عجیب است آدم به مقاله‌ای درمورد “فواید تمرکز” بربخورد؛ خب تمرکز است دیگر، کسی هست که فایده‌اش را نداند؟ راستش را بخواهید همه فایده تمرکز را می‌دانند؛ اما مسئله این جاست که از نقش مهم آن در بهبود کیفیت کلی زندگی بی‌خبرند. بیشتر افراد فکر می‌کنند تمرکز تنها به معنای درست انجام‌دادن یک کار یا مطالعه دروس است و فقط در همان لحظه به کار می‌آید؛ غافل از اینکه هر ثانیه سپری شده در حالت تمرکز، به رشد مغز و بهبود شرایط بدن کمک بسیاری خواهد کرد. گوشه‌ای از فواید تمرکز که در این مقاله بررسی خواهند شد، به شرح زیر هستند:
- استفاده موثر از زمان
- بهره‌وری از مناسب از انرژی ذهنی
- تسلط بیشتر بر مهارت‌های فعالی و یادگرفتن مهارت‌های جدید
- غلبه بر ترس، استرس، اضطراب و سایر احساسات منفی
- بهبود روابط کاری، شخصی و عاطفی
- زندگی هدفمند
- افزایش رضایت و لذت‌بردن از زندگی
تمرکز به چه معناست؟
به تعریف مفید و مختصر مفهوم تمرکز از مقاله اخیر Remez Sasson در Will Power & Self Discipline توجه کنید:
تمرکز، توانایی هدایت توجه به خواست خود و به سمت یک مسئله یا موضوع مشخص است؛ به‌گونه‌ای که شما در تمام روند تمرکز، کنترل کاملی روی توجه خود داشته باشید. شما باید بتوانید به خواست خود (تحت هر شرایطی و با حذف تمام حواس‌پرتی‌ها) روی یک مسئله متمرکز شوید، تمرکز و توجهتان را روی آن حفظ کنید و هر زمان که صلاح دانستید، دست از توجه بردارید.
روال روزانه زندگی ما به‌گونه‌ای است که توانایی تمرکز را از ما می‌گیرد. تنها کاری که از دستمان برمی‌آید پرورش توانایی پذیرش شرایط حال حاضر و سازگاری با آن است. شما می‌توانید با مدیریت درست علل بروز و تشدید تمرکز پایین، کسب آگاهی درمورد چیستی تمرکز، فواید آن و روش‌های بهبودش راهی برای سازگاری با این شرایط پیدا کنید. (منبع ۱، 2)
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
دلایل تمرکز پایین چیست؟
مشکل تمرکز پایین چیزی فراتر از فراموشی لحظه‌ای و زودگذر مانند به‌خاطرنیاوردن پاسخ سوال امتحان به دلیل استرس است؛ افرادی که دچار مشکل تمرکز پایین هستند، به طور مداوم با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند و به علت مزمن بودن آن، برای انجام کارهای روزمره به مشکل می‌خورند. اصلی‌ترین دلایل بروز مشکلات تمرکز به شرح زیر هستند:
- حواس‌پرتی دائم
- مشکلات خواب
- فعالیت بدنی ناکافی
- عادات غذایی ناسالم
- فاکتورهای محیطی
فواید تمرکز
قدرت تمرکز و توانایی کنترل توجه برای موفقیت در انجام فعالیت‌های روزانه ضروری است؛ زمانی که ذهن فرد دچار خفیف‌ترین علائم اختلال تمرکز و تمرکز پایین باشد، از پس انجام ساده‌ترین کارها هم برنمی‌آید. در این شرایط، فرد مدام خود را سرزنش می‌کند و نمی‌تواند دلیل اصلی ازدست‌رفتن تمرکز خود را بیابد؛ بنابراین میزان تمرکز نه‌تنها در عملکرد بیرونی، بلکه در عملکرد درونی ذهن و بدن شما نقش مهمی ایفا می‌کند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین مزایای تمرکز اشاره کرده‌ایم:
1. استفاده موثرتر از زمان
زمانی که مشکل تمرکز داشته باشید، توانایی کنترل توجه را از دست می‌دهید؛ بنابراین زمان زیادی از روز خود را صرف حواس‌پرتی‌های بی‌ارزشی می‌کنید که مغز شما را فرسوده خواهند کرد. حواس‌پرتی‌ها زمان ارزشمند شما را می‌سوزانند؛ زیرا نه‌تنها در لحظه فکر شما را مشغول می‌کنند، بلکه باید انرژی مضاعفی صرف ایجاد دوباره همان تمرکز نصفه و نیمه کنید! طبق مطالعات، بعد از هر حواس‌پرتی، فرایند تمرکز مجدد حدود 17 دقیقه طول خواهد کشید.
درصورتی‌که تمرکز بالایی داشته باشید، به این حواس‌پرتی‌ها اجازه ابراز وجود نخواهید داد. به همین ترتیب، راه خودسرزنشگری، کلافگی، استرس و عدم اعتمادبه‌نفس را می‌بندید و هر قدم را محکم‌تر از قبل برمی‌دارید. در این شرایط، شما از لحظه‌لحظه زمان خود بهره می‌برید و نسبت به قبل، زمان بیشتری برای انجام کارهایتان خواهید داشت.
2. استفاده مناسب از انرژی ذهن
تمرکز بالا کلید استفاده تمام‌وکمال از انرژی ذهن و ظرفیت 100 درصدی آن است. همان‌طور که در بخش قبل بیان شد، با بروز هر حواس‌پرتی، باید روند متمرکز شدن را از ابتدا شروع کنید. درصورتی‌که راه را بر حواس‌پرتی‌ها ببندید، انرژی ذهنی شما تلف نخواهد شد و می‌توانید بدون خستگی ذهنی، همان حجم کار را به نحو احسن انجام دهید.
اگر کتاب “ناشناخته” (Incognito) اثر David Eagleman را مطالعه کرده باشید، تا حدی با این مسئله آشنا هستید. در این کتاب نکته جالبی مورد بررسی قرار گرفته است:
زمانی که یک عمل را مدام تکرار می‌کنید، الگوی نورون‌هایی که وظیفه انجام آن کار را دارند به‌صورت فزاینده‌ای در مدار عصبی مغز شما ثبت می‌شوند.
باتوجه‌به این گفته، هر بار که ما اقدام به انجام مجدد کاری می‌کنیم، مغز ما با سرعت بیشتری آن را پردازش خواهد کرد؛ زیرا می‌تواند به‌جای تولید الگوی نورون و مدار عصبی جدید، از همان مدار قبلی استفاده کند. در نتیجه، اگر تمرکز بالایی داشته باشید و مدار عصبی پیشین با کیفیتی ساخته باشید، انرژی ذهنی کمتری صرف انجام کار تکراری خواهید کرد؛ به همین ترتیب، توانایی یادگیری مغزتان بالا خواهد رفت و کار تکراری یا مشابه با سرعت بیشتر و کیفیت بهتری انجام خواهد شد.
3. تسلط بیشتر بر مهارت‌های فعلی
انرژی ذهن شما در جایی جریان پیدا می‌کند که در حال تمرکز بر آن باشید. به همین ترتیب، هرچه بیشتر و بهتر روی بهبود یک مهارت تمرکز کنید، انرژی ذهنی بیشتری به سمت آن روانه خواهد شد و فرایندهای یادگیری و تسلط با سرعت و کیفیت بالاتری انجام می‌شوند. تمرکز برای مغز مانند وزنه برای عضله است؛ هر چه تمرکز و انرژی ذهنی بالاتر باشد، قدرت و ظرفیت مغز بیشتر خواهد شد و مهارت شما در انجام یک کار، بهبود خواهد یافت.
Josh Waitzkin در کتاب “هنر یادگیری” (The Art of Learning) اهمیت تمرکز در توسعه مهارت‌ها را بسیار مهم می‌داند. در این کتاب، تمرکز بالا به‌عنوان حضور تمام‌وکمال در لحظه حال تعریف شده است. این حضور، به شما اجازه می‌دهد زمان طولانی‌تری را به انجام کار بپردازید و با آرامش بیشتر، تصمیمات عاقلانه‌تری بگیرید.
4. غلبه بر استرس و اضطراب
در کتاب “هوش هیجانی” (Emotional Intelligence) نوشته Daniel Goleman بر این نکته تاکید شده است:
عدم تمرکز و ناتوانی در کنترل فعالیت‌های ذهن منشا بروز اختلال‌های اضطرابی در بیشتر افراد هستند.
زمانی که توانایی هدایت توجه ذهنتان را نداشته باشید، مغز کنترل توجه را در دست می‌گیرد و ذهن را به آینده‌ای خیالی می‌برد که در آن همه چیز در بدترین شکل ممکن به تصویر کشیده می‌شود. این فکرهای مخرب درمورد آینده منجر به بروز استرس و اضطراب در لحظه حال خواهد شد و عملکرد شما را در کار، روابط و زندگی دچار اختلال خواهد کرد. ضمن آنکه استرس و اضطراب در ترکیب با مشکلات تمرکز، زمینه‌ساز بروز سایر اختلالات روانشناسی نیز هستند.
- بیشتر بخوانید: انواع اهمال کاری
- بیشتر بخوانید: اهمال کاری ناشی از کمال گرایی
5. بهبود روابط
در کتاب “اصلا به حرف‌هایم گوش نمی‌کنی” (You’re Not Listening) نوشته Kate Murphy، بر تاثیر تمرکز در عمق روابط اشاره شده است. به گفته Kate Murphy، درصورتی‌که شما هنگام صحبت یا ارتباط با دیگران توجه تمام و کمالتان را به آن‌ها بدهید، بعد از مدت کوتاهی امواج مغزی شما و طرف مقابل همگام خواهند شد. این هنگام سازی منجر به تمایل به ادامه صحبت و ارتباط و ایجاد علایق مشترک می‌شود؛ بنابراین، ارتباطات را قوی‌تر خواهد کرد.
ضمن آنکه توجه تمام‌وکمال به طرف مقابل، رابطه را به دو صورت تقویت می‌کند:
- به او احساس ارزشمندی خواهید داد،
- به شناخت بهتری از او خواهید رسید.
با توجه به طرف مقابل، در درجه اول احساس شنیده‌شدن، اهمیت، امنیت روانی و ارزش را به‌طرف مقابل القا خواهید کرد؛ زیرا زمان و انرژی محدود هستند و اگر شما بتوانید آن را تمام‌وکمال صرف کسی کنید، یعنی او شخص ارزشمندی است. در درجه دوم، با رسیدن به شناخت بهتر از فرد مقابل، از نیازها، ترس‌ها، افکار و سایر موارد این‌چنینی او آگاه خواهید شد. با این آگاهی، ارتباط موثرتر و فکورانه‌تری با او خواهید داشت.
6. زندگی هدفمند
افرادی که دچار مشکلات تمرکز هستند، از احساس کلافگی، عصبانیت و در نهایت ناتوانی رنج می‌برند. مشکلات تمرکز به شما اجازه رویاپردازی سالم درمورد آینده را نمی‌دهند و مغز شما را درگیر موارد فرعی و بی‌ارزش خواهند کرد. تمرکز بالا به دو صورت در هدفمندسازی زندگی شما موثر است:
- بهبود تمرکز باعث می‌شود شما به خودشناسی برسید؛ یعنی درک بهتری از خواسته‌ها، نیازها و علایق خود داشته باشید. با تمرکز بالا، شما می‌توانید در عمق ذهن خود کاوش کنید و عمیق‌ترین خواسته‌ها و انگیزه‌های خود را بیابید که درنهایت، منجر به یافتن هدف واقعی شما در زندگی خواهد شد. یافتن این هدف، در بهبود کیفیت زندگی و حال روحی شما تاثیر شگرفی خواهد داشت.
- بهبود تمرکز در اولویت‌بندی موثر و منطقی فعالیت‌ها، روابط، مهارت‌ها و وظایف نقش مهمی ایفا می‌کند؛ زمانی که دچار اختلالات تمرکز باشید، پرش ذهنی را تجربه خواهید کرد که توانایی شما در انجام متمرکز و مداوم یک کار را مختل می‌کند، زمان از دستتان در می‌رود و انرژی ذهنی‌تان تلف می‌شود. اولویت‌بندی به شما کمک می‌کند در فعالیت‌هایی که برای یافتن یا رسیدن به هدف مفید هستند، سرمایه‌گذاری زمانی کنید.
7. لذت بردن از زندگی
کتاب قدرت تمرکز تزلزل‌ناپذیر (The Power of Unwavering Focus) نوشته Dandapani، دیدگاه جالبی درمورد مفاهیمی مانند شادی و لذت دارد. بر خلاف دالایی‌لاما که هدف زندگی انسان را جست‌وجوی خوشبختی با تحمل شفقت می‌دانست، Dandapani معتقد است شادی یک هدف نیست؛ یعنی شما برای رسیدن به شادی و لذت و تجربه این احساسات نیاز به برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی ندارید.
Dandapani باور دارد شادی و لذت در واقع محصولات و احساسات جانبی زندگی هدفمند هستند. درصورتی‌که شما بتوانید کارهای زیر را انجام دهید، شادی و لذت واقعی و باکیفیتی را به طور خودکار احساس خواهید کرد:
- هدف درستی برای زندگی خود تعیین کنید.
- خودتان را دوست داشته باشید.
- با سرعت رضایت‌بخشی پیشرفت کنید.
- با آدم‌های مناسبی وارد رابطه شوید.
- با محیط در صلح باشید.
باتوجه‌به بخش‌های قبلی، لازمه تمام این موارد متمرکز بودن ذهن و توانایی کنترل توجه خواهد بود. سایر فواید تمرکز در زندگی به شرح زیر هستند:
- افزایش بهره‌وری
- بهبود کیفیت کار
- کمک به یادگیری و حفظ روند پیشرفت
- کاهش استرس و احساسات منفی
- بالارفتن اعتمادبه‌نفس
- کنترل و تسلط بیشتر روی ذهن
- افزایش مهارت‌های حل مسئله
- افزایش خلاقیت
- بهبود مهارت تصمیم‌گیری
- زمینه‌ساز پیشرفت‌های شغلی و فردی
- افزایش انگیزه
- مشوق ایجاد عادت‌های سالم
- بهبود شرایط مالی
- کمک به قوی‌تر شدن اراده و ثابت‌قدم شدن در کارها
آیا می‌شود تمرکز را تقویت کرد؟
در یک‌کلام، بله! به این گفته توجه کنید:
برخلاف باور عموم، مسائلی مانند توجه، تمرکز، حافظه یا مفاهیمی مانند استعداد چیزهایی نیستند که شما با آن‌ها به دنیا آمده باشید؛ بله بسیاری از افراد توانایی قابل‌توجهی در این موارد نشان می‌دهند، اما حقیقت این است که تمام این موارد، در دسته مهارت‌های اکتسابی قرار می‌گیرند. همان‌طور که با وزنه زدن عضلاتتان را حجیم می‌کنید، با تمرین‌های مختلف عضله تمرکزتان را قوی‌تر خواهید کرد. به همان نسبت، زمانی که دست از تمرین بردارید، عضلاتتان تحلیل خواهند رفت؛ بنابراین این تمرین‌ها باید بخشی از روتین شما باشند تا فواید تمرکز شامل حال شما شوند. (منبع: Medical News Today)
راه‌های افزایش تمرکز
راهکارهای زیادی برای افزایش تمرکز و قدرت ذهن وجود دارند، اما هر کدام از آن‌ها باتوجه‌به شرایط فردی متفاوت خواهند بود. راستش را بخواهید اصلی‌ترین روش افزایش تمرکز، کنترل توجه است؛ یعنی بهترین راهکار، راهکاری است که با استفاده از آن بتوانید این دو کار را به‌راحتی انجام دهید:
- روی هر چه می‌خواهید تمرکز کنید،
- هر چه می‌خواهید را نادیده بگیرید!
تمرین‌های افزایش تمرکز
حال که به‌خوبی متوجه شدیم اهمیت تمرکز در زندگی ما چیست؛ بیایید به این سوال پر تکرار پاسخ دهیم: چگونه تمرکزمان را حفظ کنیم؟ تمارین زیادی برای بهبود تمرکز وجود دارند، اما چند مورد از کاربردی‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
- گرفتن دوش آب سرد
- نوشتن روزانه
- برنامه‌ریزی
- شمارش معکوس
- ازبین‌بردن عوامل حواس‌پرتی
- نظم‌دادن به زمان و نحوه استفاده از فضای مجازی
- کاهش چندوظیفگی
- مدیتیشن و ذهن‌آگاهی
- اصلاح سبک زندگی؛ بهبود عادات غذایی و مصرف مکمل‌هایی مانند ویتامین ب برای تمرکز
- تقویت مغز؛ از بازی‌های فکری، فعالیت‌های چالشی و تکنیک‌های بهبود تمرکز مانند تکنیک پومودورو بهره ببرید.
- مراجعه به روانشناس
کلام آخر
باتوجه‌به این حقیقت که تمام اعضای بدن ما در تعامل تنگاتنگی با یکدیگر قرار دارند، کوچک‌ترین اتفاقی در مغز می‌تواند بر تمام عملکردهای بدن تاثیرگذار باشد. تمرکز یک مهارت شناختی بسیار مهم محسوب می‌شود که فرایند فیزیکی ایجاد آن در مغز دشوار و پیچیده است؛ بنابراین، مسلما فواید تمرکز بسیار فراتر از دریافت نمره قبولی در یک امتحان هستند و نقش مهمی در بهبود عملکرد بخش‌های مختلف بدن خواهند داشت.
منابع
- https://www.betterup.com/blog/15-ways-to-improve-your-focus-and-concentration-skills#:~:text=Concentration%20means%20control%20of%20attention,ideas%2C%20feelings%2C%20and%20sensations.
- https://www.shortform.com/blog/benefits-of-focus/#:~:text=In%20The%20Power%20of%20Unwavering,of%20staying%20focused%20in%20life.
- https://thedailyguardian.com/the-benefits-of-concentration/
- https://resources.strategiccoach.com/the-multiplier-mindset-blog/the-5-key-benefits-of-full-focus
- https://www.linkedin.com/pulse/20140917060023-59817714-benefits-of-improving-your-concentration-skills
