تعداد زیادی از مراجعان ما والدینی هستند که با تشخیص بیش‌فعالی کودک، دنیا روی سرشان خراب شده است! آنها کودک را کاملا ناتوان و درمانده می‌بینند و از آینده او می‌ترسند؛ زیرا فکر می‌کنند توانایی تمرکزکردن ندارد و کسی که نتواند تمرکز کند کارش تمام است! در این مقاله، توانایی تمرکز کودکان بیش فعال و عوامل تشدیدکننده آن را بررسی می‌کنیم و راهکارهایی برای بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در خانه و مدرسه ارائه می‌دهیم:
- پرهیز از دعوا و سرزنش
- تشویق کودک به برنامه‌ریزی
- فعالیت بدنی در فضای باز
- مشاهده رفتارهای کودک و یافتن الگوهای مخرب
- رعایت رژیم غذایی مناسب
- ایجاد سیستم‌های پاداش و تکنیک‌های افزایش بهره‌وری
- افزایش آگاهی کودک درمورد شرایط به خصوصش
- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال به کمک معلم و کادر مدرسه
- کمک به پرورش مهارت گوش‌دادن فعالانه
- آموزش کودک برای خود نظارتی و کنترل و شناسایی رفتارهایش
- تکنیک پیش‌خوانی
- متد شرطی‌کردن مغز
آیا کودکان بیش‌فعال به طور کلی می‌توانند تمرکز کنند؟
قبل از پاسخ به این سوال، بگذارید ببینیم تمرکز چیست؟
تمرکز یعنی شما بتوانید در هر زمان و مکان و با میل و اختیار خود، توجهتان را به یک مسئله مشخص معطوف کنید و تمام موارد غیرمرتبط (حواس‌پرتی‌ها) را کنار بزنید.
ترس والدینی از ناتوانی ذهنی کودک بیش فعالشان خیلی هم بیراه نیست؛ زیرا تمام نشانه‌های نگران‌کننده عدم تمرکز در کودکان برای کودک بیش فعال صدق می‌کنند:
- فراموش‌کاری مکرر فعالیت‌های روتین روزانه
- ناتمام گذاشتن کارها
- پرخاشگری
- دشواری در ایجاد نظم و رعایت برنامه‌ها
- بی‌توجهی به جزئیات و دستورالعمل‌ها
بااین‌حال، طبق گزارشات معلمان و والدین، کودک بیش‌فعال معمولا می‌تواند برخی وظایف را با توجهی بی‌نظیر انجام دهد؛ مخصوصا اگر این فعالیت‌ها توجه بصری او را تحریک کنند (دریافت اطلاعات از طریق نگاه‌کردن) و توجه شنیداری خاصی نیاز نداشته باشند (دریافت اطلاعات از طریق شفاهی). در نتیجه کودک بیش‌فعال “می‌تواند“ تمرکز کند؛ سوال اینجاست که چرا این قابلیت را بروز نمی‌دهد؟
فرایند توجه در مغز؛ توجه چگونه جلب می‌شود؟
بخش عمده اطلاعات دریافتی ما از محیط در دو طریق خلاصه می‌شود:
- توجه بصری
- توجه شنوایی
فرد تنها زمانی در توجه و تمرکز کامل به سر می‌برد که این دو مکانیسم به‌خوبی کنترل شده باشند. دو نوع کنترل این مکانیسم‌ها به شرح زیر هستند:
1- کنترل توجه بیرونی (پاسخ محرک و رضایت فوری)
این توجه در پاسخ به محیط ایجاد می‌شود؛ یعنی کودک در ازای انجام هر کار درست، بازخورد و پاداش‌های آنی و مداوم دریافت می‌کند. پاداش ثابت در کنار ایجاد رضایت فوری و مداوم، توجه را بدون زحمت حفظ خواهد کرد.
2- کنترل توجه درونی (عملکرد اجرایی)
در این نوع توجه که در نتیجه تکامل مغز انسان ایجاد شده است، مغز توسط محیط هدایت نمی‌شود؛ یعنی عملکرد مغز و میزان توجه آن وابسته به پاسخ‌های دریافتی از محیط نخواهد بود. در عوض، مغز باید کار را با دریافت بازخورد کم (بعضا بدون بازخورد) از محیط انجام دهد و انتظار پاداش فوری و رضایت آنی نداشته باشد.
بنابراین، تمرکز زمانی اتفاق می‌افتد که کنترل توجه درونی (توجه انتخابی به یک مسئله مشخص) به کنترل توجه خارجی (حواس‌پرتی‌ها) غلبه کند. خوشبختانه احتمال این مسئله با بزرگ‌تر شدن کودکان افزایش میابد؛ اما مغز کودک ADHD با سرعتی مشابه سایر هم سن و سالانش رشد نمی‌کند. بنابراین، می‌توانیم نتیجه بگیریم که:
کنترل توجه بیرونی در کودک ADHD عملکرد نرمالی دارد، اما مکانیسم کنترل توجه درونی آنها مختل شده است. در نتیجه کودک ADHD “می‌تواند“ تمرکز کند، اما نه برای زمان طولانی.
بهترین روش‌ها برای افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال
درصورتی‌که مشکل تمرکز پایین در کودکان ناشی از ADHD باشد، زمینه‌ساز بروز ایراداتی در عملکردهای روزانه آنها می‌شود. این ایرادات عواقب تحصیلی، تربیتی و اجتماعی مهمی بر کودک و شکل‌گیری شخصیت و باورهای او نسبت به خود و جهان اطرافش خواهند داشت؛ بنابراین باید به دنبال راهکارهای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال باشیم.
راهکارهای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال در خانه
به‌عنوان والد یک کودک بیش فعال، مطمئنم بارها گفته‌اید: «این بچه یک گوشش در است و یک گوشش دروازه؛ حرف گوش نمی‌کند که!» راستش را بخواهید، خیلی بحث حرف “گوش‌کردن” نیست؛ بلکه بحث “گوش‌دادن” است! پس باید برای افزایش تمرکز کودک بیش فعال در خانه چه کنیم؟
1- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با پرهیز از دعوا و سرزنش
کودک بیش فعال تلاش می‌کند به‌خوبی گوش کند و به‌خاطر بسپرد، اما به دلیل بروز حواس‌پرتی‌های درونی و بیرونی گیج می‌شود. به‌عنوان‌مثال هم‌زمان با شنیدن صدای شما، به صداهای بیرون خانه نیز گوش می‌دهد؛ بنابراین تنها قسمتی از حرف‌های شما و قسمتی از صداهای بیرون را می‌شنود و هیچ‌کدام را هم به‌درستی متوجه نمی‌شود.
سرعت رشد مغز این کودکان نسبت به هم سن و سالانشان کمتر است؛ بنابراین، متوجه اشتباه بودن رفتار خود نیستند و نمی‌دانند پرش توجهشان غیرطبیعی است. رفتار آن ها هرگز با دعوا و سرزنش اصلاح نخواهد شد؛ زیرا فکر می‌کنند بابت یک رفتار معمول و عادی سرزنش شده‌اند و مدام گیج‌تر می‌شوند. در این شرایط، شما باید به‌عنوان والد دست‌به‌کار شوید و به‌صورت غیرمستقیم به کودک کمک کنید تا روند تکامل مغزش را طی کند.
- بیشتر بخوانید: انواع بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: علت بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
2- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با برنامه‌ریزی
برای بسیاری از کودکان بیش‌فعال، تمام بخش‌های مغز در طول زمان و به طور طبیعی رشد می‌کنند؛ اما این تاخیر اولیه، عملکرد مغز آنها را در زمان شکل‌گیری مهارت‌ها و شخصیتشان مختل کرده بود. در نتیجه، تاثیرات روانی و بعضا جسمانی (عدم رشد فیزیکی صحیح مغز) این مشکل در سنین بزرگسالی گریبان‌گیر آنها خواهد شد. وظیفه شما به‌عنوان والد این است که موانع رشد صحیح و به‌موقع مغز کودک را شناسایی کنید و آنها را برطرف کنید تا او بتواند به حرکت و رشد طبیعی خودش ادامه دهد.
دکتر Benedetto Vitiello، روانپزشک و متخصص سلامت روان کودک در NIH، معتقد است برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌ها و ایجاد یک سیستم و روتین ثابت و روزانه بسیار در کنترل علائم بیش فعالی موثر خواهند بود. شما می‌توانید برای دریافت جزئیات و اصول یک برنامه‌ریزی مناسب از روانپزشک کمک بگیرید یا سایر مقالات ما در این زمینه را مطالعه کنید.
3- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با فعالیت بدنی در فضای باز
طبق تحقیقات، تاثیر ورزش بر کاهش علائم بیش فعالی در کودکان مشابه داروی ریتالین است؛ بنابراین توصیه می‌کنیم حتما کلاس‌های ورزشی و باشگاه را در برنامه روزانه کودک بگنجانید. در کنار این نکته، مطالعات اخیر نشان داده‌اند هر چه کودک زمان بیشتری را خارج از خانه (محیط امن) و در فضای باز یا طبیعت بگذراند سرعت بهبود علائم ADHD او افزایش خواهد یافت. موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- برنامه‌های هفتگی برای طبیعت‌گردی تنظیم کنید.
- فعالیت‌های ورزشی را انتخاب کنید که در فضای باز انجام شوند؛ مانند فوتبال.
- در صورت امکان، تا مدرسه پیاده‌روی کنید تا کودک با فضای اطراف در ارتباط باشد.
- قبل از اینکه کودک شروع به انجام تکالیفش کند، او را به پارک یا سایر فضاهای باز ببرید تا کمی فعالیت کند.
4- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با مشاهده دقیق رفتارهایشان
تغییر توجه سریع از یک مسئله به مسئله دیگر و عدم تمرکز عمیق، یک الگوی رفتاری مخرب و رایج در کودکان بیش فعال است؛ اگر جلوی این رفتار گرفته نشود، مغزشان کم‌کم به همین روند عادت می‌کند و تمرکزش را کاملا از دست می‌دهد. این الگوی مخرب، زمینه‌ساز بروز سایر اختلالات خواهد بود؛ زیرا ابعاد اجتماعی، عاطفی و عملکرد تحصیلی کودک را تا آخر عمر تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. شما باید این الگوهای رفتاری مخرب را شناسایی کنید و روش‌هایی برای بهبود آنها بیابید. به‌عنوان‌مثال، در زمینه نیمه‌تمام گذاشتن کارتون موارد زیر را اجرا کنید:
- همراه کودک به تماشای کارتون بنشینید تا به‌خاطر حضور شما، آن را نصفه رها نکند.
- در میانه تماشای کارتون، وانمود کنید بخشی را نفهمیده‌اید یا یک کاراکتر را فراموش کرده‌اید. از کودک بخواهید آنها را برایتان توضیح دهد.
- قبل از شروع کارتون، با کودک قراری بگذارید؛ مثلا بگویید بعد از اینکه کارتون را تا آخر دیدیم، بستنی می‌خوریم. به طور غیرمستقیم به او بفهمانید شرط انجام این کارها، به پایان رساندن تماشای کارتون است.
زمانی که این متد و متدهای مشابه را اجرا کنید، پرش ذهنی کودک کم‌کم برطرف می‌شود و تمرکزش به سطح مطلوبی می‌رسد. برای شناسایی اصلی‌ترین الگوهای رفتاری مخرب سایر مقاله‌های ما در این زمینه، مخصوصا مقاله تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان را مطالعه کنید.
5- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با رعایت رژیم غذایی مناسب
عدم تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز (به‌عنوان یکی از عوامل بروز ADHD) تا حد زیادی ناشی از رژیم غذایی نامناسب و کمبود مواد مغذی در بدن است. یکی از اقدامات خانگی والدین برای بهبود تمرکز کودک بیش فعال در خانه، رعایت رژیم مناسب و مصرف مکمل‌هایی مانند ویتامین ب برای تمرکز خواهد بود. توجه داشته باشید کودکان در سن رشد هستند؛ بنابراین، برای مصرف هرگونه مکمل و اضافه یا حذف یک ماده غذایی حتما با پزشک مشورت کنید. به‌طورکلی، موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- مکمل زینک
- مکمل آهن
- مکمل منیزیم
- اسیدهای چرب
- ویتامین B
- ویتامین C
مصرف مکمل‌ها با تشخیص و توصیه پزشک بلامانع است؛ اما طبق توصیه متخصصان، بهتر است این مواد مغذی از غذا و میوه‌ها دریافت شوند و مصرف مکمل انتخاب آخر والدین باشد.
6- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با ایجاد سیستم پاداش
همان‌طور که قبلا گفتیم، کودک بیش فعال با دریافت پاداش و رضایت آنی به ادامه فعالیت تشویق می‌شود؛ اما این پاداش‌ها نباید تبدیل به عادت و روتین شوند و ماهیت تشویقی و خاص بودن خود را از دست بدهند. باتوجه‌به این مسئله، شما باید پاداش و نحوه برخورد کودکتان با آن را در فضای امن خانه ایجاد و مدیریت کنید. به توصیه‌های زیر برای ایجاد یک سیستم پاداش مناسب توجه کنید:
- معیارهای مشخص و قابل فهمی برای دریافت پاداش تعیین کنید و اجازه دهید کودک آنها را کشف کند.
- به معیارهای تعیین شده پایبند باشید؛ به‌هم‌زدن برنامه و پاداش بدون انجام کار مساوی است با گیج شدن کودک.
- پاداش متناسب با هر معیار به کودک بدهید؛ بگذارید فرق بین ارزش هر کدام را متوجه شود.
- فرایند را به کودک توضیح دهید تا حس نکند در حال فریب‌دادنش هستید. برای این کار، یک جدول ترسیم کنید و با انجام هر کار خوب، یک ستاره یا استیکر بچسبانید. تماشای روند پیشرفت و رسیدن به معیار برای کودک ارزشمند است.
7- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال با افزایش آگاهی آنها
اولین قدم برای کاهش حس ناتوانی و تفاوت با دیگران در کودک ADHD، افزایش آگاهی او خواهد بود. به کودک بفهمانید رئیس مغز و ذهن خودش است و این شرایط ناخوشایند، دائمی و غیرقابل‌تغییر نیست. شما می‌توانید مراحل زیر را به ترتیب و باتوجه‌به ترجیحات شخصیتان اجرا کنید:
- به او بفهمانید مغز مانند یک خمیربازی است؛ می‌توانیم به آن شکل‌های زیبا بدهیم یا می‌توانیم تکه‌پاره‌اش کنیم.
- شکل‌های زیبا را به افزایش اعتمادبه‌نفس، تمرکز و رضایت ربط دهید و تکه‌پاره شدن مغز را با احساسات منفی، حواس‌پرتی‌ها، ازدست‌رفتن انرژی و غیره.
- ایجاد شکل‌های زیبا تلاش، هنر و زمان نیاز دارد؛ بنابراین باید برای رسیدن به تمرکز، رضایت و اعتمادبه‌نفس صبور باشد و تمرین کند.
- مفاهیم تمرکز، رضایت و اعتمادبه‌نفس را با کمک مثال‌هایی از زندگی واقعی (یادت می‌آید زمانی که نمره 19 گرفتی چقدر حس خوبی داشتی؟) برای او توصیف کنید تا به درک درستی از آن ها برسد. کودک بیش فعال این درک اولیه را ندارد.
- به او کمک کنید عواملی که به تمرکزش کمک می‌کنند یا باعث بروز اختلال در آن می‌شوند را با هم‌فکری شما بیابد.
- روش‌هایی برای ایجاد عوامل حفظ تمرکز، دورکردن عوامل اختلال و مدیریت این دو مورد به او آموزش دهید.
راهکارهای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه
در بخش قبل درمورد دشوار بودن کارهای خسته‌کننده برای مکانیسم کنترل توجه درونی صحبت کردیم. من و شما هر دو می‌دانیم که هر چقدر هم کودک باهوش باشد یا علاقه خاصی به آموزش‌دیدن داشته باشد، باز هم تکالیف مدرسه و سیستم آموزشی تا حد زیادی خسته‌کننده هستند و مخل تمرکز در کودکان خواهند بود. بنابراین، کودک ADHD بسیار راحت دچار حواس‌پرتی می‌شود و از هم‌کلاسی‌هایش جا می‌ماند. در ادامه به چند روش برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه می‌پردازیم:
1- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با کمک معلم
یادتان هست درمورد کنترل توجه بیرونی و تاثیر رضایت و پاداش بر حفظ توجه صحبت کردیم؟ کودک مبتلا به ADHD زمانی بهترین تمرکز و عملکرد را دارد که مکررا بازخوردهای مثبت دریافت کند. از معلمان بخواهید متدهای تدریس مبتنی بر پاداش و بازخورد سریع را در کلاس پیاده کنند. به این متد، behavioral classroom management گفته می‌شود که شامل استفاده از سیستم‌های تشویقی و پاداش با استفاده از ابراز مختلف است.
با استفاده از این روش نه‌تنها مشارکت تحصیلی و اجتماعی کودک افزایش پیدا می‌کند، بلکه حرف‌شنوی بیشتری از معلمش خواهد داشت. این متد موثرترین استراتژی مدیریت کلاس برای دانش‌آموز بیش فعال است و برای تمام سنین مناسب خواهد بود. ضمن آنکه آموزش از طریق بازی (متناسب با سن) یکی از متدهای موثر آموزش و یادگیری برای تمام دانش‌آموزان است؛ اگر این متدها به‌گونه‌ای مورداستفاده قرار بگیرند که بازی برای تمرکز محسوب شوند، مصداق بارز با یک تیر دو نشان زدن است!
2- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با نظارت بر اقدامات مدیران
برای برخی از کودکان بیش‌فعال (باتوجه‌به پررنگ بودن عوامل حواس‌پرتی در مدرسه) محیط‌های آموزشی بدترین فضای ممکن برای تمرکز و یادگیری خواهند بود. یکی از استراتژی‌های رایج مدارس، جداکردن کودکان بیش فعال از سایر کودکان و تشکیل یک کلاس مجزا برای آنها است؛ این کلاس‌ها در ساعات خارج از برنامه و در اتاق‌هایی خالی از هرگونه تزیینات برگزار می‌شوند تا عوامل حواس‌پرتی به صفر برسند؛ غافل از اینکه کودک ADHD یا عامل حواس‌پرتی پیدا می‌کند، با عامل حواس‌پرتی خواهد ساخت!
مدیریت یک کودک بیش فعال به‌تنهایی دشوار است، حالا فکر کنید یک کلاس پر از آنها داشته باشید که حواس همدیگر را پرت می‌کنند! طبق توصیه آکادمی اطفال آمریکا (AAP)، دانش‌آموزان باید به صورتی پراکنده شوند که کودکان ADHD در کلاس‌های مشترک نباشند. درصورتی‌که نیاز برگزاری کلاس‌های خصوصی برای این دسته از دانش‌آموزان تشخیص داده شد، بهتر است این کلاس‌ها یک‌به‌یک باشند و تنها با حضور یک دانش‌آموز و یک معلم برگزار شوند.
3- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با گوش‌دادن فعالانه
شاید کودک ADHD شما عملکرد تحصیلی خوبی داشته باشد، اما این عملکرد مثبت گذرا است؛ بنابراین در درجه اول، به نمرات بالا و عملکرد تحصیلی مثبت کودک اکتفا نکنید و حتما تست عدم تمرکز در کودکان را جدی بگیرید. در درجه دوم، یادگیری و گوش‌دادن فعالانه را به کودک آموزش دهید. یادگیری و گوش‌دادن فعال به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که از انفعال کودک و حواس‌پرتی‌اش جلوگیری می‌کنند. در این صورت کودک شما تنها شنونده نیست، بلکه در حال پردازش اطلاعات دریافتی نیز خواهد بود. اقدامات زیر را مطالعه کنید و تعدادی از آنها را به کودک آموزش دهید:
- زمان روخوانی مطالب کتاب در کلاس، زیر آنها خط بکش.
- برای اینکه حرف‌های معلم خوب یادت بماند، آنها را در این دفترچه مخصوص یادداشت کن. (دفترچه‌ای مختص حرف‌های معلم)
- حرف‌های معلم را در ذهنت تکرار کن.
- هر دفعه که حرف معلم تمام شد، سخنان او را مرور کن و سوالات بیشتری بپرس.
- اگر حس کردی نمی‌توانی تمرکز کنی، از تکنیک شمارش نفس‌ها (مدیتیشن مبتدی با تمرکز روی تنفس خود و شمارش تا 50 یا 100) استفاده کن.
- بعد از هر کلاس، تمام وسایل و کتاب‌ها را جمع کن و در کیفت بگذار تا میزت برای کلاس بعد مرتب و منظم باشد.
- اگر نتوانستی تمرینی را در زمان مشخص شده حل کنی، بیش از حد به آن نپرداز و با جریان کلاس پیش برو.
- هر فرمول و نکته مهم را یادداشت کن و زمان حل تمرین کلاسی از آنها کمک بگیر.
- هر وقت احساس کردی خسته شدی، با اجازه معلم چند دقیقه از کلاس خارج شو.
حتما با معلم درمورد شرایط خاص کودک صحبت کنید تا زمان سوال پرسیدن، نوشتن، انجام تکنیک‌های مدیتیشن و خروج از کلاس رفتار نامناسبی با کودک نداشته باشد و رعایت حال او را بکند.
4- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با خود نظارتی
یکی دیگر از مشکلات کودکان مبتلا به ADHD، تنظیم سطح توجه آنها بر اساس موقعیت است. به‌عنوان‌مثال، کودک در حیاط مدرسه و زمان زنگ‌تفریح به تمرکز کمتر و در کلاس درس به تمرکز بیشتری نیاز دارد. به دلیل مشکل در کنترل توجه درونی، این کودکان بعد از بازگشت به کلاس افزایش سطح هوشیاری خاصی را تجربه نمی‌کنند و برخلاف سایرین، تمرکز نخواهند داشت.
در این شرایط، مهارت خود نظارتی به یاری کودک خواهد آمد. خود نظارتی یعنی شما به کودک بیاموزید از چیزهایی که حواس او را پرت می‌کنند، آگاه شود. در مثال قبل، کودکی که مهارت خود نظارتی داشته باشد با حضور در کلاس کلافگی شدیدی تجربه نمی‌کند و دچار تکانه‌های احساسی نخواهد شد؛ زیرا می‌داند دلیل عدم تمرکز و بی‌قراری‌اش، حواس‌پرتی‌های زنگ‌تفریح است. در این مرحله، باید به کمک روش‌هایی که در بخش قبل بیان شدند، کم‌کم خودش را با روند کلاس همراه کند.
5- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با حضور در کلاس‌های شیفت صبح
شرایط هر کودک منحصربه‌فرد است، اما کودک مبتلا به ADHD معمولا در ساعات صبح تمرکز بهتری دارد و مکانیسم کنترل توجه درونی او در شرایط متعادلی قرار خواهد داشت. توصیه می‌شود برنامه‌هایتان را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که کارهای دشوار کودک در اوایل روز انجام شوند؛ به‌عنوان‌مثال، حتما کودک را در شیفت‌های صبح به مدرسه بفرستید یا در روزهای تعطیل، از او بخواهید در ساعات صبح به تکالیفش رسیدگی کند.
- بیشتر بخوانید: علائم ADHD
- بیشتر بخوانید: درمان ADHD
6- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با پیش خوانی
کودک بیش فعال نمی‌تواند اطلاعات شفاهی را به‌خوبی پردازش کند؛ زیرا سرعت و نحوه بیان آنها با سرعت پردازش او هماهنگ نیست و ایجاد رابطه منطقی بین بخش‌های مختلف دروس برایش دشوار است. باتوجه‌به این نکته، تنها راه چاره، پیش خوانی مطالب است. هدف پیش خوانی این است که کودک یک دید کلی از مطالبی که قرار است روز بعد بیاموزد، داشته باشد؛ بنابراین به نکات زیر توجه کنید:
- به کودک سخت نگیرید و انتظار مطالعه دقیق نداشته باشید.
- بعد از اتمام پیش خوانی درمورد مطالب با کودک صحبت کنید و نظرش را بپرسید.
- اگر کودک سوالی از مطالب دارد یا بخشی را متوجه نشده است، برایش توضیح ندهید. اشتیاق برای یافتن جواب آن سوال، مشوق او برای تمرکز در کلاس روز بعد خواهد شد.
- دفعات اول پیش خوانی با او همراه شوید تا علاقه‌مند شود.
7- بهبود تمرکز کودکان بیش فعال در مدرسه با شرطی‌کردن مغز
شرطی‌کردن مغز یعنی افراد با قرار گرفتن در شرایط خاص،کارهایی را (هرچند پیچیده و به‌صورت ناخودآگاه) از سر عادت و بدون فکر قبلی انجام می‌دهند. شرطی‌کردن تا حدی مشابه فریب‌دادن مغز است؛ یعنی به آن القا می‌کنیم که باید در شرایط خاصی، در حال انجام کار خاصی باشد. در نظر داشته باشید شرطی‌کردن مغز وابسته به شرایط است؛ بنابراین اجازه ندهید وجوه اشتراک زیادی بین خانه و مدرسه (محل تمرکز) وجود داشته باشد:
- لباس، لوازم‌تحریر و حتی شرایط پشت میز نشستن را مشابه مدرسه در نظر نگیرید.
- موهای کودک را مشابه ساعات مدرسه نبندید.
- ساعات مطالعه کودک در خانه را مشابه زنگ‌های مدرسه تنظیم نکنید.
اجازه دهید شرایط تمرکز تمام‌وکمال، مختص پوشیدن لباس مدرسه، بستن موها، بیرون رفتن در ساعات صبح و مطالعه در بازه‌‌های زمانی 45 دقیقه‌ای باشد. در این صورت، مغز شرطی می‌شود و کودک از زمانی که شروع به لباس پوشیدن کند، در حالت تمرکز قرار خواهد گرفت.
عوامل تشدید کننده مشکل تمرکز کودکان بیش فعال
ADHD مانند یک تومور یا عفونت نیست که بهتر یا بدتر شود؛ بلکه اختلالی است که رشد مغز و عملکرد شناختی را درگیر می‌کند؛ بنابراین:
هنگامی می‌گوییم تمرکز کودکان بیش فعال (یا هر نشانه دیگر ADHD) بدتر شده است که عملکردهای اجرایی و توانایی او برای مدیریت خود و انجام وظایف متحول شده، متناسب با سنش نباشد. مغز کودک باید بتواند متناسب با سن و موقعیت، توجه و تمرکز او را کنترل کند تا عملکرد بهتری داشته باشد. (منبع: CHAAD)
تعدادی از عوامل تشدیدکننده مشکل تمرکز کودکان بیش فعال و سایر نشانه‌های ADHD در ادامه بررسی شده‌اند:
- داشتن انتظارات بی جا از کودک بدون فراهم‌کردن حمایت و آموزش کافی
- تنبیه و انتقاد شدید و بی جا از کودک بابت شکست در انجام کارها یا رفتارهایی که تحت کنترل خودشان نیست.
- ابتلای کودک به اختلالاتی که مشکلات عاطفی، شناختی یا رفتاری را تشدید می‌کنند؛ مانند افسردگی و اضطراب
- استرس و اضطراب ناشی از محیط زندگی نامناسب
- استفاده از راهکارهای درمانی نامناسب
- سبک زندگی بدون برنامه و ساختار مشخص
- افراط‌وتفریط در استفاده از تنبیه به‌عنوان یک عنصر تربیتی
- عادت‌های نامناسب زندگی؛ مانند مصرف غذاهای ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی، کمبود ارتباطات اجتماعی و استفاده بیش از حد از تکنولوژی و اینترنت
کلام آخر
تشخیص بیش فعال بودن کودک شما آخر دنیا نیست. بر خلاف باور عموم، تمرکز کودکان بیش فعال و هوش و توانایی آنها نسبت به سایر کودکان ضعیف‌تر نیست؛ اما دیرتر اتفاق می‌افتد و نیاز به کمی کمک دارد. کودک به جز شما کسی را ندارد؛ اجازه ندهید حس کند شما را ناامید و سرخورده کرده است یا عامل نگرانی، پرخاشگری و دعوای بین والدین محسوب می‌شود. منطقی است که کمی مضطرب باشید، اما این حس را به کودک انتقال ندهید. خودتان را جمع‌وجور کنید و مسیر بهبود کودکتان را آغاز کنید.
منابع
