تصویر اولیه همه افراد از یک کودک بیش فعال، پسربچه شر و شیطانی است که سر جایش بند نمی‌شود. اختلال کمبود توجه/بیش فعالی تا سال‌های سال یک بیماری یک‌جانبه و مردانه به‌حساب می‌آمد؛ یعنی تنها نشانه آن، بیش فعالی فیزیکی و تنها گروه هدف آن، پسربچه‌ها بودند. این رویکرد موجب شد ابتلا به این اختلال در دختربچه‌ها تا زمان بسیار طولانی به رسمیت شناخته نشود و مورد درمان قرار نگیرد. در سال 1980، بالاخره احتمال ابتلای دختران به این اختلال به ذهن محققان خطور کرد! بنابراین، در دهه 80 میلادی، علائم بیش فعالی در دختران به مجموعه‌علائم ADHD اضافه شد.
- علائم بیش فعالی در دختران معمولا با بی‌توجهی و رویا پردازی بروز پیدا می‌کنند.
- در بیشتر موارد و بر خلاف پسران، علائم بیش فعالی در دختران بعد از بلوغ خود را نشان می‌دهند.
- دختربچه‌های بیش فعال بر خلاف پسران بیش فعال بسیار کمتر ابراز وجود می‌کنند و گوشه‌گیر می‌شوند.
- بیش فعالی در دختران خود را در قالب زود تسلیم‌شدن، به‌راحتی گریه‌کردن و از حق خود دفاع‌نکردن نشان می‌دهد.
- مشکلات مدیریت زمان، فراموش‌کاری و بی‌دقتی باعث می‌شود دختران بیش فعال صرفا تنبل خطاب شوند و تلاشی برای تشخیص بیماری صورت نخواهد گرفت.
بیش فعالی چیست؟
ADHD از آن دسته اختلال‌های پیچیده است که در حال حاضر، نه می‌دانیم از کجا نشات می‌گیرد و نه می‌دانیم چطور درمانش کنیم. اما خوشبختانه می‌دانیم ADHD چیست؟ بگذارید با یک مثال جالب از دکتر Edward M. Hallowell، متخصص ADHD و روانپزشک به چیستی بیش فعالی بپردازیم:
ابتلا به ADHD، مانند این است که بخواهید با استفاده از ترمز دوچرخه، موتور فِراری را متوقف کنید!
اختلال بیش فعالی در کودکان، یک اختلال عصبی – رشدی است که یک الگوی آسیب‌زا، شامل بی‌توجهی، بیش فعالی و تکانشگری ایجاد می‌کند. این مشکلات، مزمن هستند و فعالیت‌های روزانه فرد مبتلا را با مشکل مواجه می‌کنند. کودک مبتلا به ADHD طیف وسیعی از علائم را نشان می‌دهد که در زمینه‌های تحصیلی، شغلی، روابط و کیفیت کلی زندگی تاثیرگذار خواهند بود.
برخلاف تصور عموم کودک دارای ADHD، لزوما باهوش‌تر از بقیه نیست؛ اما بهره هوشی پایینی هم ندارد. مغز آن‌ها اطلاعات را به‌سرعت و از جنبه‌های مختلفی پردازش می‌کند. در شرایط عادی، این عملکرد مغز یک مزیت به‌حساب می‌آید؛ اما فرد یا کودک مبتلا به ADHD کنترلی روی این عملکرد به‌ظاهر مثبت مغزش ندارد. برای همین است که دکتر Hallowell عملکرد مغز آن‌ها را با موتور یک ماشین فراری و میزان کنترلشان را با ترمز دوچرخه مقایسه می‌کند! (منبع 1، 2، 3)
- بیشتر بخوانید: علت بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
بیش فعالی در دختران چگونه است؟
علائم بیش فعالی در دختران در بیشتر موارد به چشم نمی‌آید؛ زیرا بسیاری از افراد این رفتارها را بخشی از دختر بودن می‌دانند. به‌عنوان‌مثال، همه دخترها رؤیاپرداز هستند، زیاد حرف می‌زنند و سریع به گریه می‌افتند. در ادامه مقاله مفصل به علائم بیش فعالی در دختران پرداخته‌ایم؛ اما چیزی که باید بدانید این است که دختران بیش فعال بسیار بیشتر از پسران بیش فعال خود را سرکوب می‌کنند. یک پسربچه بیش فعال احساسات یا انرژی مضاعف خود را بروز می‌دهد؛ اما یک دختربچه بیش فعال (با پیش‌زمینه شرم و غم ناشی از کلیشه‌های جنسیتی) تمام این موارد را در دلش نگه می‌دارد. همین باعث می‌شود احتمال ابتلای آن‌ها به سایر اختلالات مانند افسردگی و اضطراب بالا برود.
آمارهای زیادی در زمینه ابتلای کودکان به ADHD وجود دارد و یکی از جالب‌ترین ادعاهای آن‌ها، این است که پسران سه برابر دختران به ADHD مبتلا می‌شوند! این در حالی است که علائم بیش فعالی در دختران مانند گریه، گوشه‌گیری و سکوت‌کردن معمولا در دختران مشکل به‌حساب نمی‌آید و آن‌ها را رفتارهای منسوب به جنس مونث می‌دانند. طبق گفته متخصصان این آمارها از هیچ سندیتی برخوردار نیستند؛ زیرا حدود 75 درصد از دختران مبتلا اصلا تشخیص داده نمی‌شوند! (منبع: Understood)
(منبع: Healthline)
تفاوت بیش فعالی در دختران و پسران
بیش فعالی در دختران و پسران تفاوت‌های زیادی ندارد و بیشتر در نوع بیش فعالی و نوع برخورد اطرافیان با علائم بیش فعالی در دختران و پسران متفاوت است. طبق داده‌های فعلی، اولین تفاوت بیش فعالی در دختران و پسران، در نوع بیش فعالی است. معمولا پسران دچار بی‌قراری فیزیکی و انرژی بدنی بیش از حد می‌شوند و دختران از بی‌توجهی و رویاپردازی رنج می‌برند. سایر تفاوت‌ها به شرح زیر هستند:
1. بیولوژی بدن
دومین تفاوت، در بیولوژی بدن دختران و پسران است. معمولا بیش فعالی فیزیکی در پسران به دوران کودکی‌شان (تا 7 یا 10 سالگی) محدود می‌شود و بعد از بلوغ و ترشح هورمون‌ها، به طرز قابل‌توجهی کاهش میابد. پسران نوجوان و مردان بزرگسال دچار ADHD معمولا شروع به بروز علائم بی‌توجهی ADHD می‌کنند. اما مسیر رشد دختران بر عکس پسران است.
علائم بیش فعالی در دختران با ایجاد و ترشح استروژن در بدن آن‌ها تشدید می‌شود؛ بنابراین مشکلات ناشی از ADHD معمولا قبل از سن بلوغ در دختران شدید نیستند. (این یک اصل کلی نیست.) به همین ترتیب، با افزایش سن و ترشح هورمون‌ها، نشانه‌های ADHD شدیدتر و بارزتر خود را نشان می‌دهند و معمولا احساسات، توجه، اضطراب و نوسانات خلقی را درگیر می‌کنند. ضمن آنکه دختران مبتلا به ADHD در مقایسه با همسالان مونث خود تاخیرات قابل‌توجهی در بلوغ جسمی، عاطفی و اجتماعی تجربه خواهند کرد.
- بیشتر بخوانید: تست ADHD
2. رفتارها و واکنش‌ها
دختربچه‌های مبتلا به بیش‌فعالی، معمولا منفعل‌تر از همتایان مذکر و مونث خود هستند. پسران مبتلا به ADHD بسیار بیشتر از سایر پسران نیاز به توجه و ابراز وجود دارند؛ درحالی‌که دختران مبتلا به ADHD بسیار کمتر از دختران هم سن‌وسال خود ابراز وجود می‌کنند و معمولا پاسخ آن‌ها به تمام سوالات “نمی‌دانم” یا “فرقی ندارد” خواهد بود. این باعث می‌شود توانایی‌های آن‌ها نسبت به سایر همسالان مونث و مذکر خود دست‌کم گرفته شود و مسیرهای پیشرفت و ابراز وجود آن‌ها ناهموارتر شود.
همچنین، نحوه ابراز احساسات و نحوه برخورد سایرین با آن نیز متفاوت خواهد بود. دختران بیش فعال معمولا احساس شرم، کلافگی و متفاوت‌بودن خود را پنهان می‌کنند و آن را به خود نسبت می‌دهند؛ یعنی خودشان را بابت شرایط نابسامان سرزنش می‌کنند که زمینه‌ساز بروز افسردگی، اضطراب و کاهش عزت‌نفس خواهد شد. ضمن آنکه تلاش می‌کنند این عیب‌ها را برطرف و جبران کنند. این رفتار باعث می‌شود بیشتر سرزنش و مقایسه شوند و معلمان و والدین احتمال ابتلای آن‌ها به ADHD را نادیده بگیرند. از طرفی، پسران بیش‌فعال معمولا رفتارهای سرکشانه و پرخاشگرانه‌ای نشان می‌دهند تا شخص یا شرایط دیگری را برای رفتارهایشان سرزنش کنند.
توجه داشته باشید هیچ یک از موارد بیان شده قطعی نیستند و دختران و پسران ممکن است کاملا بر خلاف این موارد عمل کنند. به همین دلیل تشخیص و درمان ADHD باید تنها توسط متخصص انجام پذیرد. (منبع 1، 2، 3)
- بیشتر بخوانید: نقش تغذیه در بیش فعالی
- بیشتر بخوانید:علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال
- بیشتر بخوانید: تأثیرات بیش فعالی و تأخیر کلامی در زندگی
علائم بیش فعالی در دختران
علائم بیش فعالی در دختران معمولا به علت کلیشه‌های جنسیتی نادیده گرفته می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، خیلی‌ها فکر می‌کنند کم‌توجهی یا بیشتر گریه‌کردن دختران (نسبت به پسران) یک امر عادی است؛ زیرا آن را بخشی از شخصیت زنانه می‌دانند. درحالی‌که شخصیت و ویژگی‌های زنانه و مردانه، شناور هستند و از خانواده‌ای به خانواده دیگر فرق می‌کنند. به همین ترتیب، علائم بیش‌فعالی در دختران تقریبا نامرئی هستند و حتی خودشان هم با افزایش سن و آگاهی، درکی از نامعمول بودن رفتارهایشان نخواهند داشت. به‌طورکلی، علائم بیش فعالی در دختران به شرح زیر هستند:
- زود کوتاه می‌آیند.
- به‌راحتی گریه می‌کنند.
- نمی‌توانند از حق خود دفاع کنند و کنترلشان را از دست می‌دهند.
- معمولا در حال خیال‌پردازی هستند.
- مشکل حفظ تمرکز دارند و به‌راحتی حواسشان پرت می‌شود.
- دچار بی‌نظمی کلافه‌کننده‌ای هستند.
- دیگران به‌اشتباه فکر می‌کنند آن‌ها تنبل و بی‌انگیزه هستند.
- بسیار فراموش‌کار و بی‌دقت هستند و در دریافت اطلاعات شفاهی دچار مشکل می‌شوند؛ به‌عنوان‌مثال، آموزش به‌صورت شنیداری برایشان مناسب نیست و حتما باید خودشان مطالعه کنند. گاهی به نظر می‌رسد فقط حضور فیزیکی دارند و اصلا گوش نمی‌دهند.
- به‌شدت به صداهای بلند و ناهنجار حساسیت نشان می‌دهند.
- به‌شدت پرحرف یا به‌شدت کم‌حرف هستند.
- معمولا دچار بیش واکنشی هستند؛ یعنی واکنش‌های هیجانی اغراق‌آمیز دارند و زیاد حرف دیگران را قطع می‌کنند. (تکانش کلامی)
- ممکن است به‌صورت ناگهانی و برای مدتی، با همه قطع ارتباط کنند.
- مشکل مدیریت زمان دارند و معمولا دیر می‌کنند. در این شرایط، خودشان هم نمی‌دانند علت این دیر شدن‌ها چیست.
- در نگاه اول، ممکن است خجالتی یا دمدمی‌مزاج به نظر برسند.
- از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌پرند و اصولا نمی‌توانند مدت طولانی روی یک کار تمرکز کنند؛ به‌عنوان‌مثال، در حین درس‌خواندن یا کارکردن، ناگهان شروع به نوشتن کارهای روزانه یا لیست خرید خانه می‌کنند.
دختربچه‌ها و زنان (بزرگسالان مونث) لزوما تمام این علائم را تجربه نمی‌کنند. در برخی موارد، این رفتارها ممکن است بخشی از ویژگی‌های شخصیتی و منحصربه‌فرد یک دختربچه یا ناشی از سایر مسائل باشند؛ مثلا خجالتی بودن دختربچه‌ها در ایران یک مسئله فرهنگی است و اصولا ریشه در نوع تربیت خانواده و کلیشه‌ها دارد. در نتیجه، برای تشخیص دقیق و قطعی ADHD در فرزند دخترتان باید به یک روانشناس مراجعه کنید و گزارش دقیقی از مداومت رفتارهای نابهنجار او ارائه کنید. (منبع 1، 2، 3)
- بیشتر بخوانید: درمان بیش فعالی در بزرگسالان
- بیشتر بخوانید: درمان شناختی رفتاری بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: درمان خانگی بیش فعالی در کودکان
- بیشتر بخوانید: علائم ADHD در نوجوانان
تشخیص ADHD در دختران
تشخیص بیش فعالی یا ADHD در کودکان به دلایل زیر بسیار دشوار است:
- علائم بیش فعالی در دختران و پسران معمولا در دسته رفتارهای نرمال کودکانه قرار می‌گیرند.
- علائم بیش فعالی در دختران و پسران معمولا زیرمجموعه رفتارهای کلیشه‌ای مبتنی بر جنسیت قرار می‌گیرند.
- منشا بیش فعالی تا حد زیادی ناشناخته است؛ بنابراین تشخیص اینکه کدام رفتارها از علائم ADHD هستند دشوار خواهد بود.
- انواع بیش فعالی سه نوع هستند که علائم آن‌ها بسیار با یکدیگر و سایر اختلالات، مانند افسردگی و اضطراب، هم‌پوشانی دارند.
بیش فعالی در دختران معمولا به‌صورت بی‌قراری ذهنی و بی‌توجهی خود را نشان می‌دهد. توجه داشته باشید این یک اصل کلی نیست و برخی از دختران بیش فعال علائم بی‌قراری فیزیکی نیز نشان می‌دهند. برای تشخیص بیش فعالی در دختران، باید 3 سوال از خودمان بپرسیم:
- آیا علائم فرزند من مزمن هستند؟
- آیا علائم در گذر زمان شدیدتر شده‌اند؟
- آیا علائم فرزند من به یکدیگر مرتبط هستند و از یکدیگر تاثیر می‌گیرند؟
اگر پاسخ تمام این سوالات مثبت باشد، احتمالا رفتارهای فرزند شما در دسته علائم ADHD قرار می‌گیرند. جدا از این مورد، معمولا علائم بیش فعالی در دختران 2 دسته اصلی دارند و به این صورت خود را نشان می‌دهند:
1. بی‌توجهی و جبران آن
واکنش‌ها، سرزنش‌ها و انتقادهای دیگران، کاری می‌کند دختربچه مبتلا به ADHD بفهمد بی‌توجهی او یک “عیب” است. باتوجه‌به کلیشه‌های جنسیتی و تربیتی در تمام جهان، دختربچه‌ها معمولا بسیار انتقادپذیر و به دنبال تایید هستند (هر دوی این ویژگی‌ها از حالت عادی و مثبت فراتر رفته و مخرب محسوب می‌شوند.)؛ در نتیجه، در صورت یافتن یک عیب در رفتارشان، در صدد جبران آن بر می‌آیند. (این یک اصل کلی نیست.)
برای یک دختربچه مبتلا به ADHD، توجه به کاری که وظیفه او باشد چالش بزرگی خواهد بود. به‌عنوان‌مثال، زمان گوش‌دادن به تدریس معلم، مسئله بی‌اهمیتی مانند باز و بسته‌شدن در یک کلاس در طبقه پایین مدرسه هم می‌تواند به‌شدت موجب حواس‌پرتی او شود، به صورتی که کلا رشته کلام معلم را از دست می‌دهد و تا آخر کلاس هیچ‌چیزی یاد نمی‌گیرد.
در این شرایط، دختربچه تلاش می‌کند روی کارهایی که در آن‌ها عملکرد خوبی دارد تمرکز کند. این رفتار او، به دلایل زیر است:
- جبران بی‌توجهی،
- تایید گرفتن از طرف معلم و والدین،
- و اثبات توانایی‌هایش به خود
این تمرکز بیش از حد، موجب پیشرفت دختربچه در انجام آن کار به‌خصوص و ایجاد حس مثبت در او می‌شود، اما به دلایل زیر یک عمل مخرب است:
- این نوع تمرکز، یک تمرکز سالم و ناشی از علاقه نیست؛ بلکه یک استراتژی مقابله‌ای محسوب می‌شود. در این شرایط، کودک به دنبال تایید گرفتن و ثابت‌کردن چیزی به خود و دیگران است. در نتیجه از فعالیت و نتیجه مثبت آن لذت سالم نمی‌برد و در طی زمان، شرطی می‌شود. یعنی تنها زمانی احساس ارزشمندی می‌کند که کاری را درست و با تمرکز انجام داده باشد.
- این تمرکز شدید باعث به‌اشتباه افتادن معلم و والدین می‌شود. آن‌ها با مشاهده این تمرکز و نتیجه مثبت آن، احتمال ابتلا به هرگونه اختلال، اعم از ADHD، را دورازذهن می‌بینند و برای درمان یا تشخیص آن اقدامی نمی‌کنند. در مواردی، ممکن است زبان به سرزنش باز کنند و از این عبارت کنایه‌ای استفاده کنند:
اگر درست را هم همین‌طور می‌خواندی عالی می‌شد!
بنابراین، به کودک ثابت می‌شود که حتی تمرکز هم نتیجه مثبتی نخواهد داشت و حس ناکافی بودن او را رها نخواهد کرد.
- این تمرکز بیش از حد روی یک کار، گذرا است. طی تحقیقات انجام شده، فرد مبتلا به ADHD در طی زمان توانایی این نوع تمرکز بیش از حد را نیز از دست می‌دهد. ازدست‌رفتن این به‌اصطلاح “توانایی”، می‌تواند باعث بروز سرخوردگی، ناراحتی و اضطراب در فرد مبتلا شود.
2. بیش فعالی فیزیکی و احساس گناه
یکی از علائم بیش فعالی در دختران، بیش فعالی فیزیکی است که معمولا یک رفتار پسرانه در نظر گرفته می‌شود. در این نوع بیش‌فعالی در دختران، دختربچه علائمی را تجربه می‌کند که نه‌تنها به‌خودی‌خود آزاردهنده و کلافه‌کننده هستند، بلکه “دخترانه” به‌حساب نمی‌آیند؛ در نتیجه کودک در ارتباط با سایر دختران و دوست پیداکردن نیز به مشکل می‌خورد.
رفتارها و علایق، عناصری شناور هستند و باور به دخترانه یا پسرانه بودن یک رفتار خاص، اشتباه محسوب می‌شود؛ اما در بسیاری از نقاط جهان، این یک امر پذیرفته شده نیست و مردم باور دارند کودکان باید بر حسب جنسیتشان، یک سری رفتار غریزی و ذاتی داشته باشند. به‌عنوان‌مثال، انتظار می‌رود دختران اهل دویدن و دعواکردن یا سربه‌هوا نباشند.
در نتیجه، دختربچه هم باید با درگیری‌های ذهنی و بی‌قراری‌های جسمی و روحی خود دست‌وپنجه نرم کند، هم با سرزنش و نگاه‌های اطرافیان کنار بیاید. این مسئله باعث می‌شود در کنار رنج‌بردن از علائم بیش‌فعالی در دختران، از “دخترانه“ نبودن خودش و سرافکنده کردن پدر و مادرش خجالت بکشد و احساس گناه کند. این احساس گناه به دو صورت خود را نشان می‌دهد:
- کودک گوشه‌گیر و منزوی می‌شود و به سرکوب خودش می‌پردازد تا مورد تایید قرار بگیرد،
- پرخاشگری و سرکشی در رفتار کودک شدت می‌گیرد و دچار ناهنجاری‌های جدی می‌شود.
در هر دو صورت، این مشکل موجب عدم اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس و حس کافی بودن در کودک می‌شود که در آینده برای او بسیار مشکل‌ساز خواهند بود. (منبع 1، 2)
درمان بیش فعالی
باتوجه‌به اینکه نمی‌دانیم علت بیش فعالی چیست؟ راه‌حل خاصی برای درمان قطعی آن وجود ندارد. معمولا درمان ADHD شامل مجموعه اقدامات زیر می‌شود:
- مصرف داروهای بیش فعالی
- شرکت در جلسات روان‌درمانی
- کسب آگاهی درمورد بیش فعالی و کنارآمدن با آن
دو روش اول درمان ADHD منحصر به تشخیص یک روانپزشک است و شما نباید تحت هیچ شرایطی سرخود اقدام به مصرف دارو کنید یا با مطالعه انواع مقاله‌ها، یک جلسه روان‌درمانی برای کودکتان برگزار کنید! اما مورد آخر که مرحله بسیار مهمی از درمان است، بر عهده شماست. شما می‌توانید با بررسی مقالات معتبر در سطح اینترنت یا استفاده از تجربیات سایر والدین و افراد مبتلا به بیش‌فعالی، راهکارهای خانگی برای کاهش علائم بیش‌فعالی در دختران و درمان این اختلال پیدا کنید. (منبع 1، 2)
کلام آخر
از ADHD در دختران به‌عنوان یک اختلال خاموش یاد می‌شود؛ زیرا علائم بیش‌فعالی در دختران به دلایل فرهنگی، کلیشه‌های جنسیتی و رفتارهای محافظه‌کارانه دختربچه‌ها نادیده گرفته می‌شود. تا همین چند سال پیش، بیشتر مردم و حتی متخصصان فکر می‌کردند ADHD یک اختلال مختص جنس مذکر است! ADHD یک اختلال بسیار جدی است که در طول زمان از بین نمی‌رود، بلکه شدیدتر می‌شود و کیفیت زندگی کودک را بسیار پایین می‌آورد. درصورتی‌که مشکوک به ابتلای فرزندتان به این اختلال هستید، حتما در اولین فرصت با یک روانشناس صحبت کنید تا در این زمینه اطمینان حاصل کنید.
منابع
- https://childmind.org/article/how-to-tell-if-your-daughter-has-adhd/#coping-queens
- https://www.healthline.com/health/adhd/adhd-in-girls
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/315009
- https://chadd.org/for-adults/symptoms-of-adhd-in-women-and-girls/
- https://www.healthline.com/health/adhd/tips-managing-adhd-mood-swings#9.-Compliment-others
5 پاسخ
مقاله خیلی جالبی بود. خیلی وقتا فکر میکردم که بیش فعالی فقط توی پسرها دیده میشه، ولی توی مقاله خیلی خوب توضیح دادی که علائم بیش فعالی در دخترها هم وجود داره و چطور ممکنه به اشتباه نادیده گرفته بشه. خیلی مفید بود، ممنون از توضیحاتت!
این که علائم بیش فعالی در دخترها به شکل متفاوتی بروز میکنه، واقعا برام جالب بود. خیلی وقتا این مشکلات توی دخترها به اشتباه به دلایل دیگه نسبت داده میشه. خوشحالم که این مقاله این موضوع رو به خوبی روشن کرده. خسته نباشی!
مقاله خیلی خوب و کاملی بود، مرسی از نوشتن چنین مطالب مفیدی.
خیلی مقاله خوبی بود! توضیحاتت خیلی واضح بود.
عالی بود، خیلی راحت متوجه شدم که چه علائمی توی دخترها باید دقت کرد.