بیشتر کودکان بمب انرژی هستند؛ یک جا بند نمی‌شوند، اگر به آن‌ها بگویید راه برو، می‌دوند و زمان اثاث‌کشی، قید همه چیز را می‌زنند و با اسباب‌بازی‌های قدیمی‌شان بازی می‌کنند. تمام این رفتارها، رفتارهای یک کودک نرمال و شاد محسوب می‌شود که از زندگی و تعامل با محیط لذت می‌برد و در حال آزمون‌وخطا و یادگیری است. اما این تنها یک‌روی سکه است؛ در برخی موارد، این رفتارهای کودکان فراتر رفته و تبدیل به علائم ADHD یا بیش فعالی میشوند. اما تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان چیست؟ کودک من بازیگوش است یا بیش فعال؟
- تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان در شدت بروز علائم است.
- کودک بیش فعال متوجه بد بودن رفتارش نیست و نمی‌فهمد چرا سرزنش می‌شود.
- کودک بیش فعال نسبت به سنش نا بالغانه‌تر رفتار می‌کند.
- کودک بیش فعال در برنامه‌ریزی یا دریافت اطلاعات شنیداری (مانند سخنان معلم یا توصیه‌های والدین) به مشکل می‌خورد.
بیش فعالی در کودکان به چه معناست؟
موسسه ملی سلامت روان آمریکا، تعریف زیر را از ADHD بیش فعالی در کودکان ارائه می‌دهد:
الگوی رفتاری مداوم شامل بی‌توجهی، بیش فعالی فیزیکی و تکانشگری در کودک؛ به‌طوری‌که موجب اختلال در عملکردهای اجرایی، بهبود مهارت‌ها و فرایند رشد مغز شود. (منبع)
این اختلال یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن دوران کودکی است که در حدود 4 تا 12 درصد کودکان زیر 12 سال ظاهر می‌شود. کودک مبتلا به ADHD، تقریبا کنترلی روی رفتارش ندارد. بدون فکر و بدون توجه به عواقب کار عمل می‌کند و مشکلات تمرکز شدیدی را تجربه می‌کند. (منبع)
- بیشتر بخوانید: علائم بیش فعالی در دختران
- بیشتر بخوانید: علت بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: تأثیرات بیش فعالی و تأخیر کلامی در زندگی
چه چیزهای باعث بیش فعالی کودکان می شوند؟
تا به امروز، پزشکان هنوز علت دقیق بروز ADHD در کودکان را کشف نکرده‌اند و صرفا فرضیه‌هایی در مورد آن دارند:
- ژنتیک و ارثی بودن اختلال؛ طبق گزارش‌ها، از هر 4 کودک بیش فعال، حداقل یکی از والدین آن‌ها مبتلا به ADHD هستند.
- عملکرد، ساختار و آسیب‌های احتمالی وارده به مغز
- عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز
- عوامل محیطی
تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان زمانی مشخص می‌شود که به پیش‌زمینه کودک توجه کنید؛ کودکی که والدینش مواد مخدر مصرف می‌کردند، در معرض انواع آسیب‌های جسمی و روحی قرار داشتند و مستعد بیماری ADHD بودند بیشتر از سایرین در خطر ADHD هستند. ضمن آنکه برخلاف شیطنت کودکانه یک مغز عادی، مغز کودک ADHD در مناطقی که مهارت‌های اجتماعی، توجه و حرکات را کنترل می‌کند دچار ضعف است (رفتارهای کودک بیش فعال انتخابی نیست) و دیرتر بالغ می‌شود. (منبع: Webmd)
تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان
سرکشی و شیطنت در طبیعت کودک است؛ هر چه بزرگ‌تر می‌شود، مرزهای بیشتری را می‌شکند و تمایل او به رفتارهای خودمختارانه افزایش میابد. حتی بدرفتاری‌ها و لج کردن‌های یک کودک هم بخشی از بزرگ‌شدن و یادگیری است؛ اما فرق بین بیش فعالی و شیطنت چیست؟
رفتارهای نابهنجار برخی کودکان دلایل بسیاری دارند؛ مانند بداخلاقی، بدحالی، خودنمایی، خستگی، دعوا، ضعف در رفتار والدین و فقدان تربیت درست. متاسفانه علائم ADHD در کودکان با شیطنت کودکی، مشکلات عاطفی، بی‌انضباطی و سرکشی اشتباه گرفته می‌شود؛ در نتیجه، به کودک بیش فعال، برچسب “بچه بد،” “بی‌انگیزه” و “حرف گوش نکن” زده می‌شود. غافل از اینکه این یک اختلال مغزی است و کودک عمدا بدرفتاری نمی‌کند.
1. اصلی‌ترین تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان، در شدت بروز علائمی مانند پرخاشگری و ناامیدی در بازه‌های زمانی طولانی است.
این احساسات موجب سرخوردگی کودک شده و رفتارهای بد او را تشدید می‌کنند؛ یا او را به انزوا می‌کشانند. به‌عنوان‌مثال، کودک تا زمان بسیار طولانی یادش می‌ماند که شخصی با او بدرفتاری کرده و تا چند ماه بعد با یادآوری آن غصه می‌خورد یا عصبانی می‌شود. به طور کلی، کنترل عواطف مثبت و منفی و مدیریت آن ها برایش دشوار خواهد بود.
2. در بیشتر موارد، کودک متوجه بد بودن رفتارش نیست و توضیحی برای آن ندارد
به‌عنوان‌مثال، در پاسخ به سوال “چرا دوستانت را ترساندی؟” سکوت می‌کند. این سکوت نتیجه خجالت یا ترس نیست، کودک حتی این کار را برای لذت بردن و خوشگذرانی انجام نمی‌دهد؛ فقط انجامش می‌دهد و اصولا دلیل خاصی برای رفتارهایش ندارد. واکنش‌های منفی اطرافیان، استرس و آسیب روحی شدیدی به این کودکان وارد می‌کند و منجر به افسردگی، اضطراب و سایر اختلال‌ها می‌شود. (منبع 1، 2، 3)
3. کودک ADHD در برنامه‌ریزی و پردازش اطلاعات به مشکل می‌خورد
به‌عنوان‌مثال، اگر در یک فعالیت گروهی به آن‌ها دستورالعملی برای انجام فعالیت‌های مختلف داده شود، کودک نمی‌تواند آن‌ها را به یاد بیاورد یا با اعضای گروه هماهنگ شود.
4. کودک دارای ADHD معمولا نسبت به سنش، رفتار بچگانه‌تری دارد
در نیتجه، رشد اخلاقی و اجتماعی او همگام با هم‌سن‌وسال‌هایش نخواهد بود و احتمال انزوا و گوشه‌گیری او بیشتر خواهد شد.
توجه داشته باشید ADHD برای کودکان با بهره هوشی متفاوت اتفاق می‌افتد و بروز این اختلال ارتباطی با باهوش یا کم‌هوش بودن او ندارد؛ اما بیش‌فعالی به روش‌های مختلف منجر به کندشدن یادگیری مهارت‌های رشدی خواهد شد. این مشکل عموما با روان‌درمانی و کمک والدین قابل‌حل است. (منبع)
- بیشتر بخوانید: ویتامین ها و مکمل ها برای بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
تشخیص بیش فعالی و شیطنت
آنچه ADHD را سایر اختلالات متمایز می‌کند، دشواری تشخیص آن است. اصلی‌ترین زمان بروز این بیماری و بحرانی‌ترین زمان تشخیص آن، بازه سنی 4 تا 7 سال در نظر گرفته می‌شود. مشکل این جاست که در این بازه سنی، کودک در حال تجربه و کسب آگاهی درمورد فضای اطراف است و هر واکنش او، باتوجه‌به شخصیت و نوع تربیتش، معمولی و نرمال تلقی می‌شود. علائم ADHD در کودکان بسیار شبیه رفتارهای عمومی دوران کودکی است.
فقط یک روانپزشک واجد شرایط می‌تواند تشخیص قطعی در زمینه ابتلای کودک شما داشته باشد. روانپزشک برای برآورد و ارزیابی رفتارهای کودک به کمک شما و معلمان او نیاز خواهد داشت. شما باید به روانپزشک در تفکیک علائم کمک کنید تا تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودک شما مشخص شود. (منبع 1، 2، 3)
آیا کودک من بیش فعال است؟
برای تشخیص تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودک شما، نیاز به یک روانپزشک حاذق داریم. اما کودکان، برخلاف بزرگسالان امکان تجزیه‌وتحلیل شرایط و احساساتشان را ندارند و نمی‌توانند اطلاعات موردنیاز روانپزشک را به او بدهند. در نتیجه، والدین و معلمان باید در جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها در زمینه رفتارهای کودک و هرگونه تغییر در آن‌ها کوشا باشند و نتایج را به اطلاع روانپزشک برسانند.
والدین و کادر مدرسه باید موارد زیر را در کودک زیر نظر بگیرند:
- بی‌اجازه صحبت‌کردن
- بی‌توجهی و عدم تمرکز
- بی‌قراری فکری و ذهنی
- در فکر و خیال سیرکردن
- تحریک‌پذیری و پرخاشگری
- اشتباهات ناشی از بی‌توجهی
- خشم غیرقابل‌توضیح و بی‌دلیل
- مشکل در نشستن برای مدت طولانی
- زیاد حرف‌زدن یا بسیار کم‌حرف بودن
- ضعف حافظه کوتاه‌مدت و فراموش‌کاری تکرارشونده
- ناتوانی در ایستادن در صف یا منتظر ماندن برای نوبت
- بی‌نظمی تکرارشونده‌ای که برای کودک کلافه‌کننده باشد.
- غالب‌بودن احساسات منفی در کودک و بروز آن‌ها در مدت‌زمان طولانی
- شجاعت بیجا (این کودکان معمولا مفهوم ترس و خطر را به‌خوبی درک نمی‌کنند.)
- مقاومت در برابر انجام کارها و وظایفی که نیازمند تمرکز یا چالش‌برانگیز باشند.
- مختل کردن فعالیت‌های دیگران؛ مانند خط کشیدن روی نقاشی بقیه، دزدیدن توپ وسط بازی، جابه‌جاکردن مهره‌های منچ و غیره
- بیشتر بخوانید: علائم بیش فعالی در دختران
- بیشتر بخوانید: درمان شناختی رفتاری بیش فعالی
اختلال بیش فعالی چگونه درمان می‌شود؟
درمان ADHD یک فرایند طولانی‌مدت محسوب می‌شود. اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم، ADHD یک وضعیت مادام‌العمر است و درمان به خصوصی ندارد. کودک مبتلا، والدین و معلمان باید با این اختلال و شرایط خاص کودک آشنا باشند. معلمان و والدین باید به‌خوبی درک کنند که واکنش آن‌ها و نحوه مدیریت شرایط بسیار بر عملکرد، واکنش و بهبود کودک مؤثر است. اصولا کودکان با برخورد درست و صبورانه اطرافیان ارتباط برقرار می‌کنند و علائم کاهش خواهند یافت.
به طور خلاصه، از روش‌های زیر در درمان این اختلال استفاده می‌شود:
- شرکت در کلاس‌های مدیتیشن، یوگا و ورزش‌هایی که تمرکز را بهبود می‌بخشند.
- دارو و قرص‌های ADHD (حتما با تجویز پزشک)
- روان‌درمانی رفتاری و شناختی
- روان‌درمانی با استفاده از موزیک و کلاس‌های گروهی
- به‌کارگیری توصیه‌های ای دی اچ دی و خواب باکیفیت
- بیشتر بخوانید: درمان بیش فعالی در بزرگسالان
- بیشتر بخوانید: درمان شناختی رفتاری بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: درمان خانگی بیش فعالی در کودکان
در مدرسه چگونه باید با این کودکان برخورد کرد؟
مدرسه اولین محل اجتماعی شدن کودکان در میان همسالان خودشان محسوب می‌شود؛ بنابراین کیفیت ساعاتی که یک کودک در مدرسه می‌گذراند بسیار بر روند زندگی او تاثیرگذار خواهد بود. تجربیات مدرسه بر نحوه یادگیری، فرایند اجتماعی شدن و شکل‌دادن زندگی کودک موثر است؛ اما کودک مبتلا به ADHD در فضای مدرسه ساعات سختی را تجربه خواهد کرد.
بالابردن کیفیت ساعات حضور کودک در مدرسه نیازمند همکاری خانواده و کادر مدرسه است؛ بنابراین، برای جلوگیری از شکست کودک در فضای مدرسه، باید به نکات زیر توجه شود:
- والدین باید یک مدرسه مناسب با کادر صبور، مودب و به‌روز انتخاب کنند.
- والدین باید قبل از ثبت‌نام، درمورد شرایط کودکشان به مدرسه توضیح دهند و از حمایت آن‌ها مطمئن شوند.
- معلمان و کادر مدرسه باید در زمینه اختلال ADHD و سایر اختلالات احتمالی آموزش دیده باشند و توانایی مدیریت رفتارهای کودک را در خود ایجاد کنند.
- حضور مشاور تمام‌وقت در مدرسه بسیار برای این دسته از کودکان مفید خواهد بود.
- برنامه درسی مدرسه باید به‌گونه‌ای طراحی شود که پاسخگوی نیاز همه کودکان، اعم از نرمال و دارای اختلال باشد.
- نباید با کودک ADHD رفتار خاصی داشته باشند؛ در غیر این‌صورت، کودک مغرور یا سرخورده می‌شود و با هم‌کلاسی‌هایش به مشکل می‌خورد.
- مدرسه باید به ساعات تفریح توجه کند و برای چند دقیقه تدریس بیشتر، زمان استراحت بچه‌ها را نگیرد. کودکان، به‌خصوص مبتلایان به ADHD، بسیار به این وقفه‌ها نیاز دارند.
- بهتر است معلمان به کودک دارای ADHD اجازه خروج از کلاس میانه درس و قدم‌زدن در حیاط را بدهند.
- اگر کودک در حال مصرف دارو است، باید یکی از افراد کادر مدرسه مسئول نگهداری و کسب اطمینان از مصرف به‌موقع قرص ای دی اچ دی کودک باشد.
- معلمان یک کودک ADHD باید روند پیشرفت درسی، رفتاری و اجتماعی او را به‌دقت زیر نظر بگیرند و در بازه‌های زمانی مشخص با والدین در میان بگذارند.
چگونه باید با کودکان بیش فعال در منزل برخورد کرد؟
اگر با مطالعه علائم و مشکلات کودکان دارای ADHD به تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان پی برده باشید، متوجه شده‌اید زندگی با این اختلال بسیار برای کودکی که در حال کشف خود، محیط و جاافتادن در جامعه است بسیار سخت خواهد بود؛ مخصوصا در جامعه‌ای که با این اختلالات آشنایی ندارد و آن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد.
برای کمک به کودک ADHD، موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- سعی کنید برای تمام ساعات روز برنامه و خواب مشخصی داشته باشید و کودک را به آن عادت دهید.
- اگر کودک رفتار خوبی از خود نشان داد، حتما او را تشویق کنید تا بتواند بین خوب و بد تمایز قائل شود.
- ورزش و بازی‌های انفرادی و گروهی را در برنامه روزانه کودک بگنجانید.
- آن‌ها را در معرض چند انتخاب قرار ندهید؛ مثلا از او نخواهید بین سه مدل غذا یکی را انتخاب کند.
- عوامل حواس‌پرتی و تشدید ADHD مانند تلویزیون، تلفن همراه و بازی‌های ویدئویی باید محدود شوند.
- هر کاری را برای کودک لذت‌بخش و جالب جلوه دهید.
- از آن‌ها بخواهید افکارشان را به زبان بیاورند.
- حتما مودبانه و بدون پرخاشگری با کودک برخورد کنید.
کلام آخر
تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودک بسیار نامحسوس است. والدین نباید نسبت به تک‌تک رفتارهای کودکان حساس باشند و به دنبال ADHD بگردند؛ اما توصیه می‌کنیم در بررسی الگوهای رفتاری کودکانشان کوشا باشند تا هرگونه ناهنجاری را به‌سرعت شناسایی کنند. چه معلم هستید و چه والد، لطفا توجه داشته باشید کودک مبتلا به این بیماری بیشتر از همه شما در حال رنج‌کشیدن است و به طبیعت کودک بودن، درکی از این رنج ندارد. شما باید بامحبت و آگاهی در مسیر خودشناسی و پیشرفت کودک چراغی روشن کنید تا آینده‌اش را زیرورو کنید.
منابع