استرس در کودکان علائم مختلفی مثل کاهش اشتها، سردرد یا شب اداری دارد. پزشکان راه‌های مختلفی برای درمان استرس کودک ارائه می‌دهند که برخی از آنها عبارت هستند از:
- طراحی روتین ساده برای زندگی کودک
- به حداقل رساندن محرک‌های استرس کودک
- آموزش راهکارهای کنترل با استرس
- گوش دادن به احساسات کودک
علائم و راه‌های درمان دیگری هم وجود دارد که ما در این مقاله می‌خواهیم درباره آنها صحبت کنیم.
استرس در کودکان چیست؟
همه بچه‌ها در دوران کودکی هر از گاهی استرس دارند. آنها شاید نگران دوستان، تکالیف مدرسه یا یک امتحان سخت باشند. این اتفاق کاملاً طبیعی است، اما برخی از کودکان شرایط بسیار سختتر و استرس‌زایی را پشت سر می‌گذارند که از لحاظ جسمی و روحی زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
استرس‌های عادی یا موقعیت‌های استرس‌زا که به‌طور منظم آنها را تجربه می‌کنیم، عواملی هستند که به‌طور منطقی می‌توان آنها را مدیریت کرد.
دکتر جینگ یو (Jing Yu) متخصص NIH در زمینه رشد کودک می‌گوید:
Normal stress is essential in life for growth and learning. Positively adapting to normal stress can promote a child’s performance and skill development.
استرس عادی در زندگی برای رشد و و یادگیری ضروری است. انطباق مثبت با استرس عادی می‌تواند عملکرد و رشد مهارت کودک را ارتقاء دهد.
اگر استرس برای مدتی طولانی ادامه داشته یا ناشی از موقعیت دشوار زندگی باشد، سمی است. موقعیت‌های دشوار برای کودکان شامل آزار جسمی، جنسی یا عاطفی هستند. آنها شاید در خانواده‌هایی بزرگ شوند که درگیری‌های زیادی بین اعضای خانواده وجود دارد. زندگی با افرادی که سلامتی روانی متعادلی ندارند یا مواد مخدر مصرف می‌کنند نیز می‌تواند برای کودکان استرس‌زا باشد. از خشونت‌های محلی، تبعیض یا فقر نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد که کودکان را در معرض اختلال سلامت روان قرار می‌دهد.
دکتر جینگ یو در این زمینه اظهار می‌کند که کودکان در سنین رشد در حال یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس هستند. در صورتی که کودکان در این دوران با استرس مواجه شوند، توانایی آنها در مواجهه با این احساسات کاهش پیدا می‌کند؛ این موضوع می‌تواند روی سلامت جسمی و روحی آینده آنها تأثیر منفی بگذارد.
چه کودکانی بیشتر در معرض استرس هستند؟
اغلب افراد در دوران کودکی استرس‌ها و ناملایماتی را در زندگی تجربه می‌کنند؛ پزشکان این تجربیات را تجربه‌های نامطلوب در دوران کودکی می‌دانند. به گزارش وب‌سایت Newsinhealth، از هر 3 بزرگسال، 2 نفر استرس در دوران کودکی را تجربه کرده‌اند.
افرادی که در دوران کودکی بیشتر از 4 تجربه نامطلوب داشته‌اند، در دوران بزرگسالی بیشتر در معرض بیماری‌های مزمن مثل بیماری قلبی، دیابت، چاقی و سکته هستند. خطر ابتلا به بیماری‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلال مصرف مواد نیز در این افراد بیشتر است.
دکتر جینگ یو توضیح می‌دهد که مشکلات و استرس‌ها در واقع اتفاقاتی هستند که نباید وجود داشته باشند. گاهی این مشکلات صرفاً به‌دلیل فقدان مراقبت و حمایت والدین از فرزند ایجاد می‌شوند. کودکان برای رشد نیاز به توجه والدین دارند و در صورتی که به آنها توجه‌ای نشود، مشکلات زیادی را در آینده مثل استرس‌های مزمن تجربه می‌کنند.
- بیشتر بخوانید: تست ADHD
تیم دکتر جینگ یو مطالعه‌ای روی 49000 کودک انجام دادند. آنها نوع تجربه‌های ناخوشایند کودکان در زندگی را بررسی کردند و طی این مطالعه متوجه شدند که هر یک از کودکان شرایط متفاوتی را پشت سر می‌گذارند؛ مثلاً برخی فقط بی‌ثباتی در خانواده را تجربه می‌کنند، اما برخی دیگر علاوه‌بر بی‌ثباتی، فقر و مشکلات مشابه را هم تجربه کرده‌اند. تیم پزشکان به این نتیجه رسیدند که ناملایمات به‌شکل متفاوتی روی مغز بچه‌ها تأثیر می‌گذارد و شیوه برخورد همه کودکان با این اتفاقات یکسان نیست.
بیشتر بخوانید:
- غلبه بر اضطراب اجتماعی
- استرس مدرسه چیست؟
- اختلال اضطراب جدایی (در کودکان و بزرگسالان)
- مدیریت استرس
دلایل استرس در کودکان چیست؟
در مرحله اول برای درمان استرس کودکان باید دلایل نگرانی آنها را بشناسید. به نقل از وب‌سایت Medlineplus، استرس ممکن است پاسخ یه یک تغییر منفی در زندگی کودک باشد. بسیاری از شرایط استرس‌زا که بزرگسالان آنها را به‌خوبی مدیریت می‌کنند، باعث ایجاد اضطراب‌های شدید در کودکان می‌شوند؛ در نتیجه حتی تغییرات جزئی می‌تواند روی احساس امنیت کودک تأثیر منفی بگذارد! بنابراین باید کوچکترین دلایل استرس در کودکان را جدی بگیریم.
مهمترین دلایل استرس کودکان عبارتند از:
- نگرانی در مورد تکالیف مدرسه یا نمرات
- انجام‌ندادن مسئولیت‌هایی مثل کار، رفتن به مدرسه یا ورزش
- مشکلات برقراری ارتباط با دوستان، قلدری دانش‌آموزان یا فشار گروه‌های هم سن و سال
- تغییر مدرسه یا جابه‌جایی
- داشتن افکار منفی درباره خود
- رسیدن به سن بلوغ در دختران و پسران و ایجاد تغییرات هورمونی
- فرزند طلاق بودن و مشاهده جدایی والدین از یکدیگر
- مشکلات مالی در خانواده
- زندگی در خانه یا محله ناامن
علائم استرس در کودکان چیست؟
علائم استرس کودکی خود را به‌شکل‌های مختلفی نشان می‌دهد. شاید کودکان خود متوجه استرس‌های درونی نشوند، بنابراین شما باید خود این علائم را در کودک جستجو کنید. انواع علائم استرس کودکی شامل این موارد می‌شوند:
|
علائم فیزیکی |
علائم عاطفی و رفتاری |
|
کاهش اشتهاء و تغییر در عادت‌های غذایی |
اضطراب، نگرانی و عدم احساس آرامش |
|
سردرد |
ترس‌های جدید یا تکرارشونده مثل ترس از تاریکی، ترس از تنهایی یا ترس از مواجهه با افراد |
|
شب‌ادراری به‌صورت مداوم |
وابستگی شدید و عدم تحمل دوری از والدین |
| کابوس در خواب |
عصبانیت‌های مکرر، گریه و ناله‌های مداوم |
| اختلالات خواب |
عدم کنترل احساسات |
| ناراحتی و درد معده |
رفتار‌های پرخاشگرانه و سرسختانه |
استرس کودکی در سنین مختلف نیز خود را به‌شکل‌های مختلف نشان می‌دهد. علائم استرس در سنین مختلف را در جدول زیر بررسی می‌کنیم:
|
قبل از 3 سالگی |
بین 4 تا 6 سالگی | بین 7 تا 12 سالگی | دوران نوجوانی |
|
وابستگی بیش‌از‌اندازه به والدین و نیاز مداوم به مراقبت |
وابستگی به بزرگسالان |
تغییر در الگو تغذیه یا خواب |
سرپیچی |
|
تغییر در الگوی خورد و خوراک یا خواب |
تحریک‌پذیری | تحریک‌پذیری | پرخاشگری |
|
تحریک‌پذیری |
بیش‌فعال‌بودن یا عدم تحرک و فعالیت | کنارکشیدن از جمع‌ها | عصبانیت |
| بیش‌فعالی | بازی‌نکردن با هم سن و سال‌ها | افزایش احساس ترس |
احساس گناه یا شرمندگی |
| ترسیدن یا احتیاط بیش‌از‌اندازه | صحبت‌نکردن با افراد | پرخاشگری |
نگرانی بیش‌از‌اندازه برای دیگران |
|
بیش‌از‌حد گریه‌کردن |
ایفای نقش به‌عنوان بزرگسالان | بی‌قراری |
احساس ناامیدی |
| خواسته‌های زیاد و درخواست‌های بی‌مورد | بازگشت به رفتار‌های دوران خردسالی | تمرکز ضعیف یا سرزنش خود |
بی‌توجه‌بودن به مسئولیت‌ها و تمرکز ضعیف |
راه های درمان استرس در کودکان
راه‌های مختلفی برای درمان استرس در کودکان وجود دارد که برخی از آنها شامل این موارد می‌شوند:
1_ ترویج عادت‌های سالم
به کودک کمک کنید تا به عادت‌های سالم مثل داشتن برنامه غذایی مناسب یا خواب کافی پایبند باشد. به نقل از وب‌سایت Medicalnewstoday، کودکان بین 6 تا 10 سال به 9 تا 12 ساعت خواب و نوجوانان به 8 تا 10 ساعت خواب در روز نیاز دارند.
2_ تشویق به استراحت و سرگرمی
انجام فعالیت‌های لذت‌بخش به کودکان در کنترل بهتر استرس‌ها کمک می‌کند. فعالیت‌های لذت‌بخش می‌توانند شامل بازی، ورزش یا وقت‌گذرانی با دوستان در بیرون از منزل باشند.
استراحت کافی نیز مهم است و کودکان باید در کنار تمام تفریح‌ها و سرگرمی‌ها، وقتی را برای استراحت‌کردن اختصاص دهند.
3_ آگاهی از محرک ها
به کودک کمک کنید تا زمان‌های ایجاد استرس‌های درونی را بشناسد. شما باید بدانید که آیا الگویی برای ایجاد استرس در کودک وجود دارد یا خیر. با شناخت الگو‌ها و محرک‌های استرس‌زا توانایی بیشتری در مقابله با آنها دارید. با شناخت به موقع محرک‌ها و پیشگیری از آنها جلوی تأثیرات روانی و جسمی شدید بر زندگی کودک را می‌گیرید.
برای آگاهی از محرک‌ها باید کودک را تشویق به بیان احساسات کنید.
4_ حمایت عاطفی از کودکان
کودکان نیاز به زمان، توجه و حمایت شما دارند؛ اگر هر یک از این عوامل را حذف کنید، آنها در معرض استرس‌های شدید قرار می‌گیرند. به کودک گوش دهید، صحبت‌های او را بشنوید، مهربان باشید و به وی اطمینان دهید که در هر موقعیتی در کنارش هستید.
5_ توجه به علائم
علائم استرس در کودکان را زیر نظر بگیرید و در صورت تداوم حتماً به فکر استفاده از راهکاری مناسب برای رفع مشکل باشید. هر چند شاید این علائم در ابتدا کم‌رنگ باشند، اما به‌مرور پررنگتر می‌شوند و بخش بزرگی از زندگی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
در صورت مشاهده علائم جدی استرس در کودکان حتماً این موضوع را با یک روان‌درمانگر کودک در میان بگذارید.
6_ تشویق به مثبت اندیشی
تفکر منفی در زمان مواجهه با استرس نه‌تنها در کودکان، بلکه در بزرگسالان هم متداول است. شما باید فرزند خود را تشویق به مثبت‌اندیشی کنید. افکار منفی خیلی زود تمام ذهن را تسخیر می‌کنند و مانند اسبی افسارگسیخته به راحتی آرام نمی‌شوند. شما باید به کودک بیاموزید که با تلاش برای مثبت‌اندیشی، اسب چموش افکار منفی را رام کند و استرس‌ها را از بین ببرد.
کودک در مواجهه با استرس شروع به افکار منفی درباره خود می‌کند. شما باید ویژگی‌های مثبت کودک را به او یادآوری کنید. شما می‌توانید جملات مثبت بیشتری به کودک بگویید تا او تشویق به مثبت‌اندیشی شود.
7_ تشویق کردن
یکی از بهترین راه‌ها برای درمان استرس در کودکان تشویق‌کردن آنها است. شما باید به کودکان کمک کنید تا کاری را که در آن بهترین هستند، بیابند. شما همچنین باید به کودک خود بگویید که چقدر به او افتخار می‌کنید. تشویق‌کردن کودک به انجام کارهای موردعلاقه و حمایت‌های عاطفی از او باعث می‌شود تا استرس کمتری را تجربه کند.
8_ تشویق به فعالیت های بدنی
ورزش‌کردن و انجام فعالیت‌های بدنی راهکاری مؤثر برای پیشگیری از استرس در کودکان است. شما می‌توانید فرزندتان را تشویق به ورزش کردن کنید یا نام او را در باشگاه‌های ورزشی بنویسید. ورزش‌کردن تمرکز را از روی افکار منفی و استرس بر می‌دارد و احساس عزت نفس و آرامش بیشتری در فرد به‌وجود می‌آورد.
بیشتر بخوانید:
- اضطراب دندانپزشکی
- بررسی جامع 10 نوع اصلی اهداف زندگی
- هدف گذاری به روش دارن هاردی چگونه است؟
- هدف گذاری در زندگی شخصی
9_ تماس فیزیکی
تماس فیزیکی والدین با کودکان سطح استرس آنها را کاهش می‌دهد. شما می‌توانید کودک را در آغوش بگیرید یا دست او را بفشارید؛ انجام این کار‌ها کمک می‌کند تا کودکان آرام شوند و عزت نفس بیشتری پیدا کنند.
10_ الگو قراردادن خود
شما می‌توانید یک مثال مثبت برای کودکان جهت برخورد با استرس‌ها و نگرانی‌ها باشید. کودکان رفتار‌های بزرگسالان را زیر نظر می‌گیرند و از آنها تقلید می‌کنند. زمانی که شما در مواجهه با احساسات منفی کنترلی روی ذهن خود ندارید و پرخاش می‌کنید، کودکان از شما تقلید خواهند کرد.
برای اینکه کودک نحوه مواجهه با استرس‌ها را بیاموزد، خود در شرایط استرس‌زا آرام باشید و به‌شکل مناسب این احساس را کنترل کنید.
11_ نوشتن افکار
یکی از بهترین راهکار‌ها برای مدیریت استرس کودکان نوشتن افکار است. شما باید از سنین کودکی به فرزند خود بیاموزید که گاهی برای آرامش ذهنی باید افکار خود را روی کاغذ بنویسد.
تکنیک خاطره‌نویسی برای نوشتن افکار مناسب است. زمانی که افکار خود را بابت وقایع هر روز می‌نویسم، شدت آنها کاهش پیدا می‌کند.
12_ انجام کارهای هنری
از کودک بخواهید که کارهای هنری انجام دهد. نقاشی‌کشیدن یا اوریگامی از جمله کارهای لذت‌بخش برای کودکان هستند. شما می‌توانید حتی برای مدتی کنار فرزندتان بنشینید و به او در انجام کارهای هنری کمک کنید. همکاری‌کردن با کودک در انجام این کار‌ها رغبت او را بیشتر می‌کند.
13_ رژیم غذایی مناسب
رژیم غذایی مناسبی را برای کودک در نظر بگیرید. داشتن رژیم غذایی پر قند و چربی تحریک‌پذیری کودک در مواجهه با افکار استرس‌زا را بیشتر می‌کند. مصرف مداوم کربوهیدرات مثل کیک یا نان قند خون را بالا می‌برد و موجب افزایش استرس می‌شود.
سعی کنید در رژیم غذایی کودک از مواد مغذی و سالم مثل تخم‌مرغ، آووکادو یا گردو استفاده کنید که باعث تعادل انرژی در بدن می‌شوند و به تنظیم حالت‌های روحی مناسب کمک می‌کنند.
14_ خندیدن
کودکان که بیشتر می‌خندند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند! خندیدن استرس‌ها را برطرف می‌کند و تنش عضلات را کاهش می‌دهد. خندیدن همچنین در طولانی‌مدت باعث تقویت سیستم ایمنی و ایجاد خلقوخوی مثبت می‌شود. شما باید شرایطی برای کودکان فراهم کنید تا بخندند و افکار منفی را فراموش کنند. تماشای یک برنامه تلویزیونی، تعریف‌کردن لطیفه‌های بامزه یا بازی‌کردن و شیطنت‌های کودکانه می‌تواند لبخند را به لب کودکان بیاورد.
15_ آموزش نه گفتن
بسیاری از مواقع کودکان به‌دلیل عدم توانایی در نه گفتن دچار استرس می‌شوند. کودکان باید به‌خصوص در مقابل هم سن و سال‌های خود مهارت نه گفتن را بیاموزند تا درگیر تجربه‌های خطرناک یا استرس‌زا نشوند. سعی کنید به کودک این مهارت را آموزش دهید تا بتواند خود را از قرارگرفتن در بسیاری از شرایط استرس‌زا نجات دهد.
16_ آموزش نظم و برنامه ریزی
نظم و برنامه‌ریزی را به کودک آموزش دهید و از او بخواهید که کار‌ها را به تعویق نیندازد. به تعویق انداختن کار‌ها یکی از مهمترین دلایل ایجاد استرس است.
برنامه‌ریزی‌کردن را با کودک تمرین کنید. از او بخواهید که شب‌ها قبل از خواب برنامه‌های روز دیگر را روی کاغذ بنویسد و در روز آتی به ترتیب آنها را انجام دهد.
17_ وقت گذرانی با حیوان خانگی
داشتن حیوان خانگی سطح استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد و باعث ترشح اکسی‌توسین در مغز می‌شود. اکسی‌توسین نوعی ماده شیمیایی است که روی خلقوخوی مثبت تأثیر می‌گذارد. شما می‌توانید در مرحله اول شیوه برخورد مناسب کودک با حیوانات خانگی را به او آموزش دهید تا مبادا باعث آزاردیدن حیوان شود؛ سپس از کودک بخواهید که زمانی از روز درگیر بازی با حیوان خانگی‌اش شود.
18_ آموزش تکنیک‌های آرامش بخش
تکنیک‌های مختلفی برای حفظ آرامش در زندگی وجود دارد که برای کودکان و بزرگسالان مناسب است. شما می‌توانید تکنیک‌هایی مثل نفس عمیق کشیدن را به کودکان آموزش دهید تا در مواجهه با استرس عملکرد مثبتی داشته باشند.
بیشتر بخوانید:
زمان مراجعه به پزشک برای درمان استرس در کودکان
اگر نگران استرس‌های مکرر و شدید کودک خود هستید، با یک روان‌درمانگر و پزشک کودکان صحبت کنید. صحبت با افراد متخصص کمک می‌کند تا به‌شیوه مؤثرتری جلوی اضطراب‌های درونی و استرس کودکان را بگیرید. متخصص‌های سلامت اعصاب و روان به مراجعه‌کننده‌ها کمک می‌کنند تا منابع استرس را بشناسند و با ابزار‌های مقابله‌ای مناسب آنها را از بین ببرند.
پزشک‌ها گاهی با کودکان نیز صحبت می‌کنند تا با آموزش روش‌های مناسب در زمینه رفع استرس‌ها به آنها کمک کنند.
شما می‌توانید در مواجهه با این علائم موضوع را با یک پزشک در میان بگذارید:
- گوشه‌گیری، نارضایتی از زندگی یا افسردگی بیشتر
- مشکلاتی در مدرسه یا عدم تعامل درست با خانواده و دوستان
- عدم کنترل رفتار‌ها یا عصبانیت‌های شدید
عوارض استرس در کودکان چیست؟
کودکانی که به‌طور مداوم در معرض استرس قرار دارند، ممکن است این علائم را تجربه کنند:
- ناتوانی در مدیریت استرس
- بروز مشکلات روحی شدید
- مشکلات جسمی
- سبک زندگی ناسالم در دوران نوجوانی یا جوانی مثل مصرف مواد مخدر یا الکل
کلام آخر
درمان استرس در کودکان اهمیت زیادی دارد. در صورتی که روند درمان را به تعویق بیندازید، کودکان دچار آشفتگی‌های ذهنی بیشتری می‌شوند. گاهی آشفتگی‌های ذهنی به‌قدری افزایش پیدا می‌کنند که تمام زندگی کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. شما می‌توانید با مشورت با یک روان‌درمانگر حرفه‌ای در حوزه کودکان از راهکارهای مناسبی برای رفع استرس‌های درونی فرزندتان استفاده کنید و سبک زندگی سالمی برای او به‌وجود آورید.
منابع:
