افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان یکی از چالش‌های همیشگی والدین و معلمان است. مشکلات تمرکز در دانش‌آموزان به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود؛ اما روش بهبود آن‌ها تقریبا مشابه است:
- ایجاد شرایط و مکان مناسب برای مطالعه
- پرورش علاقه و انگیزه
- قصه‌گویی
- پیداکردن تفاوت بین دو تصویر
- یادگیری فعال
- استفاده از فلش کارت‌ها
- تمرین شمارش معکوس
- حل‌کردن ماز، سودوکو و غیره
- تمرین‌های ذهن‌آگاهی و مدیتیشن
- گوش‌دادن به موسیقی مخصوص مطالعه
توجه چیست؟
در قدم اول بهتر است بدانیم توجه چیست؟
توجه به زبان ساده یعنی مدت زمانی که هر کس می‌تواند ذهن خود را روی یک فعالیت مشخص متمرکز کند؛ به طوری که حواسش به موضوعی دیگر پرت نشود.
دانستن مدت زمانی که هر کس می‌تواند به یک موضوع توجه کند به شما کمک می‌کند تا انتظارات خود را به صورت واقع‌بینانه تعیین کنید. طبق این زمانبندی می‌توانید متوجه شوید که فرزندتان با توجه به سنش تمرکزی کمتر از حد عادی دارد یا نه.
مدت زمان توجه به یک موضوع در هر سن:
- ۶ سالگی: ۱۲ تا ۱۸ دقیقه
- ۸ سالگی: ۱۶ تا ۲۴ دقیقه
- ۱۰ سالگی: ۲۰ تا ۳۰ دقیقه
- ۱۲ سالگی: ۲۴ تا ۳۶ دقیقه
- ۱۴ سالگی: ۲۸ تا ۴۲ دقیقه
- ۱۶ سالگی: ۳۲ تا ۴۸ دقیقه
با توجه به بازه‌های بالا، به طور مثال اگر کودکتان ۸ ساله است، نمی‌توان از او انتظار داشت که 30 دقیقه تمرکز و توجه خود را روی یک کار معطوف کند؛ چرا که میانگین توجه در آن سن حدود 16 تا 24 دقیقه است. توجه کنید که برنامه ریزی‌ها برای انجام یک فعالیت باید در بازه‌ی زمانی مناسب سن کودک باشد. (منبع)
اگر فکر می‌کنید دقت کودکتان کمتر از حد عادی است، بدانید که عدم تمرکز در دانش‌آموزان نیز نشانه‌هایی دارد که باهم آن‌ها را بررسی کنیم.
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
- بیشتر بخوانید: تفاوت توجه و تمرکز
چگونه می‌توانید متوجه شوید که فرزندتان مشکل توجه دارد؟
از نشانههای فقدان توجه دانش آموزان این است که به سختی می‌توانند روی یک چیز تمرکز کنند. همچنین پس از گذشت چند دقیقه از انجام یک تکلیف، احساس خستگی می‌کنند. سایر نشانههای عدم تمرکز در دانش‌آموزان به طور خلاصه به شرح زیر است:
- اغلب در حفظ توجه نسبت به تکالیف یا بازی‌ها مشکل دارند.
- وقتی به طور مستقیم آن‌ها را خطاب می‌کنید، به نظر می رسد که نمی‌شنوند.
- در بیشتر مواقع، در فعالیت‌های روزانه فراموش‌کار هستند.
- اغلب اشیای مورد نیاز خود را گم می‌کنند.
- با محرک‌های نامربوط به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند.
- قادر به گوش دادن به تمام توضیحات ارائه شده نیستند.
حالا شما با بازه‌ی زمانی توجه در هر سن و نشانههای فقدان توجه آشنا شدید و می‌توانید تشخیص بدهید دانش آموز مورد نظر شما کم توجه است یا خیر! (منبع)
حتی ممکن است دانش آموز تمرکز و توجه خوبی داشته باشد ولی شما مایل باشید با روش‌های افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان آشنا شوید. در ادامه ۱۱ راه مؤثر برای افزایش دقت و تمرکز را به شما خواهیم گفت.
علل بی دقتی و حواس پرتی در دانش آموزان
برخلاف باور عموم، بررسی دلایل عدم تمرکز دانش‌آموزان به‌اندازه روش‌های درمان آن مهم است؛ زیرا:
با شناسایی دلایل عدم تمرکز، شما می‌توانید بهترین روش‌ها و استراتژی‌های افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان را شناسایی یا طراحی کنید و باتوجه‌به شرایط و ترجیحات خودتان یا دانش‌آموز از آن‌ها بهره ببرید. (منبع: Innerdrive)
دلایل عمده بروز بی‌دقتی و حواس‌پرتی در دانش‌آموزان به شرح زیر هستند:
- کنترل شناختی نابالغ کودکان و تمام‌نشدن مراحل رشد مغز (با این یکی فقط باید کنار آمد!)
- عدم علاقه و انگیزه
- محیط نامناسب مدرسه یا خانه
- مشکلات سلامت روان
- مشکلات تغذیه‌ای
- عدم فعالیت کافی بدنی
- دشوار بودن دروس
- تفاوت سبک یادگیری دانش‌آموز و متدهای معلم
- دشواری دانش‌آموز در یافتن روش مناسب درس‌خواندن
- افسردگی، اضطراب و استرس
- کمبود خواب
- عادت‌های مخرب مانند چندوظیفگی، کمال‌گرایی و اهمال‌کاری
۱۱ راه‌های افزایش دقت و تمرکز در دانش‌آموزان
یکی از شروط مهم یادگیری خوب، داشتن دقت و تمرکز است. هر چه‌قدر دقت و تمرکز بالاتر باشد، یادگیری آسان‌تر و بهتر صورت می‌گیرد؛ علاوه بر این، زمان کمتری نیز صرف یادگیری می‌شود. یادگیری خوب بر همه‌ی جنبه‌های زندگی یک فرد تأثیر می‌گذارد. در ادامه 11 راه افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان را با هم بررسی می‌کنیم.
1_ شرایط مناسب
اولین قدم در ایجاد شرایط مناسب برای افزایش دقت این است که باید ساعت خواب فرزندتان مناسب باشد. داشتن خواب شب با‌کیفیت و راحت، باعث می‌شود فرد آرامش بیشتری داشته باشد، با خستگی وارد کلاس درس نشود و راحت‌تر حواس خود را جمع کند. ساعت خواب مناسب در شب بین ساعات 9 تا 11 شب است. بهتر است کودکان در این بازه‌ی زمانی به خواب بروند تا کیفیت خواب بهتری را داشته باشند.
دومین قدم در فراهم کردن شرایط مناسب این است که دانش‌آموز باید غذای مناسب خورده باشد. بدون خوردن صبحانه یا با احساس ضعف، تمرکز کردن سخت‌تر خواهد بود.
سومین قدم در ایجاد شرایط محیطی مناسب این است که محیط یادگیری باید به دور از هر گونه وسیله‌ای باشد که باعث حواس پرتی می‌شود. مثلا هنگام درس خواندن نباید تلویزیون روشن باشد. تصویر و صدای تلویزیون جذاب است و توجه را به سمت خود جذب می‌کند. هر چه‌قدر محیط ساده‌تر باشد توجه کردن نیز آسان‌تر خواهد بود. (منبع)
- بیشتر بخوانید: افزایش تمرکز و کنترل ذهن
- بیشتر بخوانید: فواید تمرکز
- بیشتر بخوانید: چگونه تمرکز کنیم؟
2_ ایجاد علاقه
داشتن انگیزه از دیگر شرایطی‌ست که در دقت و تمرکز بهتر کمک کننده است. هر چه‌قدر علاقه نسبت به موضوعی بیشتر باشد، تمرکز بر روی آن موضوع هم افزایش می‌یابد. احتمالا بارها در اطرافیانتان دیده‌اید که وقتی سرگرم خواندن یک کتاب قصه، رمان و یا تماشای یک کارتون هستند، هر چقدر آن‌ها را صدا بزنید باز هم متوجه نمی‌شوند. وقتی انسانی کاری را براساس علاقه انجام بدهد خود‌به‌خود تمرکز بیشتری هم صرف آن کار می‌کند.
با دادن اطلاعات بیشتر در مورد موضوع مورد نظر می‌توان در کودک انگیزه و علاقه ایجاد کرد. به طور مثال زمانی که می‌خواهید راجع به موضوع شب و روز برای کودک توضیح بدهید، اول از او بخواهید که فکر کند و جواب بدهد: انسان‌ها در شب چکار می‌کنند؟ حالا اگر شب نبود چه می‌شد؟
بعد از این که نسبت به اهمیت وجود شب و روز آگاه شد، حالا علاقه‌مند است بیشتر راجع به شب و روز بداند و می‌توانید توضیح بدهید که چرخش زمین و خورشید چگونه شب را به وجود می‌آورد.
3_قصه گویی
قصه در ایجاد آرامش، افزایش تمرکز و دقت تاثیر چشمگیری دارد. یادگیری با داستان حتی برای افراد بزرگسال هم جذاب‌تر است. با شنیدن داستان، فرد وارد دنیای جدیدی می‌شود، به داستانی که گفته می‌شود با لذت گوش خواهد داد و پیگیر اتفاقات داستان می‌شود. با تکرار مستمر قصه‌گویی، تمرکز دیداری و شنیداری افزایش پیدا خواهد کرد و کودک در طول زمان دقت و تمرکز بیشتری خواهد داشت.
4_ کاربرگ های اختلاف تصویر
استفاده از کاربرگ‌های اختلاف تصویر راه دیگر افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان است. در این کاربرگ‌ها تصاویر در برخی از جزئیات با هم متفاوت هستند و دانش آموز با دقت و توجه به دنبال تفاوت‌ها می‌گردد. با توجه به این که این کاربرگ‌ها تصاویر جذاب و مناسبی دارند، جزو فعالیت‌های لذت بخش محسوب می‌شوند. این کاربرگ‌ها مختص سن خاصی نیستند و حتی دانش‌آموزان بزرگ‌تر هم از انجام این فعالیت لذت خواهند برد.
- بیشتر بخوانید: تمرکز روی یک کار یا چند کار؟
- بیشتر بخوانید: تمرکز شب امتحان
- بیشتر بخوانید: تمرکز برای خوابیدن
5_ مشارکت فعال در یادگیری
از دیگر تمرین‌ها برای افزایش دقت و تمرکز کودکان، فراهم کردن شرایطی‌ست که دانش آموز در تدریس و آموزش شرکت داده شود. اجازه پرسش و فعالیت به دانش آموز داده شود. اگر خودتان دانش‌آموز هستید، بهتر است سعی کنید با پرسیدن سوال‌های مرتبط در یادگیری مشارکت کنید. هر چقدر در روند آموزش فعال‌تر باشید، تمرکز و یادگیری‌تان نیز بالاتر می‌رود.
از دیگر موارد مشارکت فعال می‌شود به خلاصه نویسی، تعریف مطلب و داستان از زبان دانش‌آموز اشاره کرد. زمانی که کودک تلاش می‌کند آن چه را آموزش دیده است دوباره بنویسد یا تعریف کند، مغز او فعال‌تر می‌شود. فعال‌تر شدن مغز به یادگیری بهتر کمک می‌کند و به دنبال آن افزایش دقت و تمرکز را به ارمغان خواهد آورد. پس به دانش آموز و کودک خود اجازه‌ی بروز بدهید و از او در روند آموزش استفاده کنید.
6_ بازی با کارت‌ها
از آسان‌ترین راه‌ها برای افزایش دقت و تمرکز، بازی با کارت‌هایی‌ست که روی آن‌ها شکل کشیده باشند یا کلماتی روی آن‌ها نوشته شده باشد.
به طور مثال شما چهار کارت به این ترتیب جلوی کودک می‌گذارید: سیب، پرتقال، اسب، جوجه. سپس کارت‌ها را برمی‌دارید و از کودک می‌خواهید آن چه را دیده به ترتیب نام ببرد. با هر بار بازی و تلاش برای تمرکز و به یاد سپردن درست کارت‌ها، تمرکز و دقت کودک بالا و بالاتر می‌رود.
7_ نشان دادن تصویر
راه بعدی برای بالا بردن دقت و تمرکز در دانش‌آموزان ، نشان دادن یک تصویر به دانش‌آموز است. از کودک بخواهید با دقت به تصویر نگاه کند؛ سپس از جزئیات تصویر سؤال بپرسید. مثلا بپرسید: در تصویر چند درخت را دیدی؟ در تصویر چه رنگ‌هایی را مشاهده کردی؟ چه حیواناتی را دیدی؟ با چند بار تکرار این روش، کودک کم‌کم یاد می‌گیرد به جزئیات توجه کند و دقت بیشتری از خود نشان بدهد.
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: علائم ADHD
- بیشتر بخوانید: درمان ADHD
8_ بیان اعداد به طور معکوس
با توجه به سن دانش‌آموز از او بخواهید اعداد را برعکس بگوید؛ مثلا از عدد 15 به عقب برگردد. شمردن به عقب یکی از فعالیت‌هایی است که توجه و تمرکز می‌خواهد. با هر بار تکرار این بازی، کودک بهتر و سریع‌تر اعداد را شمارش خواهد کرد و دقت او افزایش می‌یابد.
9_حل کردن ماز
ماز، راه‌های پر پیچ و خمی است که فقط یکی از آن‌ها به مقصد می‌رسد و بقیه یا بن‌بست هستند یا به بیراهه می‌روند. وقتی کودک سعی می‌کند از میان ماز‌های پر پیچ و خم بهترین مسیر را انتخاب کند، یعنی تمرکز کرده است. همین فعالیت سرگرم‌کننده باعث افزایش دقت دانش آموز می‌شود.
10_ ذهن آگاهی و مدیتیشن
یکی از فواید مدیتیشن، افزایش تمرکز و تقویت آمادگی ذهنی است. در طول فرآیند مدیتیشن مغز کودک آرام‌تر می‌شود. تمرکز کردن بر تنفس باعث می‌شود میزان حواس‌پرتی کاهش یابد و ذهن کم‌کم عادت می‌کند بر روی انجام یک کار تمرکز کند. (منبع)
11_ گوش کردن به موسیقی
ثابت شده‌است که موسیقی اثرات درمانی بر مغز همه‌ی ما دارد. موسیقی آرام ممکن است به شما کمک کند تا بهتر تمرکز کنید؛ اما برخی از موسیقی‌ها نیز ممکن است حواس شما را پرت کنند. می‌توانید آهنگ‌ها و موسیقی‌های آرام را در پس زمینه انجام فعالیت دانش‌آموزان استفاده کنید تا دقت و تمرکزشان بالا برود. محققان به طور کلی معتقدند که موسیقی کلاسیک و صداهای طبیعت مانند جریان آب، موسیقی‌های خوبی برای افزایش تمرکز هستند. (منبع)
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی «افزایش دقت و تمرکز در دانش آموزان» رسیدیم. مهم‌ترین نکته در افزایش دقت و تمرکز در دانش‌آموزان و کودکان این است که استمرار داشته باشید و به طور منظم تمرین‌ها را با کودک خود انجام بدهید. بالا رفتن دقت و تمرکز یک شبه اتفاق نمی‌افتد؛ در حقیقت تمرکز عضله‌ایست که باید تقویت شود. افزایش دقت در همه‌ی ابعاد زندگی دانش‌آموزان مؤثر خواهد بود و تمریناتی که انجام می‌دهید، اثری وسیع در زندگی‌شان خواهد داشت.
منابع:
