کودکان گاهی اوقات نمی‌توانند تمرکز کنند و بی‌قرار هستند. تا زمانی که این ویژگی دائمی و مشکل‌ساز یک کودک نشده است، همه چیز عادی است.
نگرانی زمانی آغاز می‌شود که اغلب اوقات کودک شما تمرکز ندارد. اینجا است که ممکن است که از خود سؤال کنید آیا کودکم مشکل تمرکز دارد یا خیر.
برای این که بدانید نشانه‌های عدم تمرکز در کودکان چیست و چگونه می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا تمرکز بهتری داشته باشد، با ما در ادامه مطلب همراه باشید.
نشانه‌های عدم تمرکز در کودکان چیست؟
همه‌ی کودکان در زمان‌هایی ممکن است تمرکز لازم را نداشته باشند. اما برای آن که بگویید کودک من تمرکز لازم را ندارد یا تمرکز پایین دارد، باید به مجموعه‌ای از نشانه‌ها توجه کنید. در صورتی که کودک شما چند نشانه عدم تمرکز در کودکان را با هم داشت، زمان آن است که توجه بیشتری نشان بدهید.
نشانه‌های عدم تمرکز در کودکان که باید به آنها توجه کنید، شامل موارد زیر است:
- دشواری در تمرکز بر یک فعالیت و پایان ندادن به آن
- دشواری در نظم بخشی به کارها و زمان‌بندی
- پرخاشگری و تکانشگری بیش از حد
- دشواری در گفتار و ارتباطات
- عدم توجه به جزئیات
- فراموشی مکرر
- حواس پرتی
- بی قراری
- نامرتب بودن
چه عواملی باعث عدم تمرکز در کودکان می‌شود؟
ممکن است متوجه شده باشید که حواس کودکتان به راحتی پرت می‌شود یا برایش سخت است یک جا بنشیند و بی قرار است. نشانه های عدم تمرکز در کودکان می‌توانند ناشی از ADHD باشد؛ اما ممکن دلایل دیگری هم باعث کاهش دامنه توجه کودکتان شده باشد. اول با ADHD به عنوان یک عامل رایج عدم تمرکز در کودکان آشنا می‌شویم و سپس به بقیه‌ی موارد می‌پردازیم.
1_ ADHD
دکتر Benedetto Vitiello، روانپزشک و متخصص سلامت روان کودک در NIH می گوید:
کودکان مبتلا به ADHD در عملکرد خود در مدرسه، با دوستان، در فعالیت‌ها، در خانه یا در جامعه دچار مشکل می‌شوند. بیش فعالی یا عدم تمرکز کودک شدید است و کودک را از درگیر شدن در فعالیت های مورد انتظار متناسب با رشد خود باز می‌دارد.(منبع)
یکی از علائم رایج ADHD (اختلال کمبود توجه/بیش فعالی) در کودکان ناتوانی در تمرکز و دقت طولانی بر انجام یک کار است. کسانی که ADHD دارند به راحتی حواسشان پرت می شود و به سختی می‌توانند به یک فعالیت یا کار خاص توجه مداوم نشان دهند. (منبع)
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: علائم ADHD
- بیشتر بخوانید: درمان ADHD
2_ اضطراب داشتن
مشکل در تمرکز یکی از علائم رایج اضطراب است. به طور مثال فرزند شما امتحان دارد و مضطرب می‌شود. در این حالت فرزند شما می‌خواهد تمرکز کند ولی به جای تمرکز روی مطالعه برای امتحان، به احتمال شکست در امتحان تمرکز می‌کند. هنگامی که بچه‌ها نگران هستند به سختی می‌توانند توجه و تمرکز خود را معطوف کنند. (منبع)
سایر علائم استرس که دانستن‌شان کمک می‌کند بهتر متوجه شوید عدم تمرکز در کودکان از استرس است :
- احساس عصبانیت، غمگینی یا ترس
- تغییرات در اشتها
- تغییرات در انرژی و علایق
- مشکلات خواب
- مسائل فیزیکی مانند درد
3_خواب ناکافی
برای اینکه بچه ها در بهترین حالت خود باشند، باید حداقل هشت تا دوازده ساعت هر شب بخوابند. کسانی که به اندازه کافی نمی‌خوابند طبیعتاً نمی‌توانند به خوبی روی کارهایی که در دست دارند تمرکز کنند.
کمبود خواب در کودکان عوارض زیر را هم به دنبال دارد :
- مشکلات توجه
- اختلال در عملکرد مدرسه
- بد رفتاری
4_ تروما یا همان تجربه‌های فراموش نشده!
زمانی که کودک اتفاق سخت و استرس‌زایی را پشت سر گذاشته باشد، می‌تواند درگیر تروما شود. تروما باعث کاهش دقت و توجه می‌شود. کودکِ درگیر تروما، عصبی است و پرش های ذهنی دارد. نشانه‌های تروما ممکن است با ADHD اشتباه گرفته شود. اما شما به عنوان والدین کودک به تجربه‌هایی که کودک خود پشت سر گذاشته‌است توجه کنید. برای گذر از تجربه‌های ناگوار همراه کودک خود باشید.
بعضی از احساسات و علائم احساسی تروما عبارت است از:
- پریشانی ذهن
- از دست دادن تمرکز
- خشم، تحریک پذیری و تغییرات خلق و خو
- اضطراب و ترس
- دور شدن از دیگران و انزوای اجتماعی
- احساس غم یا بی‌پناهی
- کرختی و نداشتن انرژی ذهنی
5_ OCD
یکی دیگر از مواردی که با ADHD اشتباه گرفته می‌شود، OCD است؛ چرا که این افراد نیز دامنه‌ی توجه کوتاهی دارند. افراد مبتلا به OCD مانند کسانی هستند که می‌خواهند دو برنامه‌ی تلویزیونی را همزمان با هم نگاه کنند. در این صورت به هیچ کدام از برنامه‌های تلویریون نمی‌توانند درست توجه کنند. در افراد مبتلا به OCD صدای ترس از اتفاقات نیفتاده، بلندتر از صدای اتفاقات زندگی واقعی ست.(منبع)
6_ جلب نظر والدین
رفتار منفی و نادرست، روشی رایج برای کودکان برای جلب توجه والدین است. انجام ندادن کارها و تمرکز نکردن اغلب راهی برای جلب توجه آنهاست. چرا که در این صورت والدین برای تصحیح کار کودک باید به کودک خود توجه کنند. به این روش کودک توجهی که باید دریافت کند را سعی می‌کند به دست بیاورد.
7_ اختلال یادگیری
بچه‌های درگیر اختلال یادگیری، در مدرسه با مشکل روبرو هستند چرا که هر بار شکست در انجام تکالیف آنها را ناامید و نگران می‌کند. ناامیدی و نگرانی عدم تمرکز را به دنبال دارد. این کودکان آن قدر ناامید می‌شوند که به شکست بیشتر از آموزش فکر می‌کنند و تمرکز برایشان سخت می‌شود.
8_ شرایط خانوادگی
بعضی از دانش آموزان شرایط خانوادگی خوبی ندارند. وجود مشکلات در خانواده مانند طلاق والدین، بیماری یکی از اعضای خانواده و … باعث اختلال در روند تفکر و تمرکز می‌شود. تمرکز و شرایط ذهنی یک فرد به هم وابسته و مرتبط هستند.
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
9_ اعتیاد به چیزهای دیگر
بعضی از کودکان به موبایل، تلویزیون و یا اینترنت وابستگی دارند. وابستگی به هر چیزی باعث می‌شود ذهن تمرکز لازم برای انجام کارها را نداشته‌باشد. (منبع)
10_ غم و اندوه
اگر اتفاق تلخی در خانواده رخ داده است(مانند مرگ یکی از عزیزان)، می تواند بر تمرکز فرزند شما تأثیر منفی بگذارد.
11_ وظایف دشوار
اگر فرزند شما وظایف مورد نظر را بسیار دشوار یا چالش برانگیز بداند، نمی تواند به خوبی روی آنها تمرکز کند.
علائم عدم تمرکز ناشی از بیش فعالی چیست؟
پس از بررسی نشانه‌های عدم تمرکز در کودکان اگر به ADHD شک کرده‌اید، نشانه‌های بیشتری را پیگیری کنید و بررسی کنید که فرزند شما نشانه‌های دیگری از ADHD را نیز نشان می‌دهد یا خیر!
به طور معمول، کودکان مبتلا به ADHD مشکلات زیر را دارند:
- توجه نکردن: کودکان داری ADHD برایشان مشکل است که روی کارها تمرکز و دقت کنند.
- بیش فعال بودن: برای این کودکان سخت است که مدت طولانی بی‌حرکت بنشینند.
- کنترل تکانه‌ها: ممکن است قبل از فکر کردن، چیزهایی را بگویند یا انجام دهند
- فراموشی: در به خاطر سپردن چیزهایی که به تازگی رخ داده است مشکل دارند.
- ناتوانی در تصمیم گیری: به سختی می‌توانند تصمیم بگیرند که چه کاری انجام بدهند.
- اشتباهات ناشی از بی‌دقتی: این کودکان اشتباهات واضحی را از روی بی‌دقتی انجام میدهند.
راهکار برای کاهش عدم تمرکز کودک
یکی از مشکلاتی که هر والدینی را نگران می‌کند، عدم تمرکز در کودکان هنگام درس خواندن است. برای والدین مهم است که کودکان به خوبی درس‌هایشان را یادبگیرند تا در آینده موفق شوند. عدم تمرکز در کودکان ابتدایی پایه‌ی درسی آنها را ضعیف می‌کند و آینده‌شان را به خطر می‌اندازد. خوشبختانه برای درمان عدم تمرکز در کودکان برای درس خواندن و افزایش تمرکز و کنترل ذهن راهکارهایی وجود دارد که می‌توانید آنها را امتحان کنید.
تمرکز از کلماتی است که مفاهیم زیادی را شامل می‌شود و پیوند نزدیکی با انواع مهارت‌های تصمیم‌گیری، حل مسئله، استدلال، یادگیری، حافظه و ادراک دارد. عدم تمرکز در کودکان حین مطالعه نه‌تنها منجر به کاهش یادگیری و مدیریت ضعیف زمان می‌شود؛ بلکه رفته‌رفته اعتمادبه‌نفس کودک را نیز از بین می‌برد و او یک شک دائمی نسبت به توانایی‌های خود را تجربه خواهد کرد. این موارد زمینه‌ساز مشکلاتی به‌مراتب بزرگ‌تر از نمره امتحان ریاضی کلاس چهارم خواهند شد! (منبع: Therapy Now SF)
1_ ایجاد یک محیط آرام برای درس خواندن
برای درس خواندن نیاز است محیط شما به دور از هیاهو باشد. هر وسیله‌ی که باعث حواس پرتی شود باعث عدم تمرکز در کودکان می‌شود.
2_ تعیین زمان برای استراحت
یکی از عواملی که باعث عدم تمرکز در کودکان می‌شود، اختصاص ندادن زمان استراحت در بین درس خواندن است. باید زمان مشخصی برای استراحت در نظر بگیرید تا کودک به خوبی تمرکز کند.
3_ ایجاد برنامه روزانه محدود و منظم برای کودک
کودکان مبتلا به ADHD اگر برنامه روزانه‌ی مشخصی داشته‌باشند، بهتر می‌توانند تمرکز کنند. برنامه‌ی روتینی را برای روزهای فرزندتان مشخص کنید. زمان انجام تکالیف، خواب و کارهای شخصی فرزند را بنویسید تا فرزند شما مجبور نباشد به این فکر کند که چه کاری را چه زمانی انجام بدهد و گیج شود. اگر کودک شما نمی‌تواند کار را شروع کند، برای آن کار برنامه ریزی کنید. کار را به قسمت‌های کوتاه‌تر و کمتر تقسیم کنید. تقسیم کار به کودک کمک می‌کند تا راحت‌تر وظایفش را انجام بدهد. همچنین بهتر است در پایان روز یک فعالیت لذت بخش را برای کودک تعیین کنید؛ مثلا دیدن کارتون موردعلاقه‌اش، انجام یک بازی خانوادگی و …
4_ استفاده از تکنیک‌های یادگیری مؤثر
یکی از اصلی‌ترین عوامل عدم تمرکز در کودکان حین درس‌خواندن یا در مدرسه، تفاوت در سبک‌های مختلف یادگیری است. به زبان ساده، هر کودک یک‌جور یاد می‌گیرد؛ خواندن، دیدن، نوشتن، شنیدن، نقاشی کشیدن، صحبت‌کردن و هزاران سبک یادگیری دیگر. باید بپذیریم که تطبیق قوانین کلاس و سبک تدریس معلم با سبک یادگیری هر کودک امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین برای حل این مشکل، باید از تکنیک‌های یادگیری استفاده کنیم که همگام با سبک یادگیری کودک باشند و مشکلات کلاس درس و نحوه تدریس معلم را جبران کنند.
تعدادی از این تکنیک‌ها در ادامه بررسی شده‌اند. شما می‌توانید با شناسایی سبک یادگیری کودکتان از هر کدام که برایتان مناسب‌تر است، استفاده کنید:
- یادگیری فعال؛ یعنی کار خسته‌کننده‌ای مانند مطالعه دروس را تبدیل به یک فرایند هیجان‌انگیز کنید. شما می‌توانید با کمک انواع فعالیت‌های گروهی، تغییر فضای مطالعه، نوشتن و یادداشت‌برداری حین مطالعه و غیره یادگیری فعالی ایجاد کنید.
- روش‌های بصری؛ یعنی شما با استفاده از نقاشی‌ها، نمودارها، عکس‌ها و فلش کارت‌ها به یادگیری بهتر کودک کمک می‌کند. در این روش، باید بتوانید یک ارتباط معنی‌دار، اما ساده و به‌یادماندنی بین مطالب و تصاویر ایجاد کنید.
5_ تشویق به خواندن مطالب مورد علاقه‌ی کودک
زمانی که کودک علاقه داشته باشد، بهتر هم می‌تواند تمرکز کند. سعی کنید برای آموزش کودک مطالبی را در نظر بگیرید که مورد علاقه‌اش باشد.
6_ ایجاد عادت سبک زندگی سالم برای کودک
یک رژیم غذایی متعادل و ورزش می‌تواند تأثیر به‌سزایی در افزایش تمرکز کودک بگذارد. برای درمان عدم تمرکز در کودکان مطمئن شوید که فرزندتان رژیم غذایی سالمی دارد که شامل میوه‌ها، سبزیجات و ماهی‌های غنی از امگا 3 هستند.
علاوه‌بر رژیم غذایی مناسب، فعالیت‌های بدنی می‌توانند جریان خون را در مغز افزایش دهند و باعث تقویت عملکرد شناختی کودک شوند؛ بنابراین نام فرزند خود را در باشگاه‌های ورزشی بنویسید یا هر روز از او بخواهید که برخی تمرینات ورزشی را انجام دهد.
7_ مدیتیشن و ذهن آگاهی
شاید با شنیدن نام این تمرین متعجب شوید، چون کودکان آگاهی زیادی از تمرینات ذهن آگاهی یا مدیتیشن ندارند؛ اما مطمئن باشید که این تمرین می‌تواند بسیار مؤثر باشند. برای رفع عدم تمرکز در کودکان ابتدایی یا حتی سنین بالاتر می‌توانید از تمرین‌های ذهن آگاهی ساده برای کودک استفاده کنید؛ مثلاً می‌توانید از فرزندتان بخواهید که فقط برای چند دقیقه روی نفس‌های خود متمرکز شود.
مدیتیشن می‌تواند ذهن را آرام کند، بنابراین برای جلوگیری از هجوم افکار مختلف در ذهن کودک بسیار مؤثر است. کودک خود را تشویق کنید که هر روز چند دقیقه را به مدیتیشن اختصاص دهد. برای تشویق کودک به این کار می‌توانید خود نیز تمرینات را انجام دهید. این تمرینات به ذهن آموزش میدهند که همیشه حاضر و مراقب باشد.
با استفاده از تمرینات ذهن آگاهی و مدیتیشن توجه کودک را بهبود می‌بخشید و میزان استرس‌های او را به حداقل می‌رسانید.
- بیشتر بخوانید: فواید تمرکز
- بیشتر بخوانید: چگونه تمرکز کنیم؟
8 راهکار افزایش تمرکز در کودک بیش فعال
عدم تمرکز در کودکان گاهی ناشی از بیش فعالی‌ست. دقیقه‌ای خودتان را جای کودک بیش فعال که نمی‌تواند تمرکز کند بگذارید؛ آن وقت شما هم برای انجام تکالیف، انجام کارهای روزانه و ارتباط با دیگران به مشکل بر می‌خورید! با انجام یک‌سری تمرین می‌توانید فشارهای روی کودک بیش فعال را کاهش بدهید. توجه کنید که این راهکارها برا اثربخشی بیشتر، باید به صورت مداوم و مستمر تکرار شوند. سریع ناامید نشوید و ادامه بدهید تا عدم تمرکز در کودکان کاهش یابد.
1_ ورزش‌های پرتحرک را در برنامه روزانه کودک قرار دهید
کودکان مبتلا به ADHD انرژی بی‌پایانی دارند. از این انرژی استفاده کنید و کودک را به ورزش‌ها و بازی‌های جذاب تشویق کنید. WebMD توصیه می‌کند که کودکان ADHD، شصت دقیقه در روز را صرف انجام ورزش‌های پرتحرک کنند؛ ورزش‌هایی که نیاز به دقت و تمرکز روی حرکات بدن دارند، مانند ژیمناستیک یا رقص، به تقویت دقت و تمرکز کمک می‌کنند. همچنین اگر از نظر جسمی کودکتان بی‌قرار است، پیاده‌روی را فراموش نکنید. پیاده‌روی سرشار از حس خوب و لذت است. ورزش دوپامین را آزاد می کند که مغز ADHD کودک شما شدیداً به آن نیاز دارد و می تواند به تقویت کنترل تکانه و به عملکرد بهتر کمک کند. (منبع)
2_ نگذارید کوذک چند کار را همزمان انجام دهد
مغز ما برای انجام دو یا چند کار به طور همزمان طراحی نشده است. کاری که ما در واقع انجام می‌دهیم تغییر از یک کار به کار دیگر است که یعنی هر دو کار را ناقص انجام می‌دهیم. برای مقابله با عدم تمرکز در کودکان، در یک زمان خاص تنها یک کار را برای انجام دادن مشخص کنید.
3_ وقت گذراندن در طبیعت را جدی بگیرید!
پژوهشی که در سال 2017 منتشر شد، بیش از 1000 کودک را از بدو تولد تا 7 سالگی مورد بررسی قرار داد. این مطالعه می‌خواست بررسی کند که آیا قرار گرفتن در طبیعت و وجود فضای سبز در خانه و محل زندگی چه تاثیری بر توجه کودکان می‌گذارد. این مطالعه نشان داد که طبیعت می تواند برای رشد مغز مفید باشد و ممکن است توجه را در کودکان بهبود بخشد. علاوه بر این می‌تواند روحیه آنها را تقویت کند و روابط اجتماعی کودکان را افزایش دهد. (منبع)
پس ایجاد یک فضای سبز را دست کم نگیرید! با گیاهان آشتی کنید و حداقل گلدان‌‌هایی در خانه خود نگهداری کنید.
4_ بازی با کارت‌ها یکی از بازی‌های مناسب برای افزایش تمرکز است
تعدادی کارت با شکل مختلف را روی میز قرار بدهید و به کودکتان فرصت بدهید که با دقت به این کارت‌ها نگاه کند. کارت‌ها را برگردانید و سپس بخواهید به ترتیب هر چه روی کارت‌ها دیده است برایتان تکرار کند. هر بار سعی کنید تعداد کارت‌ها را بیشتر و بازی را دشوارتر کنید. هر بار دقت به کارت‌ها، مغز کودک شما را به سمت تمرکز هدایت می‌کند.
5_ بازی جستجوی کلمات و جدول‌های متقاطع را با کودک انجام دهید
زمانی که کودک به جدولی از حروف در هم ریخته توجه می‌کند و تلاش می‌کند کلمات معنادار پیدا کند، علاوه بر اینکه آن که فعالیت لذت بخشی را انجام می‌دهد، تمرکز هم می‌کند. بازی‌های ساخت و پیدا کردن کلمات به کودکتان کمک می‌کند واژه‌های بیشتری یادبگیرند و توجه و تمرکز بهتری داشته‌باشند.
6_ برای کودک داستان‌های جذاب بخوانید
برای کودکتان قصه بخوانید. قصه خواندن به فرزند شما اجازه می‌دهد دنیای دیگری را تجربه کند و برای ورود به این دنیا باید تمرکز کند و فضا را در ذهن خود بسازد. سپس از داستان سؤال بپرسید. داستان‌خوانی به رشد حافظه و تمرکز کمک می کند. (منبع)
7_ ذهن آگاهی و تصویرسازی مثبت را امتحان کنید
با کودکتان تنفس آرام را تمرین کنید. در همین حین سعی کنید به فرزندتان کمک کنید تا تصاویر زیبا و آرام بخش را در ذهن خود به تصویر بکشد. آرام‌شدن ذهن به تقویت تمرکز کمک می‌کند.
8_ برای کودک موسیقی‌های آرام بگذارید
یکی از ساده‌ترین راهکارها برای افزایش تمرکز کودک، پخش کردن یک موسیقی آرام در حین انجام تکالیف است. موسیقی‌های بی‌کلام یا صداهایی از طبیعت مانند صدای آب، دریا و … را امتحان کنید. برخی تحقیقات نشان میدهند که گوش دادن به موسیقی‌های آرامش بخش بدون کلام می‌توانند در افزایش دفت و تمرکز مؤثر باشند.
کلام آخر
برای کمک به کودکی که در تمرکز مشکل دارد، با یک روانشناس صحبت کنید تا تشخیص درست و دقیق برای عدم تمرکز فرزندتان بدهد. تشخیص درست اولین و مهم‌ترین قدم در درمان عدم تمرکز در کودکان است. چرا که عوامل گوناگونی می‌توانند به عدم تمرکز در کودکان دامن بزنند. پس از تشخیص درست، صبر و انگیزه داشته باشید و در کنار فرزندتان باشید تا بهبود حاصل شود. حمایت والدین دلگرمی و آرامش خاطری می‌دهد که درمان را موثرتر می‌کند.
منابع:
5 پاسخ
واقعا مقاله مفیدی بود! توی دنیای امروز خیلی از بچه‌ها با مشکل عدم تمرکز مواجه هستن و این موضوع بیشتر از همیشه نیاز به توجه داره. من فکر می‌کنم که هم والدین و هم معلمان باید بیشتر آگاه بشن و راهکارهایی که توی مقاله اشاره کردید رو امتحان کنن. مطمئناً تغییرات خوبی رو میشه در روند آموزش و یادگیری کودکان دید.
خیلی خوب توضیح داده بودید که عدم تمرکز چطور می‌تونه بر عملکرد تحصیلی بچه‌ها تاثیر بذاره. نکاتی که گفتید در مورد عوامل مختلف مثل تغذیه و خواب واقعا مفید بود. به نظرم خیلی از والدین از این نکات غافل هستن و وقتی این مشکلات برطرف بشه، بچه‌ها خودشون می‌تونن تمرکز بیشتری داشته باشن.
خیلی خوب توضیح داده بودید که عدم تمرکز چطور می‌تونه بر عملکرد تحصیلی بچه‌ها تاثیر بذاره. نکاتی که گفتید در مورد عوامل مختلف مثل تغذیه و خواب واقعا مفید بود. به نظرم خیلی از والدین از این نکات غافل هستن و وقتی این مشکلات برطرف بشه،
واقعا جالب بود که اشاره کردید که عدم تمرکز می‌تونه ناشی از استرس یا فشارهای محیطی باشه. خیلی از ما فکر می‌کنیم فقط مشکل ذهنی یا کم‌توجهی در مدرسه باعث این موضوع میشه، ولی وقتی دلایل روانی و محیطی رو بررسی می‌کنیم، شاید بشه راه‌حل‌های بهتری پیدا کرد. امیدوارم والدین بیشتر به این موضوع توجه کنن.
مقاله شما یه دیدگاه جدید به موضوع عدم تمرکز در کودکان ارائه داد. بعضی وقت‌ها به نظر میاد که مشکل فقط در خود کودک هست، اما شما به درستی اشاره کردید که ممکنه مسائل مختلفی مثل محیط خانواده، فشارهای مدرسه و حتی مشکلات خواب باعث این مشکل بشه. به نظرم این نکات خیلی می‌تونن کمک‌کننده باشن برای خانواده‌ها.