تنبلی در نوجوانان به چه دلایلی ایجاد می‌شود و چگونه می‌توان آن را کاهش داد؟ به عنوان یک والد احتمالا بارها از دست فرزند نوجوانتان به ستوه آمده‌اید و از بی‌مسئولیتی‌ها یا بی‌انگیزگی و تنبلی او گله دارید! اما لازم است بدانید که فرزند نوجوانتان در حال هضم تغییرات بنیادی و اساسیای است که در جسم و روانش رخ می‌دهد و این موضوع انرژی زیادی از او می‌گیرد.
برخی از نوجوانان ترجیح می‌دهند یک دیوار دفاعی با پیام‌هایی مثل «من تنبل و بی‌انگیزه هستم.» را اطراف خود احداث کنند تا فرصت و انزوای بیش‌تری برای مشاهده‌ی دگرگونی‌های درونی و مدیریت شرایط داشته باشند. در ادامه‌ی این مقاله به طور مفصل به دلایل تنبلی در نوجوانان می‌پردازیم و راهکارهایی را برای گذر بهتر از این دوران بررسی می‌کنیم.
نشانه‌های تنبلی در نوجوانان چیست؟
بهتر است همین ابتدا آب پاکی را روی دستتان بریزم و بگویم در بسیاری از مواقع واژه‌ی تنبلی، توصیف درستی برای رفتارهای یک فرد نیست یا در نهایت کمکی به حل مشکل نخواهد کرد. در حقیقت تنبلی مشکل خاصی محسوب نمی‌شود! همه‌ی ما ساعاتی از روز درگیر تنبلی می‌شویم و ترجیح می‌دهیم استراحت کنیم یا کارهایمان را به زمان دیگری موکول کنیم.
تنبلی و اهمال‌کاری زمانی مشکل‌ساز است که به طور مداوم تکرار شود و به زندگیمان آسیب بزند؛ که در آن صورت هم ممکن است مشکل اصلی «افسردگی»، «اضطراب»، «کمال‌گرایی»، «پوچی» یا … باشد که ما آن را در قالب تنبلی می‌بینیم.
در ادامه به نشانه‌هایی می‌پردازیم که اگر آن‌ها را مشاهده می‌کنید، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات سلامت روان باشد و نیاز به بررسی عمیق‌تر دارد.
- کرختی و بی‌میلی نسبت به فعالیت‌های روزانه
- بی‌علاقگی نسبت به کارهایی که قبلا جذاب و لذت‌بخش بودند
- بی‌انگیزگی شدید و مداوم برای شروع کردن کارها
- حس ناامیدی عمیق و مداوم
- تغییر در الگوی خواب یا میزان اشتها
- نوسانات خلقی زیاد
- عزت نفس پایین
- تمایل به انزوا و دوری از جمع
- ناتوانی در تمرکز کردن یا مشکلات یادگیری
- حس پوچی نسبت به زندگی
نکته‌ی کنکوری: در نظر داشته باشید که برخی از ویژگی‌های نام برده شده، ممکن است به صورت طبیعی در دوران بلوغ و نوجوانی وجود داشته باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و درک تمایز بین افسردگی و تنبلی، شما را به مطالعه‌ی مقالات زیر دعوت می‌کنم:
دلیل تنبلی در نوجوانان چیست؟
بلوغ دوران پیچیده‌ای است و در این دوران، بدن تغییرات اساسیای خواهد داشت. ( در بدن یک خانه‌تکانی بنیادی اتفاق می‌افتد!) هنگامی که نوجوانی تنبل و بی‌انگیزه به نظر می‌رسد، ممکن است از درون در حال مشاهده‌ی تغییرات بزرگ، هضم این دگرگونی وسیع و درک هویت خود باشد. بنابراین، در این بخش تلاش می‌کنیم به دلایل تنبلی در نوجوانان بپردازیم تا با دریچه‌ی روشن‌تر و صحیح‌تری به موضوع نگاه کنیم.
1_ بخش زیادی از انرژی نوجوان برای مدیریت نوسانات خلقی مصرف می‌شود
اگر روان را مثل یک دریا در نظر بگیریم، احساسات مختلف مانند امواجی هستند که تحت تاثیر عوامل مختلف ایجاد می‌شوند و پیش می‌آیند؛ اما در دریای روان نوجوان، طوفانی برپا است! امواج مختلف از شرق و غرب و شمال و جنوب به یک دیگر برخورد می‌کنند؛ برای لحظاتی هوا ابری و آسمان سیاه است و چند دقیقه‌ی دیگر، خورشید با تمام قوا شروع به تابیدن می‌کند!
نوسانات خلقی یکی از ویژگی‌های طبیعی دوران بلوغ است؛ زیرا بدن در حال تجربه‌ی تغییرات فیزیکی و هورمونی گسترده‌ای است و سطوح بالاتر هورمون‌ها، بر شیمی مغز تاثیر می‌گذارد. پرخاشگری زیاد، زودرنجی، تحریک‌پذیری، اضطراب شدید و … امواج قدرتمندی هستند و نوجوان باید برای غرق نشدن تلاش کند و سکان کشتی را در دست داشته باشد!
اگر از این دید به موضوع نگاه کنیم، شاید بخش زیادی از انرژی فرزندمان، در حال مصرف شدن برای شناخت و مدیریت هیجانات جدید است.
2_ تغییرات ایجاد شده در بدن و ظاهر، ذهن نوجوان را درگیر می‌کند
تصور کنید فردا صبح که بیدار شدید، متوجه شوید ویژگی‌های جدید و ناخوشایندی در بدن و ظاهرتان ایجاد شده است و قسمت تلخ ماجرا اینجا باشد که هر روز و تا مدت قابل توجهی این تغییرات ادامه پیدا کند. چه حسی خواهید داشت؟ بدن انسان در دوران بلوغ تغییرات ظاهری بسیار زیادی دارد و هضم این تغییرات می‌تواند برای فرد نوجوان دشوار باشد.
پوستی که تا دیروز می‌درخشید، شروع به جوش زدن می‌کند، دماغ بزرگ‌تر می‌شود و صدا در یک حالت برزخ‌گونه‌ای بین کودکی و بزرگسالی گیر می‌افتد! افزایش قد و وزن نمودار صعودی پیدا می‌کند و اندام‌های جنسی دچار تغییر می‌شوند. روبه‌رو شدن با این دگرگونی‌ها ممکن است ترسناک یا اضطرب‌آور باشد و احساسات ناخوشایند زیادی در نوجوان ایجاد کند.
3_ فرد نوجوان به دنبال درک هویت خود و کشف موضوعات مختلف است
نوجوانی مثل یک پل است که کودکی را به دوران بزرگسالی متصل می‌کند. در دوران کودکی برای رفع نیازهای اساسی به دیگران وابسته هستیم و درک ما از خوب و بد بر اساس نظرات و واکنش‌های اطرافیان شکل می‌گیرد. اما هنگامی که روی پلِ نوجوانی قرار می‌گیریم، متوجه می‌شویم که باید به دنبال کشف هویت خود و شناخت ارزش‌ها و عقاید مخصوص به خودمان باشیم. به چه چیزهایی عمیقاً باور داریم؟ چه چیزهایی از نظر ما ارزش تلقی می‌شود؟ علایق درونیمان چیست؟ و هزار و یک سوال دیگر.
علاوه بر این، مسئولیت‌های پیش‌رو در دنیای بزرگسالی و روبه‌رو شدن با این واقعیت که باید در آینده‌ای نه‌چندان دور، برای مسیر زندگیمان به تنهایی تصمیم‌گیری کنیم، ترسناک است! این مورد نیز از درگیری‌های خودآگاه یا ناخودآگاه فرد نوجوان محسوب می‌شود و می‌تواند یکی از دلایل تنبلی نوجوان باشد.
4_ دوران نوجوانی با حس ترس و عدم اطمینان در هم آمیخته است!
این مورد نیز مکملی برای موارد قبلی محسوب می‌شود؛ فرد نوجوان در عین حال که نوسانات خلقی زیادی تجربه می‌کند، برای انتخاب مسیر زندگی، کشف هویت و روبه‌رو شدن با مسئولیت‌ها، در محاصره‌ی حجم زیادی از حس عدم اطمینان قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
حس عدم اطمینان نسبت به آینده و مبهم بودن جاده‌ی پیش رو، انرژی ذهنی زیادی از انسان می‌گیرد. علاوه بر این، در این دوران خواسته‌ها و انتظارات زیادی نسبت به یک فرد نوجوان وجود دارد؛ مثلا اینکه درس بخواند، رتبه‌ی خوبی در کنکور بگیرد، برای انتخاب رشته تصمیم‌گیری کند، به یادگیری چند مهارت بپردازد، فرد مسئولیت‌پذیر و مستقلی باشد و … (در کنار تمام این‌ها، تغییرات بنیادین دوران نوجوانی، معلق بودن پل و تکان‌های مداوم آن را هم در نظر بگیرید!)
5_ یکی از دلایل تنبلی نوجوانان، عدم دریافت همدلی کافی از خانواده است!
گاهی شاید تنبلی نوجوان به این دلیل باشد که می‌بیند درک و همدلی لازم را از والدین دریافت نمی‌کند و انگیزه‌ی او برای پذیرش مسئولیت‌ها کم می‌شود. روابط دوستانه در دوران نوجوانی افزایش می‌یابد؛ زیرا فرد نوجوان متوجه می‌شود که با همسن و سالان خود، همگی در کنار هم روی پل معلق نوجوانی ایستاد‌ه‌اند و حس عدم اطمینان و مدیریت تغییرات درونی، برای دوستانش هم وجود دارد.
6_ فرد نوجوان با تعارض‌ها و تناقض‌های درونی درگیر است
همان‌طور که در مورد قبل گفتیم، روابط دوستانه در دوران نوجوانی اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ پس میل به هم‌رنگ شدن با دوستان افزایش می‌یابد. انگار که فرد نوجوان در بین چندراهی‌های مختلفی قرار می‌گیرد؛ در یک سمت ارزش‌ها و آموخته‌های دوران کودکی قرار دارد، در سمت دیگر می‌خواهد که مشابه دوستانش باشد و از جهت دیگری هم به دنبال کشف پاسخ‌های شخصی خودش است. (البته این فقط یکی از چندراهی‌هاست!)
7_ شاید تنبلی، نقابی بر استرس، بی‌حوصلگی یا سایر احساسات ناخوشایند باشد
احساسات همیشه هم آن‌قدر که به نظر می‌رسد سرراست نیستند؛ به عنوان مثال ممکن است حسی که در سطوح اولیه مشاهده می‌شود، تنبلی یا بی‌حوصلگی باشد اما تعداد زیادی از احساسات ناخوشایند در پشت پرده‌ی ماجرا حضور داشته باشند. مثلا گاهی ترس از طرد شدن، تغییر شکل می‌دهد و به صورت خشم ابراز می‌شود؛ یا ترس از کافی‌نبودن و ترس از اشتباه کردن، لباس انفعال و بی‌حوصلگی را می‌پوشد.
بنابراین شاید نیاز باشد تنبلی را کنار بزنیم و مچ احساساتی که در پشت پرده‌ی ماجرا قرار دارند را بگیریم! آیا فرزند من با استرس‌هایی درگیر است؟ آیا از رفتارهای ما رنجیده است؟ آیا در حلقه‌ی دوستان خود آن‌طور که انتظار دارد پذیرفته نمی‌شود؟ آیا فرد امنی برای ابراز نگرانی‌هایش دارد؟ می‌توانید تفکر درباره‌ی این پرسش‌ها آغاز کنید.
8_ شاید تنبلی و بی‌حوصلگی پاسخی به کنترل‌گری والدین است
بسیاری از والدین به دلیل حساسیت‌های دوران بلوغ و خطراتی که می‌تواند وجود داشته باشد، از کنترل‌گری به عنوان ابزاری برای جلوگیری از آسیب‌ها استفاده می‌کنند. غافل از اینکه کنترل‌گری، نوجوان را به سمت دوری از خانواده سوق می‌دهد و رنج‌های درونی او را تشدید می‌کند.
علاوه بر این، گاهی حجم انتظاراتی که از سوی خانواده وجود دارد زیاد است؛ خوب درس خواندن، کسب نمرات عالی، آماده شدن برای کنکور و کسب رتبه‌ی خوب، بالغ و مطیع بودن و … گوشه‌ای از این انتظارات است. نوجوانی که با مدیریت تغییرات درونی دست و پنجه نرم می‌کند، با مشاهده‌ی کنترل‌گری‌های والدین، عدم دریافت همدلی از سمت آن‌ها و حجم زیاد انتظارات، ممکن است به انفعال و بی‌حوصلگی تمایل پیدا کند.
درمان تنبلی نوجوانان؛ چگونه بی‌انگیزگی فرزندمان را کاهش دهیم؟
تا به اینجای کار سعی کردیم ماجرا را از دیدگاه یک فرد نوجوان ببینیم و دلایل احتمالی تنبلی در نوجوانان را پیدا کنیم. اما در این شرایط چه راهکاری وجود دارد؟ در ادامه به تعدادی از راهکارهای موثر و عملی می‌پردازیم.
1_ شنونده‌ی خوبی برای فرزندتان باشید
فقط برای همین یک مورد می‌توان ۱۰ مقاله نوشت! شنونده‌ی خوبی بودن یعنی ابتدا به صحبت‌های فرد مقابل فعالانه و بادقت گوش کنیم، مشغول انجام دادن کار دیگری نباشیم و خود را مشتاق نشان دهیم، قضاوت یا نتیجه‌گیری سریع نداشته باشیم و با هدف نصیحت یا مخالفت کردن گوش نکنیم. همین راهکار ساده، تاثیر بسیار زیادی بر روابط بین والدین و فرزند نوجوانشان دارد. آن‌ها نیاز دارند در مورد سردرگمی‌ها، اضطراب‌ها، سوالات ذهنی و گاهی مسائل خصوصیشان با یک والد همدل صحبت کنند.
2_ همدلی داشته باشید و درک کنید
مورد مهم بعدی این است که از دید یک موعظه‌گر یا والد همه‌چیز دان به مشکلات فرزندمان نگاه نکنیم. در بسیاری از مواقع نوجوان نیاز دارد شنیده شود و سردرگمی‌های او به رسمیت شناخته شود. (جای نگرفتن در حلقه‌ی دوستان برای او به همان اندازه مهم است که مثلا برنامه‌ریزی بلندمدت مالی یا خرید خانه برای ما اهمیت دارد!)
همدلی کردن و انتقال این پیام که ما با او در یک تیم هستیم، معجزه می‌کند! گاهی لازم است در جواب سوال‌های بنیادی فرزند نوجوانمان بگوییم که ما هم پاسخ بسیاری از پرسش‌ها را نمی‌دانیم و می‌توانیم باهم به دنبال جواب صحیح باشیم.
بیشتر بخوانید:
3_ چهارچوب‌ها و مرزهای منطقی تعیین کنید
بین تعیین چهارچوب‌های منطقی و کنترل‌گری، به اندازه‌ی یک مرز باریک فاصله وجود دارد! در عین حال که نسبت به فرزند نوجوانمان همدلی و درک داریم، با تعیین مرزهای سالم و منطقی، می‌توانیم این پیام را منتقل کنیم که «تو برای من اهمیت داری.» و به گذر بهتر از این دوران کمک کنیم.
4_ به فرزندتان اجازه‌ی اشتباه کردن و درس گرفتن بدهید
همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، ممکن است تنبلی در نوجوان پاسخی به کنترل‌گری‌های والدین باشد؛ البته که به عنوان والد سعی داریم از فرزندمان در مقابل خطرات احتمالی محافظت کنیم، اما گاهی نیاز است به فرزندمان اجازه دهیم برخی از مسائل را با تجربه کردن بیاموزد یا با اشتباه کردن و آزمون و خطا موضوعاتی را یاد بگیرد. (مسلماً این اختیار عمل باید به حدی باشد که خطری فرزندمان را تهدید نکند.)
5_ در مورد نگرانی‌های خود با فرد متخصص صحبت کنید
به عنوان والد، طبیعی است که در دوران نوجوانی فرزندمان نگرانی‌های زیادی داشته باشیم و گاهی نیاز است از یک فرد متخصص کمک بگیریم. هر نوجوانی ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد و ممکن است شرایط متفاوتی پیرامون مشکلات او وجود داشته باشد. بنابراین می‌توانیم نگرانی‌های خود را با یک روانشناس باتجربه در میان بگذاریم و راهکارهای تخصصی دریافت کنیم.
6_ اگر تنبلی در نوجوان به دلیل مشکلات سلامت روان است، او را به مراجعه به روانشناس تشویق کنید
همان‌طور که در بخش‌های قبل گفته شد، تنبلی در نوجوانان ممکن است نشانه‌ای از مشکلات سلامت روان باشد؛ در این شرایط یکی از راهکارهای مناسب این است که فرزندمان را به گذراندن جلسات مشاوره تشویق کنیم. شاید موضوعاتی وجود دارد که فرزندمان نمی‌خواهد یا نمی‌تواند با ما در میان بگذارد؛ در این صورت، تشویق کردن او به مراجعه به روانشناس و مطرح کردن این موضوعات با فرد متخصص، بسیار بهتر از این است که بگذاریم خودش به تنهایی درگیری‌های ذهنی‌اش را حل کند یا بر اساس نظرات افراد بی‌تجربه رفتار کند.
7_ به فرزندتان کمک کنید روتین روزانه‌ی سالمی داشته باشد
مورد مهم بعدی، ایجاد یک روتین روزانه‌ی سالم و مفید است. مثلا می‌توانیم عادات خواب منظمی ایجاد کنیم؛ خواب بی‌کیفیت نوسانات خلقی را افزایش داده و سطح انرژی نوجوان را در طول روز کاهش می‌دهد. رژیم غذایی سالم، پرهیز از مصرف مداوم فست‌فود و غذاهای فرآوری شده و تامین نیازهای ضروری بدن، یکی دیگر از موارد مهم است.
علاوه بر این‌ها، می‌توانیم فرزندمان را به ورزش کردن تشویق کنیم؛ مثلا او را برای یک رشته‌ی ورزشی ثبت نام کنیم یا برنامه‌ی پیاده‌روی داشته باشیم.
8_ با فرزند خود گفتگوی سالم داشته باشید
همیشه هم لازم نیست همه‌ی نگرانی‌ها و حرف‌هایمان را در ذهنمان تلنبار کنیم؛ گاهی می‌توانیم با یک گفتگوی سالم با فرزند نوجوانمان، از احساساتمان بگوییم، معذرت‌خواهی کنیم، احساسات او را جویا شویم یا در مورد حس ناخوشایندی که از بعضی از رفتارهایش می‌گیریم صحبت کنیم. (بدون تزریق حس گناه، غر زدن یا نصیحت کردن!)
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی تنبلی در نوجوانان رسیدیم. به عنوان کلام آخر باید بگویم درک می‌کنم که این دوران برای والدین نیز نگرانی زیادی دارد و هر والدی سعی می‌کند تا حد توان رفتار صحیحی داشته باشد. تحمل نوسانات خلقی یک فرد نوجوان، کنترل نگرانی‌ها و دادن حریم خصوصی به او، همدلی کردن در عین مقتدر بودن، هدایت کردن او به مسیر درست و … کار راحتی نیست. اما خوشبختانه در این دوران کسب اطلاعات یا راهنمایی‌های صحیح و تخصصی، راحت‌تر از دوران پیشین است و افزایش آگاهی همیشه نجات‌دهنده خواهد بود.
شما با چه چالش‌هایی درگیر هستید؟ از چه راهکارهایی استفاده کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
