اختلال بیش‌فعالی یا ADHD یکی از دردسرسازترین اختلال‌های روانشناسی به شمار می‌رود! علائم این اختلال بسیار گسترده هستند و در بیشتر موارد با سایر اختلالات مانند افسردگی و اضطراب هم‌پوشانی دارند. به همین دلیل، تشخیص ADHD بسیار دشوار است و حتی پزشکان باتجربه نیز در تشخیص این اختلال و تجویز داروهای مربوطه آن احتیاط می‌کنند. در سال 2013، متخصصان این حوزه انواع بیش فعالی را برای تشخیص و درمان راحت‌تر این افراد معرفی کردند:
- بیش فعالی بی توجهی
- بیش فعالی تکانشی
- نوع ترکیبی بیش فعالی تکانشی و بی توجه
بیش فعالی چیست؟
یک پاسخ ساده برای سوال ADHD چیست؟ وجود دارد:
اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی یا همان ADHD، یک بیماری مزمن است که بر احساسات، رفتارها و توانایی فرد برای یادگیری موضوعات جدید، تمرکز و انجام وظایف تاثیر منفی می‌گذارد.
این بیماری عمدتا کودکان زیر 12 سال را درگیر می‌کند و تشخیص قطعی آن تا سن 6 سالگی تایید می‌شود؛ اما در تحقیقات جدید، پژوهشگران متوجه شدند که بزرگسالان نیز دچار این اختلال می‌شوند و معمولا علائم آن‌ها از همان مراحل اولیه بسیار شدید است.
ADHD مختص کودکان نیست و حدود 60 تا 75 درصد کودکان، علائم را تا سنین بزرگسالی تجربه خواهند کرد. ضمن آنکه در مواردی، بیش فعالی در سنین کودکی پنهان بوده و در بزرگسالی خود را نشان داده است. (منبع: Webmd)
برخلاف باور عموم، ADHD با افزایش سن از بین نمی‌رود؛ بلکه در مواردی شدیدتر هم خواهد شد. با درمان و مراقبت مناسب از کودک مبتلا، علائم بهبود میابند و کیفیت زندگی کودک بالا می‌رود؛ اما تضمینی بر درمان این بیماری با افزایش سن وجود ندارد. تحقیقات انجام شده در این زمینه بسیار ضدونقیض هستند و هنوز جواب قطعی برای این نگرانی والدین وجود ندارد.
علائم بیش فعالی
علائم بیش‌فعالی بسیار متنوع و بعضا رایج هستند؛ بنابراین تشخیص این اختلال توسط افراد غیرمتخصص غیرممکن خواهد بود. در ادامه، به طور خلاصه به علائم بارز و کلی بیش‌فعالی پرداخته‌ایم:
- مرتب‌کردن و سازماندهی وسایل، کارها و وظایف برایشان بسیار سخت است.
- مقاومت شدیدی نسبت به شروع انجام یک کار دارند، حتی اگر قبلا آن را انجام داده باشند یا حوزه تخصصشان باشد.
- معمولا در ارتباطات خانوادگی، دوستانه، کاری و عاطفی دچار چالش می‌شوند؛ افراد اغلب به‌اشتباه تصور می‌کنند آن‌ها تنبل، بی‌عرضه، بی‌توجه، بی‌مسئولیت، بی‌عاطفه و خودخواه هستند.
- افراد مبتلا معمولا از اختلالات تمرکز رنج می‌برند؛ یعنی حواسشان به‌راحتی پرت می‌شود، جزئیات را نمی‌بینند، کارشان را نیمه‌تمام می‌گذارند و در دریافت و به‌خاطر سپردن اطلاعات شفاهی به مشکل می‌خورند. برخی از این افراد نیز دچار Hyperfocus یا تمرکز بیش از حد می‌شوند. در اثر این عارضه، اصطلاحا زمان از دستشان در می‌رود و ممکن است تا ساعت‌های طولانی بدون توجه به مکان و زمان در چیزی غرق شوند.
- معمولا از بی‌قراری فیزیکی و ذهنی رنج می‌برند؛ ممکن است دائما در حال حرکت‌دادن قسمتی از بدنشان باشند و نشخوار فکری و اضطراب درونی را تجربه کنند.
- این افراد به‌راحتی در برابر مشکلات عاطفی می‌شکنند؛ یعنی هر مشکل کوچکی برایشان حکم یک فاجعه بزرگ و حل‌نشدنی را دارد و احساساتی مانند ناامیدی و شرم خیلی سریع در وجودشان شکل می‌گیرند.
- مبتلایان به ADHD مشکلات عدیده‌ای در زمینه مدیریت زمان دارند؛ باتوجه‌به اینکه دچار اختلال تمرکز و اهمال‌کاری شدید هستند، معمولا نمی‌توانند کارهایشان را در زمان تعیین شده انجام دهند و دائما در اضطراب و فشار کارهای انجام نشده هستند.
- فراموشی این افراد از حالت نرمال خارج می‌شود و در برخی موارد، جنبه وسواس‌گونه به خود می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال، کسی که دچار ADHD شدید باشد احتمالا برای خواندن دو پاراگراف اول این مقاله 10 دقیقه زمان می‌گذارد. زیرا دائما فراموش می‌کند چه خوانده و باید به چه جوابی برسد.
- این افراد رفتارهای ناگهانی زیادی دارند؛ به‌عنوان‌مثال، بسیار حرف دیگران را قطع می‌کنند، زمان هیجان صدایشان بلند می‌شود و حرکات فیزیکی شدیدی دارند، هر کاری را باعجله و بی‌فکرانه انجام می‌دهند و اصولا به عواقب کارهایشان فکر نمی‌کنند. این رفتارها معمولا بر خلاف هنجارهای جامعه است و باعث انزوای آن‌ها می‌شود؛ اما خودشان اصلا متوجه این مسئله نیستند.
- مبتلایان به ADHD بسیار با خودشان نامهربان‌اند؛ این افراد تمایل زیادی به خودتخریبی و خودسرزنشگری دارند و دائما تلاش‌های خود را نادیده می‌گیرند. به همین ترتیب، از بی‌انگیزگی، خستگی مفرط و بیماری‌های فیزیکی مانند بدن‌درد رنج می‌برند.
توجه داشته باشید بسیاری از علائم ADHD در دسته رفتارهای طبیعی انسانی قرار می‌گیرند؛ مانند تمایل به اهمال‌کاری یا فراموش‌کردن چیزهای کوچک؛ بنابراین نباید با مشاهده تعدادی از این علائم به خودتان برچسب ADHD بچسبانید. اما درصورتی‌که این علائم بسیار شدید باشند و روند زندگی شما را مختل کنند، احتمالا به یکی از انواع اختلال ADHD مبتلا شده اید. در این شرایط، باید به یک پزشک حاذق مراجعه کنید. (منبع)
انواع بیش فعالی
اختلال ADHD یکی از شایع‌ترین و پیچیده‌ترین بیماری‌های عصبی است. ADHD یک بیماری گسترده است و طیف وسیعی از علائم را در بر می‌گیرد. افراد مبتلا به این اختلال معمولا نشانه‌های
مشابه ندارند؛ یعنی برخی ممکن است دچار بی‌قراری فکری باشند و برخی دچار بی‌قراری فیزیکی.
باتوجه‌به این مسئله، اختلال ADHD باتوجه‌به سن، جنسیت و شرایط به‌خصوص هر فرد، به شکل منحصربه‌فردی در او بروز خواهد کرد. در نتیجه، پژوهشگران این حوزه، ADHD را به سه نوع اصلی تقسیم کرده‌اند تا بلکه در این چارچوب، تشخیص این اختلال راحت‌تر و درمان آن موثرتر شود. انواع بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان به شرح زیر است:
- بیشتر بخوانید: نقش تغذیه در بیش فعالی
- بیشتر بخوانید:علائم بیش فعالی در کودکان زیر دو سال
- بیشتر بخوانید: تأثیرات بیش فعالی و تأخیر کلامی در زندگی
1. تکانشی/ پیش فعال (Hyperactive and Impulsive)
افراد مبتلا به این نوع ADHD بیشتر از بی‌قراری فیزیکی رنج می‌برند. طبق گزارش‌ها و مشاهدات، آن‌ها نیاز مبرم به حرکت فیزیکی دارند. برخی از عادات رایج آن‌ها شامل مواردی مانند تکان‌دادن، پا، سر، اجزای صورت و تیک‌های عصبی می‌شوند.
به‌عنوان‌مثال، کودکی که دائما روی صندلی حرکت می‌کند، نگاهش به بیرون از کلاس است، بی‌اجازه حرف می‌زند و حرکات ناگهانی انجام می‌دهد معمولا به عنوان بیش‌فعال تکانشی شناخته می‌شود. این عارضه در مردان و پسربچه‌ها شایع‌تر است و افراد مبتلا به این نوع، معمولا دچار درجاتی از بی‌قراری ذهنی یا بی‌توجهی نیز هستند. به‌طورکلی، اگر بیش از 5 مورد از علائم زیر در فرد مشاهده شدند، باید به پزشک مراجعه کند:
- حرف دیگران را قطع می‌کنند.
- نمی‌توانند بی‌سروصدا بازی کنند.
- زیاد و بدون نوبت صحبت می‌کنند.
- بی‌قراری فیزیکی و تمایل به جابه‌جاشدن ممتد دارند.
- متوجه عواقب صحبت‌های و حرکات نابجای خود نیستند.
- دائما در حال اعتراض و شکایت به یک شرایط عادی هستند.
- از یک شاخه به شاخه دیگر می‌پرند و کارها را ناتمام می‌گذارند.
- معمولا نسبت به وسایلشان بی‌توجه هستند و دائم آن‌ها را گم می‌کنند.
- قبل از حرف‌زدن فکر نمی‌کنند و هر عبارت نامناسبی را به زبان می‌آورند.
- بلافاصله بعد از نشستن بلند می‌شوند؛ حتی اگر سر کلاس یا یک جلسه کاری مهم باشند.
- در زمان‌های نامناسب، مانند شب یا بعدازظهر، به‌جای استراحت به انجام فعالیت‌های بدنی می‌پردازند.
2. بی‌توجهی/حواس‌پرتی (Inattentive)
مشکل اصلی افراد مبتلا به این نوع بیش‌فعالی، حافظه ضعیف و اختلال تمرکز است. این دو مشکل، باعث می‌شود این افراد مرتکب اشتباهات بعضا ساده و بدیهی شوند که اعتبار آن‌ها را بین سایرین زیر سوال ببرد.
به‌عنوان‌مثال، ممکن است شخصی در محل کار، جا یا نام یک وسیله ساده که هر روز از آن استفاده می‌کند را فراموش کند و تا 10 دقیقه گیج باشد و من‌من کند. این رفتار باعث می‌شود دیگران او را با عناوینی مانند نادان، مظلوم‌نما و دنبال توجه خطاب کنند. این منجر به انزوای شخص و کاهش عملکرد مثبت او خواهد شد.
به‌طورکلی، افراد مبتلا به این نوع ADHD، حافظه فعال ضعیفی دارند، در دریافت اطلاعات شفاهی به مشکل می‌خورند و حواسشان به‌راحتی پرت می‌شود. افراد مبتلا به این نوع، معمولا دچار عارضه تکانشی و بیش‌فعالی نیستند و تنها از بی‌توجهی رنج می‌برند. این عارضه معمولا از انواع بیش فعالی در بزرگسال و دختران به‌حساب می‌رود. به‌طورکلی، اگر بیش از 5 مورد از علائم زیر مشاهده شدند، باید به پزشک مراجعه کنید:
- خستگی مفرط
- اشتباهات بدیهی
- رؤیاپردازی دائمی
- ناتوانی در گوش‌دادن
- عدم توجه به دیگران
- عدم توجه به جزئیات
- بازه توجه بسیار کوتاه
- گم‌کردن وسایل روزانه
- حواس‌پرتی و فراموش‌کاری
- ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها
- مشکلات سازماندهی افکار و یادگیری
- اجتناب از کارهای چالش‌برانگیز و تمایل به انزوا
- بیشتر بخوانید: تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان
- بیشتر بخوانید: ویتامین ها و مکمل ها برای بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
3. ترکیبی
از بین انواع بیش فعالی، این نوع رایج‌تر از دو مورد دیگر است. همان‌طور که از نامش پیداست، افراد مبتلا به نوع ترکیبی، از مجموعه‌علائم بی‌توجهی و تکانشی رنج می‌برند. بر اساس موسسه ملی سلامت روان آمریکا، اکثر کودکان دارای ADHD دچار نوع ترکیبی آن هستند. بیش‌فعالی ترکیبی بیشتر در کودکان پیش‌دبستانی و پسران دیده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های نوع ترکیبی، تغییر نوع و شدت علائم آن در گذر زمان است. برخی به‌اشتباه فکر می‌کنند پسربچه بیش‌فعالشان با گذر زمان بهبودیافته است؛ اما در واقع، علائم بیش‌فعالی تکانشی در او کاهش‌یافته است و علائم بی‌توجهی در حال افزایش هستند.
هنوز تحقیقات کامل و قابل استنادی در زمینه ای دی اچ دی و انواع بیش فعالی صورت نگرفته است؛ اما به‌طورکلی اگر بیش از 6 مورد از علائم تکانشی و بیش از 5 مورد از علائم بی‌توجهی را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص اختلال کم توجهی ـ بیش فعالی
با اینکه شدت فراگیری این اختلال بالا است و انواع بیش‌فعالی مختلفی وجود دارند، همچنان تحقیقات کافی در این زمینه صورت نگرفته است. تشخیص این اختلال یک فرایند زمان بر و بسیار دشوار در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا بیشتر علائم ای دی اچ دی با سایر اختلالات هم‌پوشانی دارند یا در دسته رفتارهای نرمال قرار می‌گیرند.
در حال حاضر، یکی از معتبرترین تست‌ها برای تشخیص این اختلال، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ایالات متحده (DSM-5) است. این تست، یک ارزیابی تشخیصی دقیق و استاندارد از رفتار فرد ارائه می‌دهد. باتوجه‌به نکات رعایت شده در تدوین این تست، شخص در صورتی مبتلا به ADHD است که:
- حداقل 6 علامت از یکی از انواع بیش فعالی را دارا باشد.
- این علائم را حداقل به مدت 6 ماه متوالی تجربه کرده باشد.
- شدت علائم در حدی باشد که زندگی روزمره و فرایند یادگیری را مختل کرده باشد.
- زیر 12 سال باشد. (این مورد قاطع نیست.)
- در بیش از یک محیط اجتماعی حضور داشته باشد؛ مانند خانه، مدرسه، کلاس‌های تقویتی و غیره.
- علائم مشاهده شده ناشی از سایر اختلالات نباشند؛ به‌عنوان‌مثال، اختلالات ای دی اچ دی و خواب بسیار به یکدیگر نزدیک‌اند، اما ممکن است در یک فرد، مرتبط نباشند.
- بیشتر بخوانید: درمان بیش فعالی در بزرگسالان
- بیشتر بخوانید: درمان شناختی رفتاری بیش فعالی
- بیشتر بخوانید: درمان خانگی بیش فعالی در کودکان
گزینه‌های درمانی برای اختلال ADHD
برای درمان ADHD روش‌های متعددی وجود دارد که باتوجه‌به شرایط بیمار، ترجیحات او و صلاحدید پزشک مورداستفاده قرار می‌گیرند. نکته مهمی که وجود دارد، این است که درمان ADHD قطعی نیست و در حال حاضر، شما تنها می‌توانید علائم را مدیریت کنید. گزینه‌های درمانی انواع بیش فعالی به شرح زیر هستند:
- مراجعه به روانشناس برای یادگیری روش‌های کنترل علائم و کنارآمدن با این اختلال
- مراجعه به روانپزشک برای مصرف قرص ADHD
- دارودرمانی؛ مصرف داروهایی مانند متیل فنیدات، لیزدگزامفتامین، دگزامفتامین، اتوموکستین و گوانفاسین
معمولا ترکیبی از این دو روش به بیماران پیشنهاد می‌شود تا در عین درمان شیمیایی و متعادل‌کردن انتقال‌دهنده‌های عصبی، قدمی در مسیر بهبود روانی و آرامش بیشتر بردارند.
درمان انواع بیش فعالی مشابه هستند و تشخیص بهترین نوع آن‌ها توسط پزشک انجام خواهد شد. پژوهش‌های زیادی توسط کارشناسان برای درمان بیش فعالی انجام شده است؛ اما 2 نکته وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید: مورد اول، توصیه می‌شود به‌صورت هم‌زمان از انواع روش‌های درمان بهره ببرید و خودتان را محدود به یک درمان نکنید. مورد دوم، داروها درمان‌های دائمی این بیماری نیستند و تنها می‌توانند در بازه زمانی مشخصی، علائم شما را کاهش دهند. شما باید در این بازه به دنبال پیداکردن و رفع ریشه مشکلات باشید. (منبع: NHS)
کلام آخر
ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات بین کودکان و بزرگسالان است که متاسفانه، درمان دائمی ندارد. باتوجه‌به ناشناخته بودن منشا این اختلال، روند تشخیص و درمان ADHD بسیار دشوار محسوب می‌شود؛ به همین دلیل، متخصصان این حوزه، انواع بیش فعالی را در سه دسته تعریف کرده‌اند تا پزشکان و مبتلایان درک بهتری از این اختلال و نحوه درمان آن داشته باشند.
منابع
- https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/adhd-hyperactive-impulsive-type
- https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/adhd-inattentive-type
- https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/what-is-complex-adhd
5 پاسخ
مقاله خیلی جالبی بود. توضیحات شما درباره انواع پیش فعالی خیلی مفید بود. اینکه فقط پرتحرکی نیست که پیش فعالی رو نشون می‌ده و می‌تونه در انواع مختلف خودشو بروز بده، نکته خیلی مهمی بود.
مقاله شما خیلی خوب بود. من همیشه فکر می‌کردم که پیش فعالی فقط به رفتارهای هیجانی و پرتحرک مربوطه، ولی شما خیلی خوب توضیح دادید که این اختلال می‌تونه در شکل‌های مختلفی ظاهر بشه. واقعاً مفید بود.
مقاله جالبی بود. توضیح شما درباره انواع پیش فعالی و تاثیرات مختلف اون خیلی به من کمک کرد تا دیدم رو نسبت به این اختلال بازتر کنم.
مقاله شما خیلی مفید بود. موضوع انواع پیش فعالی که بهش اشاره کردید خیلی جالب بود. بعضی وقت‌ها مردم فقط رفتارهای پرتحرک رو با پیش فعالی مرتبط می‌کنن و شما خیلی خوب این رو توضیح دادید.
مقاله عالی بود. شما خیلی خوب فرق‌های بین انواع پیش فعالی رو توضیح دادید که خیلی از افراد ممکنه متوجه نشوند.