به‌عنوان یک اهمال کار حرفه‌ای با بیش از 12 سال سابقه، راضی‌کردن خودم برای نوشتن این مقاله عذاب‌آور بود! باتوجه‌به این که خواننده احتمالی این نوشته هم در زمینه اهمال کاری دستی بر آتش دارد، در ادامه به‌صورت خلاصه لب کلام را بیان کرده‌ایم تا خدای‌نکرده نگویید: «خب این را سیو می‌کنم بعدا بخوانم» و دیگر هیچ‌وقت سراغش نروید!
- اهمال کاری یعنی با میل و خواسته خودتان، انجام کارهای مهمی را به تعویق بیندازید که عواقب آن تاثیرات قابل‌توجهی بر روند زندگی شما خواهند داشت.
- اهمال کاری بیشتر یک اختلال است تا یک ویژگی شخصیتی.
- تفاوت اهمال کاری و تنبلی در دیدگاه افراد است. تنبل‌ها نمی‌خواهند به خودشان سختی بدهند، اهمال‌کارها اتفاقا به دنبال همان سختی و فشار مضاعف هستند.
- اگر با انجام‌ندادن یک کار تا لحظه آخر، خودتان را حسابی به‌سختی می‌اندازید و در نهایت، از انجام کار خوشحال نمی‌شوید؛ شما اهمال کار هستید.
- تا به امروز، 6 نوع اهمال کاری شناسایی شده‌اند که برخی حتی اثرات مثبتی بر عملکرد افراد دارند.
- بیشترین دلایل شناخته شده اهمال کاری مربوط به احساسات منفی درونی مانند حس ناکافی بودن، ناامیدی و ترس از شروع هستند.
- اهمال کاری با خدشه‌دار کردن اعتبار شما در چشم خود و دیگران، شما را به جایی می‌رساند که حتی خودتان هم نمی‌توانید به خودتان اعتماد کنید و احترام قائل شوید.
- اصلی‌ترین راهکار غلبه بر اهمال کاری برنامه‌ریزی، اولویت‌بندی و پایبند ماندن به این دو است.
اهمال کاری چیست؟
اهمال کاری از آن دسته مفاهیمی است که تعریف ساده‌ای دارد، اما این سادگی ما را به دردسر می‌اندازد؛ زیرا اغلب با سایر مفاهیم اشتباه گرفته می‌شود. به همین علت تصمیم گرفتیم برای پاسخ به سوال متداول اهمال کاری یعنی چه؟ دست‌به‌دامن افلاطون، سقراط و ارسطو شویم! با مطالعه و مشاهده رفتار انسان‌ها، آن‌ها فهمیدند یک ایراد اساسی در زندگی و رفتار ما وجود دارد که جلوی پیشرفت ما را گرفته است:
ما می‌دانیم برای انجام یک کار به نحو احسن، چه‌کارهایی باید انجام دهیم؛ بااین‌حال، وقت عمل که می‌رسد پا پس می‌کشیم و از انجام کاری که می‌دانیم به نفعمان است، طفره می‌رویم.
به‌عنوان‌مثال، می‌دانیم اگر هر شب قبل از خواب مسواک بزنیم، دندان‌های سالم‌تری خواهیم داشت؛ اما هر شب با بهانه‌هایی نظیر “حالا یک شب که هزار شب نمی‌شود” و “خب فردا صبح مسواک می‌زنم، ” انجام آن را به تاخیر می‌اندازیم. من و شما هر دو می‌دانیم شبی دو دقیقه مسواک‌زدن، به‌مراتب بهتر از دو ساعت نشستن زیر دست دندان‌پزشک است که خدا می‌داند چقدر هم‌خرجش می‌شود؛ اما صرفا “انجامش نمی‌دهیم.”
با هر منطقی به این پدیده نگاه کنید گیج‌کننده است؛ آخر چه کسی می‌خواهد خودش را با دست خودش بدبخت کند؟! چرا ما کاری را انجام می‌دهیم که می‌دانیم برای ما بد است؟ فلاسفه باستان نام این پدیده را آکراسیا گذاشتند؛ یعنی شرایطی که در آن شما با آگاهی کامل، تصمیمی مخرب می‌گیرید که عواقب آن کاملا بر خلاف منافع شما خواهد بود.
باتوجه به این که افلاطون، سقراط و ارسطو در بازه‌های تاریخی متفاوت سوالات مشابهی درمورد عملکرد انسان داشته‌اند، نتیجه می‌گیریم اهمال کاری پدیده جدیدی نیست. Larry Rosen، استاد بازنشسته روانشناسی در دانشگاه ایالتی California، و نویسنده کتاب The Distracted Mind: Ancient Brains in a High-Tech World (ذهن پریشان: مغزهای باستانی در دنیای فناوری پیشرفته) می‌گوید:
اهمال کاری ناشی از طبیعت لذت‌طلب مغز انسان است؛ بنابراین می‌توان گفت این رفتار مخرب به‌اندازه خود بشریت قدمت دارد. نکته مهم این جاست که در گذشته، اهمال کاری یک عادت مخرب غیر رایج و قابل‌کنترل بود؛ اما در حال حاضر، اهمال کاری گریبان‌گیر همه افراد جامعه در اقشار و سنین مختلف شده است و کم‌کم دارد از کنترل خارج می‌شود.
پاسخ فلاسفه و انسان‌شناسان به پرسش اهمال کاری چیست؟ از حوصله من و شما خارج است؛ پس بیایید ببینیم روانشناسی امروزی چه می‌گوید.
بیشتر بخوانید:
اهمال کاری در روانشناسی
حرف Larry Rosen در مورد طبیعت لذت‌طلب مغز را به‌خاطر دارید؟ بگذارید کمی بیشتر درموردش صحبت کنیم. مسئله‌ای در جامعه آکادمیک روانشناسی وجود دارد که همه بر صحت آن اذعان دارند:
.As humans, We are biased toward the present and we have the innate desire to gratify only our immediate needs and wait till the future becomes present
انسان نوعی، تعصب قابل‌توجهی نسبت به “زمان حال“ دارد؛ یعنی میل درونی و ذاتی‌اش با در اولویت گذاشتن زمان حال، دائما او را به انجام کارهایی سوق می‌دهد که نیازهای حال حاضر خود را ارضا کند. آینده تنها زمانی برای او معنا پیدا می‌کند که تبدیل به زمان حال شود!
(منبع)
البته این اصل کلی نیست؛ درغیراین‌صورت طیف وسیعی از سایر اختلالات به وجود نمی‌آمدند! اصل مطلب این است که ذات انسان همچون ویژگی‌ای دارد؛ برخی افراد آن را کنترل می‌کنند و برخی (به هر علتی)، به این غریزه اولیه خود تن می‌دهند. همه دوست دارند یک‌گوشه لم بدهند و در فضای مجازی بچرخند؛ اما دانش‌آموزی که بر این حس غلبه کند و برود سر درسش، امتحانش را بهتر خواهد داد. باتوجه‌به این توضیحات، تعریف علمی و امروزی اهمال کاری در روانشناسی به شرح زیر است:
اهمال کاری، عمل به تعویق‌انداختن آگاهانه انجام یک یا مجموعه‌ای از کارهای مهم است که انجام‌ندادن آن‌ها، عواقب جدی برای فرد به دنبال خواهد داشت.
به تعویق‌انداختن آگاهانه یعنی در کنار تمام احساسات ناخواسته‌ای (استرس، ترس، اضطراب) که تجربه می‌کنیم و عواقبی (ازدست‌دادن شغل، پاس‌نکردن امتحان) که از آن‌ها آگاه هستیم، از انجام یک کار در زمان مناسب خودداری می‌کنیم. اهمال کاری برای شما یک حس راحتی و خلاصی موقت به ارمغان می‌آورد؛ اما در نهایت، باید کاری که وظیفه‌تان است را انجام دهید.
آثار مخرب اهمال کاری
درست است که در نهایت کار را انجام می‌دهید؛ اما مشکل از جایی شروع می‌شود که انجام کارها در دقیقه نود و تحت‌فشار، معایب زیر را به همراه خواهد داشت:
- هجوم شدید احساسات منفی؛ مانند ترس، اضطراب، خودتخریبی، خود سرزنشی
- دشواری در عملکردهای شناختی و اجرایی؛ نظیر پرش ذهن و عدم تمرکز
- کاهش بهره‌وری؛ مانند از قلم انداختن جزئیات و انجام کار بی‌کیفیت
هر بار به خودتان قول می‌دهید که اگر این بار جان سالم به در بردید، دیگر اهمال کاری نخواهید کرد و هر کار را به‌موقع انجام خواهید داد؛ اما باز هم همین آش است و همین کاسه. گیرافتادن در چرخه معیوب اهمال کاری یعنی تجربه احساساتی مانند ناامیدی، سرخوردگی و خودسرزنشگری که در نهایت منجر به کاهش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس می‌شود و زمینه‌ساز بروز سایر اختلالات خواهد شد.
(منبع 1)
اهمال کاری یک اختلال است؟ یا یک ویژگی شخصیتی؟
اگر از خوانندگان جدید ما هستید، باید قبل از پاسخ به این سوال دو تعریف اساسی را مرور کنیم. در درجه اول، بگذارید ببینیم ویژگی شخصیتی چیست؟
ویژگی شخصیتی به یک رفتار ثابت در فرد گفته می‌شود که برخاسته از دیدگاه او نسبت به دنیا است؛ روش‌های معمول برای برقراری ارتباط، ادراک محیط اطراف و غیره در این دسته قرار می‌گیرند که در مقابل همه رویدادها و در تمام موقعیت‌ها، سبک و سیاق مشخص خود را حفظ خواهند کرد.
حال به تعریف اختلال توجه کنید:
اختلال به یک الگوی بی‌نظمی و آشفتگی دائمی در رفتارهای فرد گفته می‌شود؛ این حالت معمولا ناشی از محرک‌های درونی یا بیرونی است که در موقعیت و شرایط خاص، مشوق بروز یک رفتار یا ویژگی شخصیتی نامعمول در فرد خواهند شد.
به‌عنوان‌مثال، یکی از مراجعین ما در برخورد با خانم‌ها به مشکل می‌خورد؛ او نمی‌توانست به چشمان آن‌ها نگاه کند. اگر این مشکل در یک شرایط خاص (علاقه‌مندی) اتفاق افتاده بود یا ناشی از عقاید شخصی (دین و دیدگاه فرد نسبت به دنیا) بود یا حتی ترجیح شخصی (عدم تمایل برخی افراد به چشم در چشم شدن) بود، در دسته صفات شخصی قرار می‌گرفت. اما باتوجه‌به اینکه ویژگی‌های زیر را داشت، یک اختلال تشخیص داده شد:
- این الگو همیشگی و غیرقابل‌تغییر بود و در موقعیت‌های شخصی و اجتماعی به یک‌شکل بروز می‌کرد.
- این الگوی پایدار منجر به رنج‌کشیدن فرد یا دشواری در انجام فعالیت‌های روزانه او شده بود.
- این رفتار برای مدت طولانی فقط در مقابل خانم‌های جوان (نه خانم‌های مسن، کودکان و اقصیان) بروز پیدا می‌کرد.
- مراجع از دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی متوجه این مشکل شده بود.
- ما نمی‌توانستیم این الگوی رفتاری را به‌عنوان پیامد یک اختلال دیگر توضیح دهیم. (هرچند که این مورد کمی پیچیده و خارج از حوصله این مقاله است.)
- این الگو ناشی از عوارض جانبی مصرف یک ماده نبود.
بنابراین، اگر فرد به دلیل عقاید شخصی به چشمان خانم‌ها نگاه نمی‌کرد، صرفا ویژگی شخصیتی او در نظر گرفته می‌شد؛ اما اکنون که فهمیدیم تمام موارد بالا در این شرایط صدق می‌کنند، نتیجه می‌گیریم فرد دچار اختلال است. بنابراین:
اگر شما به دلیل بی‌حوصلگی یا راحت‌طلبی کارتان را عقب انداختید و با خیال راحت به خوش‌گذرانی پرداختید، دچار تنبلی (ویژگی شخصیتی) هستید؛ درصورتی‌که می‌خواستید کار را انجام دهید و دائم فکرتان پیش آن بود، اما فقط “انجامش نمی‌دادید“ دچار اهمال کاری (اختلال) هستید.
البته در حال حاضر ما چیزی به نام اختلال اهمال کاری یا بیماری اهمال کاری نداریم؛ زیرا تا به امروز، معتقدیم تمام مشکلات روان‌شناختی هم‌پوشانی دارند و ناشی از یکدیگر هستند. به همین علت، اهمال کاری شما می‌تواند ناشی از سایر اختلالات باشد و یک بیماری مستقل محسوب نشود.
بیشتر بخوانید:
تفاوت اهمال کاری و تنبلی
اهمال کاری و تنبلی در ظاهر بسیار به یکدیگر نزدیک هستند؛ اما یک تفاوت بنیادی دارند. به تعریف هر کدام توجه کنید:
- اگر توانایی انجام یک فعالیت (زمان، انرژی و هزینه) را داریم؛ اما به دلیل سختی کار و تلاشی که می‌طلبد انجامش نمی‌دهیم، تنبل هستیم.
- اگر توانایی انجام یک فعالیت (زمان، انرژی و هزینه) را داریم؛ اما به دلیل لذت‌طلبی به سراغ انجام کارهایی می‌رویم که لذت‌بخش‌تر و سرگرم‌کننده‌تر هستند، اهمال کار هستیم.
هر دو دسته فاقد انگیزه کافی برای انجام هستند؛ اما بر خلاف تنبل‌ها، فرد اهمال کار تمایل به انجام کار دارد و با تمام وجود می‌خواهد آن را انجام دهد، اما نمی‌تواند. در بیشتر مواقع، فرد اهمال کار در لحظات آخر شروع به انجام کار می‌کند و در نهایت آن را به اتمام می‌رساند، اما با اعمال فشار مضاعف و هزینه سنگین و غیرضروری برای خودش. به این گفته‌های یک فرد اهمال کار توجه کنید تا به تفاوت اهمال کاری با تنبلی پی ببرید:
«من کمبود انرژی ندارم، علاقه‌ای به لم‌دادن و خوابیدن ندارم و در واقع کارم را دوست دارم. حتی معتقدم کار و فعالیت است که آدم را زنده و سرحال نگه می‌دارد. من دوست دارم تلاش کنم و خسته شوم؛ اصلا همان خستگی بعد از تلاش است که به استراحت من معنا می‌دهد. بااین‌حال، من برای انجام وظایفم در زمان درست به مشکل می‌خورم.»
«اخیرا به این نتیجه رسیده‌ام تا زمانی که همه چیز به آن نقطه ترسناک (اصطلاحا لبه پرتگاه) نرسد، دست به انجام کاری نمی‌زنم. هفته پیش تا تهدید به اخراج نشدم شروع به کار روی پروژه‌ام نکردم. ماه پیش آن‌قدر اجاره‌خانه را ندادم که صاحب‌خانه می‌خواست وسایلم را بیرون بریزد. تنها دیدن آن صحنه و فشار و ترس باعث شد اجاره را واریز کنم. جالب اینجاست که من اصلا مشکل مالی ندارم!»
نشانه‌های اهمال کاری؛ آیا من اهمال کار هستم؟
باتوجه‌به توضیحاتی که تا به اینجا داده شد، احتمالا پاسخ سوالتان (اهمال کاری چیه؟) را گرفته‌اید و به تفاوت بین اهمال کاری و تنبلی پی برده‌اید. در این بخش، چند نمونه از رفتارهای یک فرد اهمال کار را با هم بررسی می‌کنیم. هر کدام را بادقت بخوانید و ببینید آیا شامل حال شما می‌شوند یا خیر. اگر مثال‌های مشابهی به ذهنتان رسید، آن‌ها را نیز یادداشت کنید.
من یک اهمال کار هستم اگر:
- تا آخرین لحظه برای یک امتحان مهم مطالعه نمی‌کنم.
- آن‌قدر لباس‌هایم را نمی‌شویم که دیگر چیزی برای پوشیدن نداشته باشم.
- هر روز می‌گویم فردا به باشگاه می‌روم. (درحالی‌که حتی شهریه را هم پرداخت کرده‌ام!)
- آن‌قدر جواب پیام‌ها را نمی‌دهم که ناگهان می‌بینم بیش از 100 پیام نخوانده مهم دارم.
- تا زمانی که ظرف‌های داخل سینک بو نگیرند آن‌ها را نمی‌شویم.
- آن‌قدر خانه را تمیز نمی‌کنم که دیگر چاره‌ای جز این نداشته باشم.
مثال‌های فراوانی در این زمینه وجود دارند، اما تنها تعدادی از رایج‌ترین آن‌ها را بیان کردیم. فرد اهمال کار در نهایت کارش را انجام خواهد داد، اما به‌جای حس مثبت از انجام کار، راحت شدن از سختی آن و رسیدن به یک هدف، سوالات زیر را از خود خواهد پرسید:
- چرا زودتر انجامش ندادم؟
- چرا تمرکز ندارم؟ فرق من و بقیه چیست؟
- چرا باید همیشه به خودم فشار بیاورم؟
- اگر حتی یک ساعت زودتر شروع کرده بودم، نتیجه بهتری می‌گرفتم.
- مهم نیست که در نهایت موفق شدم، من نمی‌خواستم این کار را به این صورت انجام دهم.
در نتیجه، پایان کار برای او لزوما چیز مثبتی نیست؛ بلکه بهانه‌ای جدید برای بروز احساساتی مانند استرس، اضطراب، خودتخریبی و غیره است.
انواع اهمال کاری
در زمان نوشتن این مقاله، اهمال کاری به‌عنوان یک اختلال یا بیماری مستقل شناخته نمی‌شود؛ بنابراین، انواع آن دقیق نیستند. بااین‌حال، برخی از انواع متداول اهمال کاری عبارت‌اند از:
- اهمال کاری تصمیم‌گیری (Indecisive procrastination): وظیفه‌ای بر عهده شما گذاشته شده است، اما نمی‌توانید تصمیم بگیرید “چطور” باید انجامش دهید یا بهترین روش برای انجام‌دادنش کدام است.
- اهمال کاری اجتنابی (Avoidant procrastination): برای اجتناب از تجربه احساسات منفی از انجام کار پرهیز می‌کنید؛ احساساتی مانند ناامیدی، ترس از شکست و غیره.
- اهمال کاری مزمن (Chronic procrastination): با دلیل و بی‌دلیل کارهایتان را عقب می‌اندازید؛ زیرا مدت طولانی درگیر این اختلال بوده‌اید.
- اهمال کاری وظایف ساده (Crisp-tasks procrastination): از قصد انجام فعالیت‌های آسان را به تاخیر می‌اندازید تا بعدا با انجام آن‌ها تحت‌فشار و در زمان کم، حس خوبی نسبت به خودتان داشته باشید.
- اهمال کاری خودآگاه (Arousal procrastination): اهمال کاری شما در این شرایط کاملا عمدی است و شما می‌خواهید با تعلل، احساساتی مانند هیجان در خود ایجاد کنید تا بهتر به کارتان برسید.
- اهمال کاری ناخودآگاه (Passive procrastination): به دلیل کمبود انگیزه، انجام کارها را به تعویق می‌اندازید؛ حتی کارهایی که مهم هستند یا خود می‌توانند باعث ایجاد انگیزه شوند.
اگر نوع اهمال کاری شما در هیچ‌کدام قرار نگرفت نگران نباشید؛ این دسته‌بندی‌ها هنوز از نظر علمی دقیق نیستند و نیاز به بازبینی دارند. شما برای دریافت تشخیص نهایی باید با یک پزشک صحبت کنید. ضمن آنکه توصیه می‌کنیم احتمال اهمال کاری ناشی از ADHD را نیز در نظر داشته باشید.
دلایل اهمال کاری؛ چرا اهمال کاری می‌کنم؟
دلایل مختلفی برای اهمال کاری افراد وجود دارد که اصلی‌ترین آن‌ها، مشکلات تمرکز ذهن است. درصورتی‌که تمرکز ذهن وجود نداشته باشد، شما در دام مشکلات زیر می‌افتید که خود دلایل مستقیم و غیرمستقیم اهمال کاری هستند. در این صورت، در اولویت‌بندی کارها و پایبند ماندن به آن‌ها دچار مشکل خواهید شد:
- فقدان انگیزه یا علاقه به کار
- کمال‌گرایی
- ترس از شکست
- ترس از ناکافی بودن
- حواس‌پرتی‌های متعدد
- دشواری در مدیریت زمان
- الگوهای افکار منفی
بیشتر بخوانید:
راهکارهای غلبه بر اهمال کاری
نگاهی به دلایل اهمال کاری در بخش قبل بیندازید؛ لیست بسیار خلاصه و ابتدایی است، اما منظور را می‌رساند. دلایل اهمال کاری تماما درونی، ناشی از احساسات منفی و بعضا غیرواقعی هستند؛ بنابراین اگر مشکل از درون ما شروع شده است، باید همان جا نیز حل شود. ریشه بیشتر مشکلات درونی ما، عدم تمرکز است. مشکلات تمرکز باعث می‌شوند ذهنمان مانند یک جاده مه‌گرفته، خطرناک و ناشناخته به نظر برسد؛ هیچ‌کس هم دلش نمی‌خواهد در همچین جاده‌ای رانندگی کند!
در نتیجه، شما سفر (انجام کار) را عقب می‌اندازید تا مه جاده (اهمال کاری) تمام شود؛ غافل از اینکه “مه” خودش از بین نمی‌رود؛ اگر به حال خودش رهایش کنید، غلیظ‌تر هم خواهد شد. پس به‌نوعی می‌توان گفت تمام راهکارهای غلبه بر اهمال کاری، در پاسخ سوال چگونه تمرکز کنیم؟ خلاصه می‌شوند! این راهکارها به طور خلاصه به شرح زیر هستند:
- برنامه‌ریزی کنید.
- کارهایتان را اولویت‌بندی کنید و برای هر کدام دلیل قائل شوید.
- اهداف مشخص و قابل‌دسترسی تعیین کنید.
- عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید.
- از تکنیک‌های افزایش تمرکز و کنترل ذهن، مانند مدیتیشن و تکنیک پومودورو استفاده کنید.
- بهداشت خواب خود را افزایش دهید.
- فعالیت‌های ورزشی و فعالیت‌هایی که احساس خوبی در شما ایجاد می‌کنند را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
- از دوستان یا اعضای خانواده خود بخواهید عملکرد شما را زیر نظر داشته باشند و در صورت اهمال کاری، تذکر بدهند.
- جدولی بکشید و میزان پیشرفت خود در انجام کارها را مشخص کنید تا نوعی انگیزه ایجاد کند.
- کارهای بزرگ و سنگین را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.
بیشتر بخوانید:
کلام آخر
در آکادمی نادیا انتخابی، ما معتقدیم افراد نباید در پروسه درمان و بهبودی شنونده منفعل باشند؛ بلکه باید با افزایش آگاهی درمورد مشکل و تعامل با دیگران، به درک بهتری از مسائل برسند تا مقاومت کمتری نسبت به اجرای راهکارهای درمان داشته باشند. به همین علت، در این مقاله به سوال اهمال کاری چیست؟ پاسخ مفصل و پر و پیمانی دادیم. برای مطالعه راهکارهای غلبه بر اهمال کاری و دلایل بروز آن، مقاله‌های آینده ما را از دست ندهید.
منابع