کودکان انرژی و کنجکاوی بالایی دارند که اصولا ناشی از هیجان درونی آن‌ها برای شناخت دنیای اطراف است؛ اما از 4 سالگی به بعد، عاداتی در کودک شکل می‌گیرند که به‌راحتی در وجود او نهادینه خواهند شد. در نتیجه، بهتر است در این دوره، از راهکارهایی بهره بگیریم که به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه به افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی کمک می‌کنند:
- ایجاد محیط مناسب
- ایجاد روتین‌های سبک و ساده
- در نظر گرفتن زمان‌های استراحت معقول
- ساده‌سازی کارها
- بهبود علاقه و انگیزه
- بازی
- فعالیت‌های نتیجه‌دار
- تمرینات مشوق تمرکز
- فعالیت‌های مناسب گروه سنی خودشان
- کاهش استفاده از تکنولوژی و تماشای تلویزیون
- تنظیم ساعت خواب
- و…
راهکارهایی برای افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی
قبل از هر چیز، بگذارید به شما بگویم توجه و تمرکز چیست؟
توجه یعنی پرداختن به یک کار یا یک وظیفه با حضور ذهن کامل. این می‌تواند تحت‌تأثیر مواردی مانند انگیزه، عزت‌نفس، احساسات، تمرین و علاقه قرار بگیرد. از طرف دیگر، تمرکز به توانایی ایجاد، حفظ و هدایت این توجه گفته می‌شود. (منبع: Chlild Development)
در ادامه، تعدادی از بهترین راهکارها برای افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی را بررسی می‌کنیم:
1_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با ایجاد محیط مناسب
یکی از عوامل تأثیرگذار در میزان تمرکز کودک، محیطی است که در آن قرار می‌گیرد. شما باید با آزمون‌وخطا و مشاهده رفتارهای کودک، محیط مناسب تمرکز او را بشناسید. در بیشتر موارد، تمرکز کودک زمانی بیشتر است که:
- محیط ساکت و مرتب باشد،
- دمای متعادل رو به خنک داشته باشد،
- اسباب‌بازی، نقاشی یا وسایلی که موجب حواس‌پرتی می‌شوند در اتاق وجود نداشته باشند.
بااین‌حال، استثنا هم وجود دارد و بسیاری از کودکان در فضاهای شلوغ و پر سروصدا تمرکز بیشتری دارند.
2_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با ایجاد روتین‌های سبک و ساده
به زبان ساده، روتین یعنی یک روش مشخص برای انجام کارها یا گذراندن روز. یک روتین باید به زندگی کودک ساختار بدهد و این حس را به کودک القا کند که زندگی‌اش در تعادل و در کنترل خود او است. این تعادل و کنترل با ازبین‌بردن احساساتی مانند استرس و اضطراب، به افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی کمک خواهد کرد. شما می‌توانید روتین‌های پیشنهادی زیر را در کودک ایجاد کنید:
- روتین صبح
- روتین قبل از درس (هر فعالیتی که نیاز به تمرکز دارد)
- بیشتر بخوانید: اهمیت تمرکز
3_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با درنظرگرفتن زمان‌های استراحت معقول
نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید، این است که یادگیری مداوم منجر به ازدست‌رفتن تمرکز کودک می‌شود. ضمن آنکه اگر این الگو ادامه‌دار باشد، رفته‌رفته توانایی تمرکز ذهن کودک نیز کاهش خواهد یافت. به همین علت، استراحت‌های معقول و حساب‌شده یکی از بخش‌های اساسی و مهم روند افزایش تمرکز در کودکان بیش دبستانی هستند.
باتوجه‌به نوع فعالیت، توانایی‌ها، ترجیحات و شرایط منحصربه‌فرد، تخمین می‌زنیم هر کودک بعد از یک بازه تمرکزی 5 تا 20 دقیقه‌ای نیاز به استراحت و کاهش فشار ذهنی خواهد داشت. شما باید صبور باشید و با مشاهده دقیق رفتارهای کودک، بازه توجه مفید او را بیابید و استراحت‌ها را متناسب با آن‌ها تنظیم کنید. زمان استراحت را در بازه 5 تا 7 دقیقه حفظ کنید و در این زمان، از محیط مخصوص توجه خارج شوید. چند ایده برای زمان استراحت کودک به شرح زیر هستند:
- بازی‌های ساده غیردیجیتالی
- یک میان‌وعده خوشمزه
- نقاشی و رنگ‌آمیزی
- رقص یا ورزش
- بازی با خمیربازی یا گل سفالگری
- یک چرت کوتاه
4_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با ساده‌سازی کارها
می‌دانید اصلی‌ترین پاسخ‌ها به پرسش چرا تمرکز ندارم؟ کدام‌اند؟
- عادت غلط انجام چند کار به‌صورت هم‌زمان
- انجام کارهای سنگین و پرجزئیات در یک نشست
اینکه به کودکتان بگویید باید امروز تمام اتاقش را مرتب کند مساوی است با ترس، استرس، خشم و احتمالاً نیمه کار ماندن تمیزکاری! چرا؟ زیرا تمیزکردن یک اتاق کودکانه شلوغ که در آن شتر با بارش گم می‌شود، کار دشواری محسوب می‌شود، معمولاً ناخوشایند است و زمان زیادی می‌برد. یعنی شروع نکرده، کودک می‌داند قرار است خسته شود و حوصله‌اش سر برود؛ بنابراین، با همین دیدگاه کار را آغاز می‌کند و نتیجه خوبی تحویل نخواهد داد.
نه‌تنها مرتب‌کردن اتاق، بلکه هر کار دیگری که به کودک محول می‌کنید باید ساده‌سازی شده باشد؛ یعنی به او بگویید:
- بعد از صبحانه، تختت را مرتب کن و بعد بیا کمی برقصیم!
- میان‌وعده را که خوردی، بیا برویم کشوها را سروسامان بدهیم.
- کشوها که تمام شد بیا کارتون ببینیم و بعدش برو کمدت را هم جمع‌وجور کن.
در این روند، شما دو عادت مهم در کودک ایجاد می‌کنید:
- برای انجام تمام کارهایش به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که حوصله‌اش سر نرود، خسته نشود، بهره‌وری و روحیه بالایش را حفظ کند و برای خود حق استراحت قائل شود.
- در زمان‌های مشخص، روی کارهای مشخص تمرکز کند و هم‌زمان چند کار انجام ندهد؛ مثلاً اگر بداند بعد از اتمام کار کشو قرار است کارتون ببیند، دیگر از این شاخه به آن شاخه نمی‌پرد و وقت نازنین را صرف تمیزکردن هم‌زمان بقیه جاها نخواهد کرد!
- بیشتر بخوانید: تمرکز روی یک کار یا چند کار
5_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با بهبود علاقه و انگیزه
طبق تحقیقات، مغز زمانی بهترین فعالیت خودش را ارائه می‌دهد که منتظر یک پاداش رضایت‌بخش باشد؛ به زبان ساده، دلیلی (انگیزه‌ای) برای تمام‌کردن کار به آن داده شود. تکلیف علاقه هم که مشخص است! اما مسلماً تمام کارها موردعلاقه کودک نیستند و در مواردی، چنان از انجام کارها بدش می‌آید که قید هر چه پاداش و انگیزه است را می‌زند! در این شرایط باید چه کرد؟
شما باید بتوانید فعالیت‌های ناخوشایند را شناسایی کنید و آن‌ها را به‌صورت سلسله‌مراتبی مرتب کنید. سپس، یک لیست دیگر از کارهای خوشایند کودک ایجاد کنید.
درنهایت، دوراه برای ترغیب کودک به انجام کار ناخوشایند وجود دارد:
- روش قدیمی پاداش درنظرگرفتن
- ترکیب متناسب کارهای خوشایند و ناخوشایند (باتوجه‌به سلسله‌مراتب هر لیست)؛ به‌عنوان‌مثال، هم‌زمان برقصید و اتاق را مرتب کنید.
6_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با بازی
بازی برای تمرکز یکی از روش‌های معتبر برای ایجاد و بهبود تمرکز در کودکان محسوب می‌شود؛ زیرا بازی، زبان کودک است. ضمن آنکه بازی‌های سرگرم‌کننده، بیشتر از هر دستورالعمل و نصیحتی توجه کودک را جلب می‌کنند و همه چیز خودش اتفاق خواهد افتاد!
یکی از بهترین روش‌ها برای افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی، استفاده از انواع بازی‌ها است؛ زیرا این بازی‌های به‌خصوص، می‌توانند مغز کودک را به‌گونه‌ای تربیت کنند که تفکر، برنامه‌ریزی و استفاده مثبتی از حافظه خود داشته باشد و درعین‌حال که انرژی‌اش را به شکل مفیدی تخلیه می‌کند، اعتماد به نفسش را نیز بالا ببرد. حتی چالش‌های این بازی‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که با تقویت ارتباط بین ذهن و بدن، قدرت مغز و تمرکز را بهبود می‌بخشند. (منبع: Kutuki)
تعدادی از این بازی‌ها به شرح زیر هستند:
- منچ
- مار و پله
- تشخیص تفاوت‌ها یا شباهت‌ها
- انواع بازی‌های فکری
- مونوپلی
- پازل
7_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی به کمک فعالیت‌های نتیجه‌دار
فعالیت نتیجه‌دار، یعنی فعالیتی که در آن شما باید کارهای مشخصی انجام دهید تا به هدف و مقصد برسید. به‌عنوان‌مثال، نقاشی کشیدن یک فعالیت نتیجه‌دار نیست؛ زیرا نقاشی کودکان معمولاً نقطه شروع و پایان ندارد و هر وقت حوصله‌شان سر برود آن را رها می‌کنند. این مسئله کاملاً طبیعی است؛ اما اگر کودک عادت کند همین روند با سایر کارهایش پیش بگیرد، این طرز فکر در او ایجاد خواهد شد:
کار را تا زمانی انجام می‌دهم که خسته شوم؛ نه تا زمانی که تمام شود.
در نتیجه، او می‌ماند و کلی کار تمام نشده! برای جلوگیری از ایجاد این طرز فکر، کودک را در انجام فعالیت‌هایی دخیل کنید که در نقطه‌ای به پایان می‌رسند؛ مانند همان مرتب‌کردن اتاق، بازی‌های فکری، پازل، درست‌کردن کیک و غیره. در این صورت، تاب‌آوری کودک بالا خواهد رفت و خودش را مجبور می‌کند کمی بیشتر دوام بیاورد تا کار تمام شود و نتیجه خوبی ببیند.
8_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با تمرینات مشوق تمرکز
تمرینات مشوق تمرکز مجموعه‌ای از حرکات فیزیکی هستند که نه‌تنها فواید سلامتی جسمی دارند، بلکه به تقویت ارتباط بین ذهن و بدن نیز کمک می‌کنند. این تمرینات طیف بسیار گسترده‌ای دارند و حتی می‌توانید خودتان آن‌ها را طراحی کنید. چند مورد را به‌صورت خلاصه و به‌عنوان‌مثال برایتان بررسی می‌کنیم:
- پاهایتان را دراز کنید و مقابل یکدیگر بنشینید:
- زانوها و سپس انگشتان پا را مخالف جهات پاهای طرف مقابل حرکت دهید.
- خم شوید و با دست مخالف، انگشتان پای مخالف را نگه دارید.
- انگشتان پا را در جهات مخالف طرف مقابل، به جلو و عقب بکشید.
- مقابل یکدیگر بایستید و بازوهایتان را باز کنید:
- مانند یک پرنده در حال پرواز، بازوهایتان را بالا و پایین ببرید. در مرحله اول، هماهنگ با طرف مقابل و در مرحله دوم، خلاف جهت.
- شانه‌های خود را در مراحل مختلف حرکت دهید و الگویی برایشان ایجاد کنید.
- بازوهایتان را به‌صورت دایره‌وار حرکت دهید و این حرکت را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که دستتان به دست طرف مقابل برخورد نکند.
- در مقابل یا با یکدیگر راه بروید:
- برای برداشتن گام‌ها الگویی ایجاد کنید که مواردی مانند تعداد قدم‌ها، میزان بزرگ یا کوچک بودن و یکی در میان کردن آن‌ها را در بر بگیرد.
- وانمود کنید در حال راه‌رفتن روی طناب هستید و سعی کنید هرطورشده روی خط راست بمانید.
- روی نوک پا حرکت کنید.
9_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با فعالیت‌های مناسب گروه سنی خودشان
یادتان هست درمورد انگیزه و علاقه به کار و تأثیر آن روی تمرکز صحبت کردیم؟ یکی از دلایل تمرکز پایین کودکان، واداشتن آن‌ها به فعالیت‌هایی است که مناسب گروه سنی‌شان نیستند. به‌عنوان‌مثال، باید از پازل‌های مخصوص کودکان استفاده کنید نه پازل‌های هزار تکه بزرگسالان! اگر فعالیتی مناسب گروه سنی کودک نباشد:
- انجام‌دادن آن دشوار خواهد بود.
- زمان بسیار طولانی باید صرف انجامش شود.
- در انجامش شکست می‌خورد و حس خشم و ناکافی بودن پیدا خواهد کرد.
- کودک ارتباط معناداری با آن برقرار نخواهد کرد.
طبق مطالعات، مدت‌زمان میانگین توجه هر کودک روی هر کار، تقریباً 2 تا 3 دقیقه به‌ازای هر سال است؛ یعنی ما به طور فرضی، از کودک ۵ ساله انتظار داریم بین 10 تا 15 دقیقه تمرکزش را حفظ کند. به این ترتیب، چطور می‌توان انتظار داشت او چندین ساعت را صرف حل پازل کند؟!
- بیشتر بخوانید: تمرکز پایین در کودکان
10_ افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی با کاهش استفاده از تکنولوژی و تماشای تلویزیون
تکنولوژی و برنامه‌های تلویزیونی به خودی خود عامل از بین بردن تمرکز نیستند؛ بلکه الگوی مخربی ایجاد می‌کنند. اما این یعنی چه؟
مغز مانند یک عضله است که هر چه بیشتر از آن کار بکشید، عملکرد بهتری خواهد داشت. از طرفی، تکنولوژی و برنامه‌های تلویزیونی لقمه آماده در دهان کودک می‌گذارند؛ برنامه‌های تلویزیونی یک‌طرفه هستند و تکنولوژی مانع از به چالش کشیدن مغز خواهد شد؛ مثلاً کودک دیگر شماره‌ای حفظ نمی‌کند، برای ساده‌ترین معادلات از ماشین‌حساب گوشی استفاده می‌کند و به‌جای اینکه با فکرکردن مشکلی را حل کند یا چیزی را به‌خاطر بیاورد، بلافاصله در گوگل جست‌وجو می‌کند.
شما نباید کودک را از تماشای تلویزیون یا استفاده از تلفن همراه محروم کنید؛ بلکه بهتر است:
- زمان مشخصی برای این کارها در طول روز یا هفته در نظر بگیرید،
- بازی‌های گوشی یا برنامه‌های تلویزیونی را در نظر بگیرید که تعاملی باشند و کودک را به چالش بکشند،
- جوری برنامه‌ریزی کنید که کودک به همان اندازه که از تکنولوژی استفاده می‌کند، فعالیت‌های واقعی و تمرینات مشوق تمرکز انجام دهد.
سایر روش‌های افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی به شرح زیر هستند:
- تنظیم ساعت خواب
- ایجاد عادات غذایی مثبت
- انجام کارها به‌صورت گروهی و خانوادگی
- رنگ‌آمیزی به همراه موزیک
- خواندن کتاب‌هایی با خط داستان مشخص برای کودک
- ورزش منظم؛ ترجیحاً در یک‌رشته ورزشی مشخص
- شناسایی سبک یادگیری کودک
- بهره‌وری از تکنیک‌های بهبود تمرکز مانند تکنیک پومودورو
- انجام تمرینات مربوط به بهبود حافظه
- ساخت کاردستی؛ مانند انواع اوریگامی، اسکرپ‌بوک، بافتن دستبند و غیره.
- زمان گذراندن در طبیعت یا بازی با حیوانات
- فعالیت‌های هنری مانند نقاشی، سفالگری و غیره
علت عدم تمرکز در کودکان پیش دبستانی
مشکلات تمرکز یا پرش ذهن در کودکان به دلایل متعددی اتفاق می‌افتند. مشکل تمرکز کودک شما ممکن است ناشی از یک یا چند دلیل باشد و به همان نسبت، روش‌های بهبود و درمان آن نیز متفاوت خواهد بود. دلایل کلی عدم تمرکز در کودکان پیش دبستانی به شرح زیر هستند:
- حواس‌پرتی‌های درونی و بیرونی
- کارهای زیاد و دشوار
- کمبود علاقه
- برقرار نکردن ارتباط معنایی با کار
- خستگی ذهنی و جسمی
- اجبار به انجام فعالیت
- عوامل خارجی مانند اتفاقات خانه، مدرسه و غیره.
البته که این موارد بسیار کلی هستند و بهترین کار برای تشخیص ریشه عدم تمرکز کودک شما، مراجعه به روانشناس خواهد بود.
کلام آخر
طبق نتایج آخرین تحقیقات رسمی، می‌دانیم که یک کودک 4 تا ۵ ساله (بسته به نوع فعالیت و شخصیت منحصر به فردش) می‌تواند بین 5 تا 20 دقیقه تمرکز کند؛ بنابراین این مدت زمان غیرطبیعی نیست و جای نگرانی نخواهد داشت. تاکید ما برای افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی به دلیل طلایی بودن این بازه سنی است؛ زیرا عاداتی که در دوره پیش دبستانی ایجاد می‌شوند، ماندگار هستند و چه‌بهتر که عادات خوب و مفیدی باشند!
منابع:
- Chlild Development
- Kutuki
- Empowered Parents
- My Bright Wheel
- Kids Club Childrencare
- Kiddy123
- Special EM’s
