لیست علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال

این روزها با افزایش آگاهی در زمینه اختلال ADHD، همه کمی درمورد بیش ‌فعالی شنیده‌اند. اشتباه مهمی که صاحب‌نظران در روند افزایش آگاهی مرتکب شده‌اند، عدم اطلاع‌رسانی درمورد پیچیدگی تشخیص این اختلال است. اختلال نقص توجه/بیش فعالی از آن دسته اختلالات پیچیده محسوب می‌شود که تا به امروز، منشا و درمان آن ناشناخته مانده است؛ بنابراین صرفا تطابق رفتار کودکتان با علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال نشان‌دهنده ابتلای او به این اختلال نیست. اگر مشکوک به بیش فعالی فرزندتان هستید، اول باید بدانید چه تفاوتی بین رفتارهای کودکانه و علائم این اختلال وجود دارد.

توجه داشته باشید تشخیص ADHD و به‌رسمیت‌شناختن علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال مورد تایید نیست. برای دریافت یک تشخیص قطعی، کودک باید حداقل ۴ساله باشد.

بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی یک اختلال عصبی رشدی است که منجر به بی‌قراری فکری و ذهنی، بیش‌فعالی و نقش توجه می‌شود. این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات مغزی در کودکان است که بنا به آخرین یافته‌های انجمن روانپزشکی آمریکا، بیش از 11 درصد کودکان این کشور را درگیر می‌کند. این اختلال معمولا در سنین کودکی تشخیص داده می‌شود، اما دو نکته مهم در مورد آن وجود دارد:

1. این اختلال با گذر زمان و افزایش سن برطرف نمی‌شود.
2. اخیرا شاهد افزایش بروز این اختلال در بزرگسالان هستیم.

(در حال حاضر، حدود 2.5% از بزرگسالان بیش‌فعال تشخیص ‌داده ‌شده‌اند. این افراد در سنین کودکی علائم بیش فعالی نشان نداده بودند.)

از انواع بیش فعالی می‌توان به نقص توجه، بیش فعالی – تکانشی و ترکیبی از این دو اشاره کرد. مورد اول بین دختران و مورد دوم بین پسران رایج‌تر است. اگر تشخیص ADHD در کودکتان قطعی شد، به‌خاطر داشته باشید که شرکت در جلسات روان‌درمانی، مصرف دارو و صبوری شما بسیار در روند بهبودی او موثر خواهند بود. (منبع 1، 2)

درمان بیش فعالی

مغز فرد مبتلا به ADHD از لحاظ ساختار فیزیکی با مغز یک فرد سالم متفاوت است و اصطلاحا، سیم‌کشی آن فرق می‌کند! بنابراین، در حال حاضر درمان قطعی برای این بیماری تایید نشده است و تنها علائم آن قابل‌کنترل خواهند بود. درصورتی‌که شما یا کودکتان مبتلا به این اختلال باشید، پزشک روش‌های زیر را برای کنترل علائم به شما پیشنهاد خواهد داد:

• شرکت در جلسات روان‌درمانی شناختی به‌صورت منظم
• مصرف دارو در صورت نیاز
• پرهیز غذایی و انجام ورزش‌های خاص؛ مانند یوگا و پیلاتس
• کسب آگاهی درمورد اختلال و علائم ADHD و نحوه سازگاری با آن

(منبع 1، 2، 3)

برای کسب اطلاعات جامع‌تر و کامل‌تر در زمینه چیستی و ماهیت ADHD، این صفحه را مطالعه کنید: ADHD چیست؟

علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال

اصولا چیزی تحت عنوان علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال تعریف نشده است؛ زیرا به دلایلی که قبلا بررسی شد، تشخیص ADHD در این سن تقریبا غیرممکن خواهد بود. اما در هر شرایطی استثنا وجود دارد و شما به‌عنوان والد کودک، باید بدانید آیا کودکتان مستعد ابتلا به این اختلال هست یا خیر. در ادامه، به مجموعه رفتارهایی پرداختیم که بهتر است آن‌ها را تحت‌نظر داشته باشید:

1. بی‌حوصلگی مفرط

معمولا کودک بیش فعال در تمام شرایط بی‌حوصله و بی‌قرار است. فرقی ندارد شرایط بر وفق مرادش باشد یا خیر؛ او همیشه به دنبال رفتن به‌جای جدید، خوردن یک غذای جدید، تماشای یک کارتون جدید و به‌طورکلی، به دنبال رفتن به مرحله بعد خواهد بود. این باعث می‌شود مفاهیمی مانند خوشحالی و لذت برای کودک تبدیل به مفهوم‌هایی گنگ و دست‌نیافتنی شوند؛ در نتیجه، کودک زندگی در زمان حال را یاد نخواهد گرفت و تجربه نخواهد کرد. 

2. مشکل تمرکز

یکی از مهم‌ترین علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال، عدم تمرکز است. معمولا انتظار داریم کودکان در این سن شیطنت کنند و از شاخه‌ای به شاخه دیگر بپرند؛ اما این شیطنت با مشکل تمرکز متفاوت است و والدین و مربیان می‌توانند به‌راحتی آن را شناسایی کنند. برای کسب اطمینان در این زمینه، می‌توانید از مربی مهدکودک او پرس‌وجو کنید. معمولا مشکل عدم تمرکز خود را در موارد زیر نشان خواهد داد:

• انجام فعالیت‌های گروهی کلاس
• گوش‌دادن به صحبت‌های مربی
• مشکل در یادگیری شفاهی و انجام دستورالعمل‌ها
• مشکل در توجه به جزئیات و انجام اشتباهات کوچک
• اجتناب شدید از کارهایی که او را به چالش می‌کشند.

• بیشتر بخوانید: تمرکز کودکان بیش فعال
• بیشتر بخوانید: علائم ADHD در نوجوانان

3. عاقل اندر سفیه‌های کوچک!

مغز کودکان مبتلا به ADHD به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که معتقدند تحت هر شرایطی، نظر خودشان بر دیگران ارجحیت دارد؛ زیرا آن‌ها بهتر می‌دانند و بهتر درک می‌کنند. در آزمایش‌ها و گزارشات مختلف، بارها کودکان 1 تا ۳ ساله‌ای مشاهده شدند که در طول جلسه روان‌درمانی، با لحنی حق‌به‌جانب به والدین و روان‌درمانگر توضیح می‌دادند که همه کارهای آن‌ها کاملا اشتباه است و همه باید به روش او عمل کنند!

این مشکل در سن بلوغ شدیدا افزایش میابد و منجر به بروز مشکلات جدی می‌شود؛ اما به‌طورکلی، این هم یک وضعیت مادام‌العمر است و این طرز فکر تا آخر زندگی با کودک خواهد ماند. این مشکل ممکن است در آینده، باعث بروز مشکلاتی در روابط عاطفی و کاری او شود و به خطای شناختی “بایدها و نبایدها” دامن بزند. ازآنجایی‌که همه مثل او فکر و عمل نمی‌کنند، در نهایت او به سمت افسردگی، اضطراب و انزوا سوق داده خواهد شد.

4. تکانشگری

مغزهای ADHD تکانشگر هستند؛ یعنی بدون فکر و به‌صورت عجولانه عمل می‌کنند، تصمیم می‌گیرند و حرف می‌زنند. آن‌ها معمولا کنترلی روی این رفتارهای تکانشی ندارند و اصلا متوجه نادرست بودن آن‌ها نمی‌شوند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است رفتار تکانشگرانه در یک فرد مبتلا خود را به‌صورت بلند صحبت‌کردن نشان دهد. فرد مبتلا در وهله اول، اصلا متوجه نیست صدایش را بالا برده و  اگر هم متوجه شود ایرادی در آن نمی‌بیند. سایر مثال‌های تکانشگری شامل موقعیت‌های زیر هستند:

• در مهدکودک بدون اینکه منتظر اجازه مربی بماند، صحبت می‌کند و جایش را ترک می‌کند.
• منتظر نوبت ماندن برایش دشوار است.
• از یک تپه کوچک، نردبان یا حتی چهارپایه بالا می‌رود و اصلا به این فکر نمی‌کند که چطور قرار است پایین بیاید یا اینکه چقدر این کار خطرآفرین خواهد بود.
• دچار شجاعت احمقانه است؛ یعنی مفهوم ترس برایش تعریف نشده است.
• نمی‌تواند به‌راحتی یک جا بنشیند و مدام در حال حرکت‌دادن دست و پاهایش است؛ این مورد زمانی از علائم بیش‌فعالی در کودک زیر دو سال به شمار می‌رود که از حال شیطنت خارج شود. یعنی اگر کودک شما مدت طولانی بنشیند، مضطرب و عصبی می‌شود و کنترلش را از دست می‌دهد.

• بیشتر بخوانید: علائم بیش فعالی در دختران
• بیشتر بخوانید: بازی درمانی بیش فعالی
• بیشتر بخوانید: ویتامین ها و مکمل ها برای بیش فعالی

5. اجبار فکری

مغز ADHD اجبار بیرونی را درک نمی‌کند و آن را رعایت نمی‌کند؛ برعکس، خود را مجبور به انجام یک سری کارها و عادت‌هایی می‌کند که برای فرد مبتلا عذاب‌آور است. به‌عنوان‌مثال، زمانی که یک کودک ADHD کیک دوست داشته باشد به‌جای یک‌تکه، کل کیک دو کیلویی را نوش جان می‌کند. در این میان، ممکن است حالش به هم بخورد، سرش گیج برود و حتی دیگر تمایلی به ادامه خوردن نداشته باشد، اما مغزش او را وادار می‌کند به‌هرحال به خوردن ادامه دهد.

در این مثال، مغز ADHD متوجه آسیب وارده به بدن می‌شود، اما نمی‌فهمد باید چه زمانی و چرا دست از خوردن بکشد تا به خودش آسیب نزند.  بخشی از این مشکل، به معضل کمال‌گرایی منفی برمی‌گردد که فرد حاضر است به قیمت آسیب شدید و عذاب، کار شروع شده را به پایان برساند. همین رویه برای بازی، تماشای کارتون و در سنین بالاتر، ارتباط با افراد سمی، برقرار خواهد بود.

6. اختلال عاطفی

در طی سال‌های اخیر، پزشکان متوجه شدند بزرگ‌ترین تاثیر منفی ADHD روی فرد، بیش فعالی و نقص توجه نیست؛ بلکه اختلال عاطفی است. طبق یافته‌های اخیر، پزشکان متوجه شده‌اند بخشی از مغز که مسئول تنظیم احساسات است عملکرد مناسبی در یک مغز ADHD  ندارد و بیشتر مواقع غیرفعال است. در نتیجه، کودک ADHD ممکن است بیش از حد احساساتی یا کاملا بی‌احساس و بی‌تفاوت باشد.

کودک احتمالا در کنترل احساساتی مانند خوشحالی، ناراحتی، ناامیدی و غیره دچار مشکل خواهد شد. به‌عنوان‌مثال، به موارد زیر توجه کنید:

• کودک بی‌دلیل و در واکنش به اتفاقات ساده شدیدا گریه می‌کند.
• نوسانات خلقی قابل‌توجهی دارد.
• بابت چیزهای ساده به‌شدت عصبانی می‌شود و حرص می‌خورد.

7. مشکلات خواب

اغلب کودکان ADHD نیاز به خواب کمتری نسبت به هم‌سن‌وسال‌هایشان دارند. این بچه‌ها بسیار بی‌قرار و فعال هستند؛ در حدی که خودشان نیز کلافه می‌شوند. کودک ADHD معمولا خواب با کیفیتی ندارد و در طول شب بسیار از خواب می‌پرد یا خواب‌های بی‌ربط می‌بیند. (منبع 1، 2)

• بیشتر بخوانید: تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان
• بیشتر بخوانید: ویتامین ها و مکمل ها برای بیش فعالی
• بیشتر بخوانید: بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟

تشخیص بیش فعالی از چه سنی ممکن است؟

رفتارهای کلیدی که از علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال محسوب می‌شوند عبارت‌اند از بی‌توجهی، تکانشگری و بیش فعالی فکری و جسمی. مسئله اینجاست که کودک زیر دو سال، در حال تولید، پردازش و تجربه احساسات اولیه است.

به‌عنوان‌مثال، ممکن است کودک برای اولین‌بار در زندگی خود برف ببیند. در زمان مواجهه با برف، نه‌تنها کودک برای اولین‌بار شاهد بارش دانه‌های سفید و زیبا از آسمان است، بلکه به‌عنوان یک کودک زیر دو سال، تابه‌حال تجربه‌های هیجان‌انگیز زیادی نداشته است؛ بنابراین، احتمال اینکه واکنش بسیار اغراق‌آمیزی به بارش برف نشان دهد بسیار بالا خواهد بود.

به همین ترتیب، واکنش کودک زیر دو سال به اکثر اتفاقات مثبت و منفی اغراق‌آمیز و اگزجره خواهد بود، زیرا اولین‌بار است که آن‌ها را تجربه می‌کند. البته باید تفاوت بین بیش فعالی و شیطنت نیز در نظر گرفته شود که در هر کودک، منحصربه‌فرد خواهد بود.

در نتیجه، اکثر پزشکان معتقدند تشخیص اصلی ADHD باتوجه‌به رفتارهای کودک تا سن 4 سالگی ممکن نیست؛ بنابراین علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال معمولا نگران‌کننده نیستند. باتوجه‌به ناشناخته ماندن ابعاد گسترده‌ای از اختلال ADHD، روش قطعی برای تشخیص آن وجود ندارد؛ یعنی برخلاف سایر اختلالات که با چند تست و بعضا نوار مغزی تشخیص داده می‌شوند، بیش فعالی یک اختلال خاموش محسوب می‌شود که تشخیص آن بسیار دشوار است. (منبع 1، 2)

• بیشتر بخوانید: نقش تغذیه در بیش فعالی
• بیشتر بخوانید: تست ADHD
• بیشتر بخوانید: تأثیرات بیش فعالی و تأخیر کلامی در زندگی
• بیشتر بخوانید: علت بیش فعالی چیست؟

درمان بیش فعالی

بیش فعالی یک وضعیت مادام‌العمر است و هر چه تحت عنوان درمان بیش فعالی می‌شنوید، در واقع مجموعه اقداماتی برای کنترل علائم و جلوگیری از تشدید آن‌ها است. علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال قابل‌استناد نیستند و ما نمی‌توانیم آن‌ها را از رفتارهای کودکانه تفکیک کنیم؛ بنابراین کودک زیر 2 سال اصلا تشخیص ADHD دریافت نمی‌کند که حالا بخواهیم دنبال درمان آن باشیم! پس باید چه کرد؟

درصورتی‌که به هر علتی نگران هستید یا شک دارید که کودکان زیر 2 سال شما مبتلا به ADHD باشد، می‌توانید از همین سنین پایین “رفتاردرمانی برای مدیریت علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال” را آغاز کنید. رویکرد رفتاردرمانی برای کودک نوپا، مانند یک روش تربیتی خواهد بود نه لزوما یک رویکرد درمانی. در این روش، شما باید بیشتر برای کودکان وقت بگذارید و با کمک یک روان‌درمانگر، از تکنیک‌هایی برای بهبود رفتار کودک، برقراری ارتباط موثر با او و نحوه صحیح بازخورد به رفتارهای مثبت یا منفی او بهره ببرید. این روند باید تا سن مدرسه که تشخیص قطعی می‌شود ادامه داشته باشد. (منبع: Medical News Today)

به عنوان والد چگونه به کاهش علائم بیش فعالی کمک کنیم؟

بسیاری از متخصصان معتقدند درمان ADHD در کودکان، از خانه شروع می‌شود؛ جایی که همه چیز تحت کنترل والدینی است که تماما خیر و صلاح کودک را می‌خواهند و از هیچ تلاشی برای بهبود او دریغ نمی‌کنند. نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد، اولویت بهداشت روان والدین نسبت به کودک بیش‌فعال است.

باتوجه‌به تفاوت‌های کودک بیش فعال با سایر کودکان، حتما متوجه شده‌اید که تربیت و زندگی با این کودکان به‌مراتب دشوارتر از یک کودک نرمال خواهد بود. بداخلاقی و سرکشی تنها مشکل شما با یک کودک بیش ‌فعال نیست؛ بلکه بروز مشکلات تحصیلی، اجتماعی و نگرانی از آینده و استقلال کودک بخش اصلی و چالش‌برانگیز این شرایط برای والدین خواهد بود. بنابراین، اولین توصیه ما به شما برای مدیریت کودک بیش فعالتان این است که روی بهبود ویژگی‌های شخصیتی خودتان تمرکز کنید:

• صبر
• بخشش
• فداکاری
• پذیرش

رفتار و واکنش‌های والدین نسبت به عملکرد کودک بیش ‌فعال نقشی اساسی در افزایش یا کاهش علائم بیماری دارد؛ بنابراین، در درجه اول، باید این چهار ویژگی را درون خود تقویت کنید تا آماده شروع روند بهبودی کودک خود شوید. در ادامه، رعایت موارد زیر از جانب شما برای کمک به کودک بسیار موثر خواهد بود:

1_ ایجاد عادت‌های سالم

برای درمان علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال یا بیشتر توصیه می‌کنیم که عادات سالمی را برای خود و کودک ایجاد کنید؛ مثلاً اگر کودک از داروی adhd استفاده می‌کند، مطمئن شوید که کاملاً مطابق با دستور پزشک است. شما باید در صورت کوچکترین علائم نیز با پزشک خود ارتباط بگیرید و او را در جریان روند درمان فرزندتان بگذارید.

شما باید مطمئن شوید که کودک به اندازه کافی می‌خوابد و یک رژیم غذایی کامل (متناسب با سن کودک) متشکل از 3 وعده غذایی، یک میان‌وعده و مایعات کافی در طی روز دارد.

کودک همچنین باید در طی روز ورزش کند و فعالیت بدنی داشته باشد. این عادات سالم به کودک کمک می‌کنند تا بهترین احساس را داشته باشد و میزان علائم بیش فعالی را به حداقل می‌رسانند.

2_ دادن پاداش و ستایش کودک

در صورتی که کودک قوانین وضع‌شده در محیط خانه را رعایت کرد، به او پاداش دهید و وی را تشویق کنید؛ این یکی از بهترین راهکار‌ها برای علائم بیش فعالی در کودکان 3 ساله یا بیشتر است. کودکان مبتلا به adhd در اغلب موارد بیشتر از سایر کودکان موردانتقاد قرار می‌گیرند. این کودکان نیاز به توجه بیشتری دارند. اگر این توجه را به فرزندتان نداشته باشید، این موضوع می‌تواند در آینده روی عزت نفس او تأثیر منفی بگذارد.

بعضی روز‌ها شاید مجبور شوید که با ذره‌بین به‌دنبال رفتار‌های خوب کودک‌تان بگردید تا او را تشویق کنید. شما باید یاد بگیرید که هر رفتار خوب کودک را حداقل 5 برابر بیشتر نسبت به انتقاد از رفتار بد او تحسین کنید.

3_ سایر راهکارهای کمک‌کننده

• برنامه‌ریزی برای انجام کارها
• وقت گذراندن با کودک
• پیداکردن روش‌های سالم برای تخلیه انرژی اضافی او؛ مانند کلاس‌های ورزشی یا فکری
• تنظیم ساعت خواب کودک
• دورکردن کودک از شرایط استرس‌زا و هر شرایطی که باعث از کوره در رفتن او شود. (درست است که کودک باید در تمام موقعیت‌ها قرار بگیرد تا به‌درستی رشد کند، اما توصیه می‌شود کودک بیش ‌فعال را حداقل تا سن 7 سالگی کاملا از موقعیت‌های ناخوشایند دور نگه دارید.)
• هماهنگی با مدرسه و مربی‌ها در مورد شرایط خاص کودک
• پرهیزهای غذایی باتوجه‌به توصیه‌های پزشک

(منبع 1، 2، 3)

کلام آخر

مشاهده علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال برای بیشتر والدین ترسناک و نگران‌کننده است؛ زیرا این اختلال درمانی ندارد و یک وضعیت مادام‌العمر محسوب می‌شود. شما به‌عنوان یک والد دغدغه‌مند و با مسئولیت، متوجه این علائم و رفتارهای نابهنجار در کودکتان شده‌اید، اما دلیلی برای نگرانی وجود ندارد؛ خوشبختانه علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال معمولا جدی نیستند و در دسته رفتارهای طبیعی کودکان قرار می‌گیرند. شما می‌توانید برای کسب اطمینان از این مسئله به یک روانپزشک مراجعه کنید. درصورتی‌که همچنان نگران هستید، توصیه می‌کنیم آگاهی خود را درمورد این اختلال بالا ببرید و تا بازه سنی 4 تا 6 سالگی، رفتارهای کودک را به‌دقت مشاهده و مستند کنید.

منابع

• https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/adhd-children
• https://psychcentral.com/adhd/can-toddlers-get-an-adhd-diagnosis#symptoms-and-signs
• https://www.healthline.com/health/adhd/toddlers#attention-span
• https://www.additudemag.com/toddler-tantrums-adhd-emotions-early-signs/
• https://www.medicalnewstoday.com/articles/315518#symptoms