کلاس هم یک دانش آموز با مداد خود بازی می‌کند. معلم همه‌ی این‌ها را می‌بیند اما اولویت او درس دادن است. پس بقیه‌ی عوامل را نادیده می‌گیرد. (منبع)
چرا پرش ذهن داریم و نمی‌توانیم تمرکز کنیم؟
پرش ذهن به دلایل مختلفی می‌تواند اتفاق بیفتد. 7 دلیل حواس‌پرتی عبارتند از:
- شاید بیش‌فعالی داشته باشید. بیش‌فعالی فقط برای کودکان نیست.
- ممکن است اضطراب مداوم شما را از تمرکز کردن باز دارد.
- افسردگی، غم و اندوه تمرکز شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- خواب ناکافی و کم کیفیت، ذهن و بدن شما را خسته و تمرکز را سخت می‌کند.
- اگر چند وظیفه‌ای هستید، بدانید که نباید انتظار تمرکز کردن را از خودتان داشته باشید!
- هنگام انجام کارها، گرسنه نباشید. گرسنگی نمیگذارد خوب تمرکز کنید.
- جذاب نبودن کاری که انجام می‌دهید هم می‌تواند دلیل دیگر عدم تمرکز باشد. (منبع)
- بیشتر بخوانید:چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
راه‌های تقویت توجه
خوشبختانه تقویت توجه با استفاده از تمرین های متنوع امکان‌پذیر است. با استفاده از تمرین شما می‌توانید مدت زمان توجه خود را بالا ببرید و عمیق به موضوعات توجه کنید.
1_ چند وظیفه‌ای نباشید!
اولین نکته مهم در بهبود تمرکز این است که عادت چند وظیفه‌ای بودن را ترک کنید. زمانی که شما به چند کار همزمان توجه می‌کنید، در اصل از توجه عمیق بر یک موضوع جلوگیری کرده‌اید و زمان بیشتری برای انجام کارهای خود صرف خواهید کرد. پس یک کار را انجام بدهید و بعد از پایان انجام آن، به سراغ کار بعدی بروید.
- بیشتر بخوانید: تمرکز روی یک کار یا چند کار؟
2_ مدیتیشن یک راه خوب برای تمرکز است
ذهن آگاهی به شما کمک می‌کند ذهن و بدن آرامی داشته باشید و توجه خود را بر زمان حال نگه دارید. می‌توانید در یک محیط آرام بنشینید و به نحوه‌ی دم و باز دم خود توجه کنید. انجام همین تمرین آسان در طولانی مدت اثر حوبی بر تمرکز و توجه خواهد گذاشت. (منبع)
3_ کارهای خود را اولویت‌بندی کنید
برنامه‌ریزی به شما کمک می‌کند دید واقعی نسبت به کارهایی که باید انجام بدهید و زمانی که در اختیار دارید، داشته باشید. در برنامه‌ریزی که انجام می‌دهید، کارهای مهم خود را مشخص کنید و سعی کنید توجه خود را بیشتر رو آن‌ها بگذارید.
4_ خواب کافی را فراموش نکنید
از دلایل تمرکز پایین خواب کم و یا کم‌کیفیت است. داشتن خواب خوب به تنظیم توجه کمک می‌کند. ۷ تا ۹ ساعت خواب شب را حتما در برنامه زندگی‌تان بگذارید.
راه‌های افزایش تمرکز
1_ تکنیک پومودورو
یکی از راه‌های مناسب برای افزایش تمرکز، تکنیک پومودورو است. در این تکنیک شما 25 دقیقه تمرکز خود را روی یک کار می‌گذارید، سپس 5 دقیقه استراحت می‌کنید. با این استراحت‌های 5 دقیقه‌ای به ذهن خودتان فرصت می‌دهید استراحت کند و قوای خود را برای تمرکز کردن مجدد به دست بیاورد!
2_ دور کردن عوامل حواس پرتی
مهم‌ترین عامل حواس‌پرتی در این روزها چیست؟ بله! همانطور که حدس زده‌اید، تلفن همراه. با وجود شبکه‌های اجتماعی گوناگون مانند توییتر، اینستاگرام و … و پیام‌هایی که از طرف هر برنامه برای شما می‌آید، تمرکز کردن سخت است. هنگامی که تصمیم دارید روی کاری تمرکز کنید، موبایل خود را دور از خود بگذارید یا حداقل آن را بی‌صدا کنید.
به طور کلی، دور کردن عوامل حواس‌پرتی، یکی از نکات مهم در افزایش تمرکز است.
3_ درگیری‌های ذهنی خود را بنویسید
اغلب اوقات حواس‌پرتی در نتیجه یک درگیری ذهنی اتفاق می‌افتد. مثلا شما دارید یک پروژه کاری را انجام می‌دهید اما نگران کار نکردن ماشین ظرفشویی‌تان هستید. در چنین موقعیت‌هایی نگرانی‌تان را بنویسید. روی کاغذ آوردن مشکلات به شما اجازه می‌دهد پس از انجام کارتان به نگرانی‌هایتان برسید. (منبع)
4_ غذای مناسب بخورید
آجیل و دانه، پرتقال، ماهی، کلم بروکلی، شکلات تلخ، تخم مرغ و چای سبز از مواد غذایی مغذی هستند که به تمرکز بهتر کمک می‌کنند.
- بیشتر بخوانید: خوراکی برای افزایش حافظه و تمرکز
- بیشتر بخوانید: افزایش تمرکز و کنترل ذهن
5_ روی لحظه حال تمرکز کنید
وقتی احساس می‌کنید نمی‌توانید روی مسئله‌ای تمرکز کنید، تمرکز خود را روی زمان حال بیاورید. شاید این کار غیرممکن به‌نظر برسد، اما فراموش نکنید که شما می‌توانید نقطه تمرکز خود را تغییر دهید.
وقتی که ذهن شما بیش‌از‌اندازه درگیر خاطرات گذشته است یا از نگرانی‌ها بابت آینده هراس دارد، تمرکز‌کردن سخت می‌شود. هر چند این کار آسان نیست، اما وقایع گذشته را از یاد ببرید و نگرانی‌های آینده را بپذیرید. حالا باید این افکار را ر‌ها کنید.
برای ر‌هایی از افکار مسموم آینده یا گذشته، باید روی مسئله‌ای دیگر تمرکز کنید و چه چیز بهتر از زمان حال؟ شما می‌خواهید بدن خود را به‌نحوی آموزش دهید که روی جزئیات آنچه هم‌اکنون در حال اتفاق افتادن است، متمرکز شود.
وب‌سایت betterup اینطور نقل می‌کند که:
Our minds go in the direction we choose to focus.
ذهن ما به‌سمتی می‌رود که برای تمرکز انتخاب میکنیم.
کلام آخر
به انتهای مطلب تفاوت توجه و تمرکز رسیدیم. در این مقاله گفتیم که تمرکز همان توجه عمیق است. به عبارتی تفاوت توجه و تمرکز در میزان درگیر شدن با یک موضوع است. با تمرینات می‌توانید تمرکز و توجه را بهبود ببخشید و در کارهایتان پیشرفت کنید. اگر تجربه‌ای از افزایش تمرکز دارید با ما در میان بگذارید.
5 پاسخ
مقاله خیلی جالبی بود. خیلی خوب توضیح داده بودید که تمرکز و توجه با هم فرق دارن. من همیشه فکر میکردم این دو تا کلمه یکی هستن، اما حالا متوجه شدم که تمرکز بیشتر مربوط به ماندن در یک موضوع خاص و توجه یعنی توانایی جلب کردن یا تغییر دادن فکرت. به نظرم این تفکیک میتونه خیلی کمک کنه که بهتر بتونیم مشکلاتی مثل عدم تمرکز رو درک کنیم.
خیلی عالی بود که توی مقاله توضیح دادید تفاوت بین تمرکز و توجه چی هست. این موضوع به نظر من خیلی مهمه چون خیلی از اوقات فکر میکنیم بچه‌ای که نمی‌تونه روی چیزی تمرکز کنه، توجهش ضعیفه، در حالی که ممکنه مشکل چیز دیگه‌ای باشه. وقتی این دو رو از هم تفکیک کنیم، میشه راه‌های بهتری برای بهبود هر کدوم پیدا کرد.
من همیشه فکر میکردم که تمرکز و توجه خیلی شبیه هم هستن، ولی بعد از خوندن مقاله‌تون متوجه شدم که این دو خیلی با هم فرق دارن. تمرکز بیشتر به اینکه بتونی مدت زمان طولانی روی یک چیز بمونی ربط داره، ولی توجه یعنی اینکه بتونی خیلی راحت و سریع به یه چیز دیگه توجه کنی. خیلی نکته جالب و مفیدی بود.
واقعا خوشحالم که این مقاله رو خوندم چون خیلی مفصل تفاوت تمرکز و توجه رو توضیح دادید. من همیشه فکر میکردم که تمرکز فقط به مدت زمان معطوف میشه، اما حالا متوجه شدم که توجه حتی میتونه به سرعت تغییر کنه و بستگی به نیازها و شرایط مختلف داره. خیلی آموزنده بود و مطمئناً در کاربردهای روزمره میشه ازش استفاده کرد.
مقاله شما به یه موضوع خیلی جالب پرداخت که خیلی از افراد ممکنه توجهی بهش نداشته باشن. تفکیک تمرکز و توجه کمک میکنه تا بهتر بتونیم مشکلات درسی یا روانشناختی بچه‌ها رو درک کنیم. به نظرم این مقاله میتونه خیلی مفید باشه برای کسانی که با کودکان کار میکنن و میخوان به بهبود عملکردشون کمک کنن.