سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین میزند که 20 درصد از نوجوانان 10 تا 19 سال درگیر مشکلات سلامت روان هستند. وبسایت Jhpn.Biomedcentral نیز بر همین اساس اقدام به بررسی میزان شیوع چاقی و استرس کرد. بر اساس این تحقیقات، در بین 61.5 درصد از نوجوانان مبتلا به سطح متوسط تا بسیار شدید استرس، حدود 28.2 درصد دچار اضافه وزن و 30.5 درصد دچار کمتحرکی بودند. این آمار ارتباط استرس و چاقی را با یکدیگر نشان میدهد. ما در این مقاله میخواهیم درباره تأثیر استرس بر چاقی بیشتر صحبت کنیم.
آیا استرس باعث چاقی میشود؟
ایا استرس باعث بزرگ شدن شکم میشود؟ بله! درک رابطه استرس و چاقی به شما کمک میکند تا بیشتر مراقب سلامتی خود باشید. استرس مزمن میتواند باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی در بدن شود و وزن را افزایش دهد. برای برخی افراد نیز، افزایش وزن منجر به استرس میشود.
انجمن روانشناسی آمریکا (APA) نقل میکند که:
stress is a normal reaction to everyday pressures. Nonetheless, chronic stress can negatively affect both psychological and physical health.
ترجمه: استرس یک واکنش طبیعی به فشارهای روزمره است. با این وجود، استرس مزمن میتواند بر سلامت روانی و جسمی تأثیر منفی بگذارد.
در واقع استرس مزمن میتواند باعث افزایش وزن شود؛ به گزارش وبسایت MedicalNewsToday نیز مطالعات نشان میدهند که استرس مزمن و چاقی با یکدیگر ارتباط دارند.
استرس به روشهای مختلفی میتواند باعث چاقی شود که از جمله آنها عبارت هستند از:
- دخالت در فرآیندهای شناختی مانند خودتنظیمی
- افزایش سطح هورمونها و مواد شیمیایی دخیل در گرسنگی مانند لپتین یا گرلین
- زیادهروی در مصرف غذاهایی با کالری، چربی و قند بالا
- اختلال در خواب
- کاهش سطح انرژی و وادارکردن به فعالیت بدنی کمتر
استرس چطور باعث چاقی میشود؟
وقتی فردی رویداد استرسزایی را تجربه میکند، بدن او هورمونهایی ترشح خواهد کرد که باعث واکنش جنگ و گریز میشوند. این هورمونها باعث خارجشدن جریان خون از دستگاه گوارش شده و خون را بهسمت عضلات و اندامهایی که برای بقا ضروری هستند، هدایت میکنند؛ در این صورت فرآیند گوارشی بدن کاهش مییابد.
هورمون استرس (کورتیزول) بهصورت موقت باعث افزایش سطح گلوکز خون میشود و انرژی موردنیاز برای مقابله با رویداد استرسزا را به بدن میدهد. بعد از اینکه این رویداد به پایان رسید، سطح گلوکز خون به منبع مطمئن طبیعی خود باز میگردد. با این وجود، اگر فردی دچار استرس مزمن شود، بدن او فرصتی برای بهبودی پیدا نخواهد کرد.
در واقع کورتیزول سطح گلوکز خون را بالا میبرد و روی افزایش سطح انسولین خون تأثیر میگذارد. در صورتی که به استرس مزمن مبتلا شوید، سطح انسولین خون شما بهطور مداوم افزایش پیدا میکند. این واکنش منجر به مقاومت بدن در برابر انسولین میشود؛ در این صورت سلولهای بدن دیگر به درستی به انسولین پاسخ نمیدهند و بدن دچار عوارض مختلفی خواهد شد که یکی از آنها افزایش چربی و وزن کلی بدن است.
افراد مبتلا به استرس مزمن ممکن است اشتهای زیادی برای خوردن غذاهای چرب یا شیرین داشته باشند.
در صورت افزایش سطوح کورتیزول در بدن، در ساختار دیگر هورمونها از جمله هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین اختلال ایجاد بهوجود میآید. این هورمون روی تنظیم اشتها تأثیر دارد؛ بنابراین سطوح پایین آن باعث میشود فرد بیشازاندازه معمول غذا بخورد.
چاقی چطور باعث ایجاد استرس میشود؟
چاقی بهروشهای مختلفی باعث استرس میشود و شما را وارد سیکل معیوب افزایش وزن بر اثر استرس میکند:
1_ تأثیرات روانی
یک مطالعه توسط Archives of General Psychiatry در سال 2010 انجام شد که نشان میداد افراد مبتلا به چاقی، 2 برابر نسبت به افرادی با وزن معمولی دچار اضطراب و افسردگی میشوند.
همچنین در مجله Obesity Reviews مطالعهای منتشر شد که نشان میداد چاقی باعث ایجاد تصویر منفی نسبت به بدن میشود و سطح اضطراب و استرس را افزایش میدهد.
2_ پاسخهای هورمونی به چاقی
چاقی در متابولیسم بدن و سطح هورمونها تغییراتی ایجاد میکند. یکی از هورمونهای تأثیرگذار در این فرآیند، کورتیزول است که آن را بهعنوان هورمون استرس میشناسیم. سطح کورتیزول بدن افراد مبتلا به اضافه وزن بهدلیل تغییرات متابولیکی و پاسخهای التهابی معمولاً بالاست.
کورتیزول زیاد اشتها را تحریک و چربیها را ذخیره میکند و به چاقی بیشتر دامن میزند. در این صورت بدن شما وارد یک چرخه معیوب میشود و بهطور مداوم افزایش وزن پیدا میکنید.
3_ فشارهای اجتماعی و فرهنگی
فرهنگ عمومی و بسیاری از رسانهها در کشور مختلف، تصویری از بدن ایدهآل را بهصورت غیرمستقیم معرفی میکنند. افراد مبتلا به اضافه وزن، بهدلیل داشتن معیارهای کم برای یک بدن ایدهآل از طرف جامعه، معمولاً تحت فشار زیادی قرار میگیرند.
به گزارش International Journal of Obesity، بهدلیل استریوتیپهای منفی اجتماعی در مورد بدن، ممکن است افراد مبتلا به اضافه وزن انزواطلبی را ترجیح دهند؛ در این صورت آنها استرس بیشتری را تجربه خواهند کرد.
4_ تغییرات رفتاری و سبک زندگی
جامعه معمولاً به افراد مبتلا به اضافه وزن فشار روانی زیادی وارد میکند. این افراد نیز بهدلیل استرس زیاد ممکن است تمایلی به انجام فعالیتهای اجتماعی یا بدنی نداشته باشند و به مصرف غذاهای ناسالم روی بیاورند. این رفتارها خودویرانگر هستند و روی افزایش وزن بیشتر آنها تأثیر میگذارند.
ارتباط استرس و چاقی در زنان
استرس در زنان مقولهای طولانی است که در یک مقاله بهطور کامل در مورد آن صحبت کرده ایم. در اینجا فقط به بیان ارتباط استرس و چاقی در زنان میپردازیم:
1_ تأثیرات هورمونی استرس بر زنان
به گزارش Psychoneuroendocrinology، زنان نسبت به مردان در برابر تغییرات سطح هورمون کورتیزول حساستر هستند. یک تحقیق توسط Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism انجام شد که نشان میداد زنانی که شرایط استرسزایی را تجربه میکنند، چربی دور شکمی بیشتری نسبت به مردان دارند.
2_ تأثیرات اجتماعی
در Journal of Health Psychology تحقیقاتی انجام شد که نشان میداد فشارهای اجتماعی به ویژه در مورد استانداردهای زیبایی باعث افزایش استرس در زنان میشود. به گزارش همین منبع، زنان بیشتر از مردان تحت تأثیر فشارهای اجتماعی هستند. فشارهای اجتماعی باعث میشوند که زنان استرس و اضطراب بیشتری را تجربه کنند و به رفتارهای ناسالم مثل پرخوری روی بیاورند.
3_ تفاوتهای بیولوژیکی
زنان بهصورت بیولوژیکی بهشیوه متفاوتی در برابر استرس از خود واکنش نشان میدهند. به نقل از American Journal of Clinical Nutrition، زنان بهدلیل بالابودن سطح هورمون استروژن و تعامل آن با کورتیزول، دچار تغییرات هورمونی میشوند و در نتیجه به پرخوری هیجانی روی میآورند که منجر به افزایش چربی میشود.
4_ چاقی شکمی
زنانی که سطح بالایی از استرس را تجربه میکنند، در معرض چاقی شکمی هستند. چربی شکمی خطر ابتلا به بیماریهای مختلفی از جمله دیابت نوع 2 یا بیماریهای قلبی را افزایش میدهد. در واقع چربیهای شکمی در بدن زنان مضطرب بهصورت خاصی انباشته میشود و به راحتی نمیتوان آنها را از بین برد.
5_ مشکلات خواب
وبسایت Sleep تحقیقی را منتشر کرد که طی آن گزارش میدهد زنان مضطرب، نسبت به مردان، با مشکلات خواب بیشتر دست و پنجه نرم میکنند. بیخوابیهای آنها نیز منجر به افزایش هورمونهایی مثل گرلین میشود که روی افزایش اشتها تأثیر دارند.
ارتباط استرس و چاقی در مردان
ما در مقالهای در مورد استرس در مردان نیز صحبت کردهایم و در اینجا فقط در مورد ارتباط استرس و چاقی در مردان حرف میزنیم:
1_ تأثیر استرس بر هورمونهای مردانه
میزان ذخیره چربی شکمی مردان در مواقع استرسزا بیشتر است. این چربی نسبت به چربی زیرپوستی خطرات بیشتری دارد و شاید به ارگانهای داخلی بدن از جمله قلب، کبد و پانکراس آسیب برساند.
مردان تحت تأثیر هورمون تستوسترون هستند؛ تستوسترون روی نحوه پاسخ مردان به استرس تأثیر میگذارد. زمانی که سطح تستوسترون در بدن مردان بهدلیل استرس کاهش مییابد، سوخت و ساز بدن آنها نیز کاهش پیدا میکند و دچار کاهش حجم عضلانی میشوند؛ این اتفاق بهصورت غیرمستقیم روی افزایش وزن آنها تأثیر میگذارد.
در واقع در صورت کاهش تستوسترون، نسبت چربی به عضله در بدن مردان بیشتر میشود که در این صورت متابولیسم بدن آنها کاهش مییابد و دچار مشکلاتی مثل چاقی میشوند.
2_ رفتارهای تغذیهای
مردان نسبت به زنان در زمان مواجهه با استرس کمتر به پرخوری هیجانی یا مصرف غذاهای شیرین و چرب روی میآورند. در واقع آنها بهشکل دیگری پرخوری را تجربه میکنند.
مردان در زمان استرس به خوردن غذاهای پرکالری مانند غذاهای فستفودی یا با چربی اشباع متمایل میشوند. غذاهای پرکالری نیز تأثیر زیادی در افزایش وزن دارند.
3_ کاهش فعالیت بدنی
استرس سطح انرژی و انگیزه در مردان را کاهش میدهد و منجر به کاهش فعالیت بدنی آنها میشود. احساس خستگی یکی از متداولترین آثار استرس در مردان است. آنها در این شرایط تمایلی به ورزش ندارند و بهدلیل نداشتن تحرک کافی، چربیها در بدن آنها انباشته میشوند.
مردان در زمان استرس معمولاً ترجیح میدهند که استراحت کنند و غذا بخورند که در این صورت احتمال افزایش وزن آنها وجود دارد.
عوارض ناشی از استرس و چاقی چیست؟
ارتباط استرس و چاقی 2 طرفه است؛ این یعنی هر 2 میتوانند باعث تشدید یکدیگر شوند. استرس و چاقی عوارض زیادی برای بدن دارند که در اینجا برخی از مهمترین عوارض آنها را بررسی میکنیم:
1_ ابتلا به اختلالات روانی
افراد مبتلا به اضافه وزن و استرس، دچار پرخوری هیجانی یا (Emotional Eating) میشوند. این افراد معمولاً در زمان استرس و اضطراب از غذا بهعنوان ابزاری برای سرکوبکردن احساسات استفاده میکنند. متأسفانه اغلب غذاهایی که آنها میخورند نیز غذاهای ناسالم و با کالری زیاد مثل شیرینیها، تنقلات و غذاهای چرب هستند. این غذاها تأثیرات فیزیولوژیکی زیادی روی بدن آنها میگذارند و سطح دوپامین را افزایش میدهند؛ بنابراین فرد احساس لذت بیشتری از این کار میبرد.
2_ اختلالات متابولیک
استرس و چاقی هر 2 از عوامل تأثیرگذار بر متابولیسم بدن هستند. افراد در مواجه با استرس، هورمون کورتیزول زیادی را ترشح میکنند. هورمون کورتیزول یکی از عوامل تشدید اشتها است و باعث افزایش ذخیره چربی در بدن (چربی شکمی) میشود. در این صورت خطر ابتلا به بیماری قلبی، دیابتی یا دیگر مشکلات متابولیک افزایش مییابد.
استرس و چاقی در تنظیم قند خون نیز اختلال ایجاد میکنند و بدن را در معرض ابتلا به بیماری دیابت نوع 2 قرار میدهند.
3_ مشکلات خواب
اگر بهصورت همزمان استرس و چاقی را تجربه میکنید، احتمالاً مبتلا بهبرخی از اختلالات خواب هستند که عبارت هستند از:
- آپنه خواب: چاقی باعث افزایش چربی در ناحیه گردن و گلو میشود و احتمال ابتلا به آپنه خواب (وقفههای تنفسی حین خواب) را افزایش میدهد.
- بیخوابی: استرس باعث ایجاد اختلال در الگوهای خواب میشود. افراد مبتلا به اضافه وزن بیشتر در معرض این مشکل هستند. همانطور که گفتیم در صورتی که دچار بیخوابی شوید، اشتهای بیشتری پیدا میکنید و با مصرف غذای اضافه، دچار اضافه وزن میشوید.
4_ مشکلات هورمونی و دستگاه گوارش
استرس مزمن در سطح هورمونهایی مانند انسولین، کورتیزول و گلوکاگون تغییراتی ایجاد میکند و روی فرآیند هضم و جذب مواد مغذی تأثیر میگذارد. در این صورت فرد ممکن است به اختلالاتی از جمله سندروم روده تحریکپذیر (IBS) مبتلا شود.
5_ ضعف سیستم ایمنی بدن
استرس مزمن در عملکرد سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد میکند و باعث مقاومت پایین بدن در برابر عفونتها و بیماریها میشود.
چگونه از چاقی ناشی از استرس جلوگیری کنیم؟
شما با استفاده از راهکارهای مختلفی میتوانید جلوی چاقی ناشی از استرس را بگیرید که از جمله آنها عبارت هستند از:
1_ مدیتیشن و تمرینات تنفسی
مدیتیشن و تمرینات تنفسی سطح کورتیزول بدن را کاهش میدهند و آرامش ذهنی بیشتری برایتان به ارمغان میآورند. با انجام مداوم تمرینات مدیتیشن و تمرینات تنفسی، تمایل کمتری به پرخوری پیدا میکنید و جلوی چاقی ناشی از استرس را میگیرید.
مطالعهای هم توسط Journal of Psychosomatic Research در سال 2012 انجام شد که نشان میداد تمرینات مدیتیشن و تنفسی موجب کنترل پرخوری ناشی از استرس میشوند.
تمرینات تنفسی با کاهش استرس و بهبود سطح انرژی، سطوح کورتیزول در بدن را کاهش میدهند و تمایل به پرخوری را کمتر میکنند.
تمرین مدیتیشن:
- محیطی آرام و بیسر و صدا را پیدا کنید و در آنجا بنشینید یا دراز بکشید.
- چشمهای خود را ببندید و توجهتان را روی تنفستان بگذارید.
- آرام نفس بکشید. هوا را از بینی استنشاق و آن از طریق دهان خارج کنید.
- بهمدت 5 دقیقه روی نفسهای خود متمرکز باقی بمانید.
- در این مدت ممکن است افکار مختلفی بهسراغتان بیایند، اما به آنها توجهای نکنید و فقط مشاهدهگر باشید.
- در این مرحله از تصاویر هدایتشده ذهنی استفاده کنید؛ مثلاً اندام ایدهآل خود را در حالی که آرامش کامل دارید، متصور شوید.
- در انتهای جلسه مدیتیشن از خود بپرسید که چه کاری میتوانید برای رهایی از چاقی ناشی از استرس انجام دهید؟!
تمرین تنفسی:
- در یک محیط آرام بنشینید یا دراز بکشید.
- دست راستتان را روی شکم خود بگذارید و دست چپ روی سینهتان باشد.
- از طریق بینی نفس بکشید. در این حالت شکم (نه سینه) باید بالا بیاید.
- نفستان را برای چند ثانیه نگه دارید و حالا به آرامی بازدم کنید.
- این تمرین را بین 5 تا 10 دقیقه تکرار کنید.
2_ بهبود وضعیت خواب
بیخوابی موجب افزایش هورمونهای گرسنگی مانند گرلین میشود و هورمونهای سیری مانند لپتین را کاهش میدهد؛ در این صورت شما تمایل بیشتری برای خوردن غذا پیدا میکنید. بهبود کیفیت خواب موجب میشود تا سطح هورمونهای گرسنگی ثابت باقی بماند.
راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت خواب وجود دارد که از جمله آنها عبارت هستند از:
- هر روز سر ساعت مشخصی بخوابید و سر ساعت مشخصی از خواب برخیزید.
- از مصرف الکل و کافئین قبل از خواب بپرهیزید؛ چون باعث اختلال در روند خواب میشوند.
- قبل از خواب، از تلفن همراه، لپتاپ یا تلویزیون استفاده نکنید؛ چون باعث اختلال در تولید ملاتونین در بدن میشوند.
3_ تغذیه سالم
با تغذیه سالم میتوانید استرس را کاهش دهید و جلوی افزایش وزن ناشی از استرس را بگیرید. مواد غذایی مختلفی به کاهش استرس کمک میکنند که از جمله آنها را در این جدول بررسی میکنیم:
نام مواد مغذی |
نام مواد غذایی | نحوه تأثیرگذاری |
مواد غذایی حاوی منیزیم | سبزیجات برگسبز، آجیل و دانهها | به آرامش عضلات و کاهش سطح استرس کمک میکند. |
مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 | ماهیهای چرب مانند سالمون و ساردین و دانه چیا و گردو | به کاهش سطح کورتیزول و ترشح انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین و دوپامین کمک میکنند. |
مواد غذایی غنی از تریپتوفان | بوقلمون، تخممرغ و شیر |
بهعنوان یک اسید آمینه به ترشح سروتونین در بدن کمک میکند. |
پرخوری هیجانی نیز یکی از مشکلاتی است که اغلب افراد مبتلا به چاقی ناشی از استرس با آن دست و پنجه نرم میکنند. راههای مختلفی برای کنترل پرخوری هیجانی وجود دارد که از جمله آنها عبارت هستند از:
- مدیریت احساسات: شما میتوانید با نوشتن احساسات خود در یک دفترچه و شناسایی آنها، بهتر کنترلشان کنید. در این شرایط با استفاده از روشهای مناسب جایگزین، تمایل کمتری به پرخوری عصبی نشان میدهید.
- ورزش منظم: ورزش باعث افزایش هورمونهای شادیبخش مثل اندروفین میشود. اندروفین احساس شادی درونیتان را تقویت میکند و میزان تمایلتان به مصرف غذا را کاهش میدهد.
- استفاده از استراتژیهای جایگزین: روشهای مختلفی برای مقابله با استرس مثل حضور در جمعهای دوستانه یا ورزش وجود دارد که عوارض کمتری نسبت به پرخوری دارند؛ شما میتولنید از این روشها بهمنظور جلوگیری از چاقی ناشی از استرس استفاده کنید.
4_ ورزش منظم و فعالیت بدنی
ورزش تأثیر زیادی در کاهش هورمون کورتیزول دارد و سطح دوپامین را افزایش میدهد؛ بنابراین بهعنوان بهترین راهحل برای جلوگیری از افزایش وزن ناشی از استرس است. ورزشهای مختلفی برای جلوگیری از استرس وجود دارند که از جمله آنها عبارت هستند از:
- ورزشهای هوازی: از جمله ورزشهای هوازی میتوان به دویدن، شنا یا دوچرخهسواری اشاره کرد که سطح سوختوساز بدن را افزایش میدهند و میزان استرس را به حداقل میرسانند.
- تمرینات مقاومتی: تمرینات بدنسازی یا وزنهبرداری از جمله انواع تمرینات مقاومتی هستند که موجب افزایش متابولیسم بدن میشوند و عضلات را تقویت میکنند.
5_ دریافت حمایت اجتماعی
شما با قرار گرفتن در شبکه حمایتی مثبت از دوستان و نزدیکان خود میتوانید سطح استرس درونیتان را به حداقل برسانید. دریافت حمایت اجتماعی تأثیر فوقالعادهای در کاهش استرس ناشی از مشکلات زندگی دارد. افراد حمایتگر میتوانند به شما در تنظیم رژیم غذایی مناسب انگیزه دهند و در شرایط استرسزا کنارتان باشند تا سطح استرس کمتری را تجربه کنید.
این افراد همچنین میتوانند تجربیات خود را با شما در میان بگذارند تا با استفاده از تجربههای آنها، بهتر از عهده چالش پیش رو برآیید.
6_ رواندرمانی
شرکت در جلسههای رواندرمانی، بهخصوص شرکت در جلسههای مبتنی بر درمان رفتاری و شناختی به شما در جلوگیری از چاقی ناشی از استرس کمک میکند. شما با شرکت در این جلسهها میتوانید ارتباط بین احساسات، رفتارهای غذایی و استرس را متوجه شوید و با استفاده از تکنیکهای مقابلهای مناسب، جلوی پرخوری عصبی یا مشکلات مشابه را بگیرید.
شرکت در جلسههای رواندرمانی به شما کمک میکند تا شناخت بیشتری از احساسات خود پیدا کنید و روشهای جایگزینی بهجای پرخوری را برای تسکین استرستان بیابید.
در کلاسهای رواندرمانی معمولاً راهکارهایی حرفهای و متناسب با ویژگیهای شخصیتی شما جهت کاهش استرس و اضطراب آموزش داده میشوند؛ همچنین پزشک رفتارهای سالم در موقعیتهای استرسزا را آموزش میدهد تا روی عملکرد خود کنترل داشته باشید.
7_ مدیریت زمان و استراحت منظم
زمانی که برای هر لحظه از روز خود برنامهریزی داشته باشید، بهتر میتوانید زندگیتان را مدیریت کنید و احساس کنترل بیشتری روی آن دارید. افرادی که زندگی خود را تحت کنترلشان دارند، معمولاً سطح استرس کمتری را تجربه میکنند.
شما باید زمانی را در روز فقط برای استراحت در نظر بگیرید. شما در این بازه زمانی میتوانید به کارهایی مثل گوشدادن به موسیقی یا مطالعه بپردازید. انجام این کارها کمکتان میکنند تا جلوی ترشح بیشازاندازه هورمون کورتیزول را بگیرید.
پیشنهاد میدهیم که هر شب قبل از خوابیدن یا هر روز صبح بعد از بیدارشدن اقدام به بررسی برنامههای روز بعد خود کنید. با انجام این کار میتوانید از ابتدای روز برنامهتان را بدانید و کمتر دچار سردرگمی شوید.
کلام آخر
ارتباط استرس و چاقی پیچیده است و این 2 بهصورت مستقیم روی یکدیگر تأثیر دارند. شما باید با استفاده از تکنیکهای سبک زندگی و روانشناختی اقدام به درمان چاقی ناشی از استرس کنید. در این زمینه پیشنهاد میدهیم که حتماً از یک رواندرمانگر حرفهای هم کمک بگیرید. رواندرمانگرها با مهارت و علم خود ابتدا وضعیت روانی و زندگی شما را بررسی میکنند و سپس بهترین راهها برای درمان را پیشنهاد میدهند.
منابع: medicalnewstoday