مشکل تمرکز در کلاس درس یکی از تجربههای مشترک همه ما محسوب میشود. هجوم احساساتی مانند ترس و نگرانی از آینده، خشم از رفتار اطرافیان و هزاران دلیل موجه و غیرموجه دیگر عامل عدم تمرکز هستند. برخلاف باور عموم، مشکلات تمرکز غیرقابلحل نیستند و به نسبت شدت و نوعشان، راهکارهای مؤثری دارند. روشهای افزایش تمرکز در کلاس مختص مدیریت مشکل تمرکز در فضای آموزشی هستند و توسط متخصصان تأیید شدهاند.
علت عدم تمرکز چیست؟
باتوجهبه گزارشهای مراجعین، میتوانم با اطمینان 80 درصدی به شما بگویم بهعنوان یک محصل، هر گاه:
- دست و پایتان را مدام حرکت میدادید،
- سر کلاس به تخته خیره شدید؛ اما فکرتان جای دیگر بود،
- تمام طول کلاس در حال خطخطی و نقاشی کشیدن بودید،
- کلافه میشدید، حس خفگی داشتید و احتمالاً کمی گرمتان شده بود،
- در تأیید استاد سر تکان دادید درحالیکه اصلاً متوجه صحبتش نشدید،
- هر لحظه با خود میگفتید: «اگر همینالان کلاس تمام نشود، احتمالاً گریهام میگیرد»،
- در فضای مجازی میچرخیدید؛ اما نه از پستها سر درمیآوردید نه از حرفهای استاد،
سطوح مختلفی از پرش ذهنی و اختلالات تمرکز را تجربه میکردید.
در حال حاضر، معتقدیم علل تمرکز پایین در هر فرد باتوجه به شرایط زندگی، وضعیت مالی، اوضاع روحی و سوابق بیماریهای روحی و جسمی متفاوت است و به همان نسبت، نوع و شدت بروز علائم عدم تمرکز نیز متغیر خواهند بود. (منبع: Medical News Today)
باتوجهبه همین مسئله، روشهای متنوعی برای بهبود تمرکز وجود دارند که هر کدام، مختص شرایط به خصوصی طراحی شدهاند. در این مقاله، به بررسی روش های افزایش تمرکز در کلاس درس برای نوجوانان و بزرگسالان میپردازیم.
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: فواید تمرکز
روش های افزایش تمرکز در کلاس درس
در یکی از مطالعات اخیر، مشخص شد:
به طور متوسط، 25 درصد زمان حضور در کلاس هر دانشجو یا دانشآموز، در حواسپرتی کامل و عدم تمرکز میگذرد؛ در برخی مواقع، حتی یادشان نمیآید به چه چیزی فکر میکردند! این مشکل بعد از پاندمی کرونا بهصورت شدیدتری بروز پیدا کرد و منجر به تدوین روشهای افزایش تمرکز در کلاس درس برای معلمان و محصلان شد. (منبع: AcadeCraft)
در ادامه، به بررسی روش های افزایش تمرکز در کلاس درس میپردازیم. این روشها مربوط به یکدیگر هستند؛ توصیه میکنیم از تمام آنها استفاده کنید:
1_ افزایش تمرکز در کلاس درس با ایجاد روتین مشخص
در مقالهای که اخیرا توسط Oxford Royale منتشر شد، دیدگاه جالبی موردبحث قرار گرفت:
میزان تمرکز شما در کلاس درس ارتباط کمی با آنچه در کلاس درس اتفاق میافتد، خواهد داشت. به زبان ساده؛ تمام کارهایی که شما قبل و بعد از حضور در کلاس انجام میدهید و سبک زندگیتان تعیینکننده میزان تمرکز شما خواهد بود!
یکی از دلایل اصلی عدم تمرکز و شلوغی ذهن، نداشتن روتین مشخص است. اگر روتین یا برنامهریزی و شیوه مشخصی برای انجام کارهای روزانه و وظایفتان نداشته باشید:
- بسیاری از کارها را فراموش میکنید،
- ارزش و اهمیت هر کار را بهدرستی درک نمیکنید،
- کارهای دشوار و آسان را به نسبت متعادل انجام نمیدهید،
- ارتباط بین کارها و تأثیر انجام هر کدام بر کار دیگر را درک نمیکنید،
- ذهنتان آَشفته و درگیر کارهای کرده و نکردهای میشود که حتی نمیداند دقیقا کدام به کدام هستند!
درصورتیکه با ایجاد یک روتین به زندگیتان نظم ندهید، بخش بزرگی از انرژی مغزتان به طرز بیهودهای صرف استرس و اضطراب کارهایتان خواهد شد. شما در نهایت کارها را انجام میدهید، اما به قیمت سلامت روان و تضعیف تمرکزتان! به همین دلیل، توصیه میکنیم یک روتین کامل و دقیق باتوجهبه حجم کارها، وظایف و ترجیحات خود ایجاد کنید و به آن پایبند بمانید. شما میتوانید تمام روشهای افزایش تمرکز در کلاس که در ادامه بیان میشوند را در روتین خود قرار دهید. اگر در پایبندی به روتین دچار مشکل میشوید، توصیه میکنم مقالات زیر را مطالعه کنید:
- بیشتر بخوانید: اهمال کاری در تصمیم گیری
- بیشتر بخوانید: دلایل اهمال کاری
2_ افزایش تمرکز در کلاس درس با خواب مناسب
در بخش قبل، اشاره کردیم که یکی از مهمترین علل بروز مشکلات تمرکز، شلوغی ذهن است. در کنار ایجاد روتین، خواب کافی و باکیفیت نیز نقش مهمی در کاهش شلوغی ذهنی و بهبود تمرکز خواهد داشت. خواب، چیزی فراتر از استراحت جسم است؛ زیرا هنگام خواب، مغز ما شروع به پردازش تمام مسائلی میکند که در طول روز دریافتشان کردیم و بهسرعت از آنها گذشتیم.
جالب است بدانید طی تحقیقاتی که توسط NIH منتشر شد، افرادی که خواب کافی ندارند دچار مشکلات زیر خواهند شد:
- تمرکز، توجه و خودتنظیمی آنها مختل میشود،
- کنترل احساسات، اعمال و افکارشان را از دست میدهند و اصطلاحاً، بهسرعت از کوره در میروند،
- حافظه فعال آنها حدود 40 درصد ضعیفتر از سایرین عمل میکند،
- مسائل و احساسات منفی را بسیار بیشتر بهخاطر میسپارند و به یاد میآورند.
3_ افزایش تمرکز در کلاس درس با خوردن صبحانه
در تحقیقی که اخیراً توسط American Academy of Pediatrics انجام شد، پژوهشگران متوجه شدند 60 درصد از پسران و 70 درصد از دختران نوجوان و جوان وعده صبحانه را به طور منظم حذف میکنند. در ادامه این تحقیق، پژوهش دیگری انجام شد که طبق آن، عملکرد محصلهایی که تنها به مدت چهار روز صبحانه کافی مصرف میکردند به طرز قابلتوجهی بهتر از گروهی بود که تنها نوشیدنی انرژیزا یا صبحانه مختصر و مضری خورده بودند. مصرف این مواد غذایی در وعده صبحانه در بهبود تمرکز شما نقش مهمی خواهد داشت:
- تخممرغ آبپز
- انواع بادام و مغز
- صبحانههای گرم
- جو دو سر
یک وعده صبحانه کامل میتواند سلامت جسمانی و روانی شما را بهبود ببخشد و آن خستگی کلافهکنندهای که تمام روز درگیرش هستید را کاهش دهد.
4_ افزایش تمرکز در کلاس با برطرفکردن نیازهای اولیه
بسیاری از ما آنقدر درگیر اتفاقات اطراف و افکار درونی هستیم که نیازهای جسمی خود را کاملاً فراموش میکنیم؛ بهعنوانمثال، تابهحال چند بار پیشآمده که:
- وعدههای ناهار و شام را یکی کنید؟
- بهجای وعدههای غذایی، خوراکی بخورید؟
- بیش از 5 ساعت یک جا بنشینید و کار کنید؟
- همزمان با صرف غذا، درس بخوانید یا به کارهای دیگر برسید؟
- ناگهان به خودتان بیایید و بفهمید از ده ساعت پیش تا حالا آب نخوردهاید؟!
- به بهانه انجام کار بیشتر و بههمنخوردن تمرکز، از دستشویی رفتن خودداری کنید؟
شاید احساس گرسنگی یا تشنگی نداشته باشید یا اضطراری برای مراجعه به سرویس بهداشتی حس نکنید؛ اما نیاز شما به این موارد، انکارشدنی نیست و چه متوجهشان باشید چه خیر، تأثیرشان را میگذارند. برای بهبود این مسئله، موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- حتماً یک بطری آب در کیفتان داشته باشید،
- برای نوشیدن آب یا خوردن میانوعده، تایمر بگذارید،
- میانوعدههای کوچک و مغذی مانند مغزها، بادام و ساندویچ همراه خود داشته باشید.
توصیه میکنیم زمانهای مشخصی برای مراجعه به سرویس بهداشتی در نظر بگیرید و در بازههای زمانی مناسب، از کلاس خارج شوید و کمی قدم بزنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد، مقاله «چگونه تمرکز کنیم؟» را مطالعه کنید.
5_ افزایش تمرکز در کلاس درس با مدیریت حواسپرتیهای بیرونی
شنیدهاید میگویند از دل برود هرآنکه که از دیده برفت؟ مطالعات مشهوری مانند marshmallow test بهنوعی این مسئله را اثبات کردهاند؛ زمانی که منبع حواسپرتی (غذا، تلفن همراه و غیره) در معرض دید باشد، عملکرد شناختی افراد حداقل 20 درصد کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین، یکی از بهترین روشهای افزایش تمرکز در کلاس، ایجاد یک محیط مناسب و راحت است. به توصیههای زیر توجه کنید:
- ترجیحاً در ردیفهای اول و نزدیک به استاد بنشینید،
- از نشستن کنار پنجره، در و محلهای رفتوآمد خودداری کنید،
- تلفن همراهتان را در کیفتان بگذارید یا حداقل نوتیفیکیشنها را ببندید،
- کنار دوستانتان، افرادی که به آنها علاقه دارید یا کسانی که مدام در حال ایجاد حواسپرتی هستند، ننشینید،
- لباسها و کفشهایی بپوشید که دمای بدنتان را در حد مطلوب نگه دارند یا باعث احساس کلافگی، خارش و درد نشوند.
6_ افزایش تمرکز در کلاس درس با مدیریت حواسپرتیهای درونی
گاهی وقتها، ذهنمان فکر میکند صرفاً با مطرحکردن نگرانیها و یادآوری آنها، در حال انجام کار مفیدی جهت حلشان است؛ به همین علت، ناگهان شروع به پردازش تعداد زیادی از نگرانیها درآنواحد میکند تا یک حالت بهرهوری پوچ ایجاد کند.
حواسپرتیهای درونی شامل تمام مواردی هستند که در ذهن ما میچرخند و نمیتوانیم درموردشان کاری انجام دهیم؛ مخصوصاً در حال حاضر! بهعنوانمثال آیا حالا که سر کلاس نشستهام، میتوانم اتاقم را که باید هفته پیش مرتب میکردم، مرتب کنم؟ خیر! اما فکرش بههرحال درگیرم میکند.
روشهای زیادی برای بهبود تمرکز به کمک مدیریت حواسپرتیهای درونی وجود دارد، اما یکی از موارد موثری که در کلاس هم قابلاجرا خواهد بود، نوشتن است. شما باید یک دفترچه جدا مخصوص این کار داشته باشید و هر گاه احساس کردید فکرهایتان از کنترل خارج شدهاند، شروع به نوشتن این موارد کنید:
- کارهای انجام نداده
- کارهای عقبافتاده
- کارهایی که باید بعد از کلاس انجام دهم
- جاهایی که باید بعد کلاس بروم
لازم نیست زمان کلاستان را صرف بررسی روشهایی برای حل این موارد یا برنامهریزی برای انجامشان کنید؛ تنها نوشتن آنها روی کاغذ به شما احساس تسلط بر شرایط و قدرت میدهد.
7_ افزایش تمرکز در کلاس با مدیریت افکار
این روش کمی مشابه روش قبل است؛ با این تفاوت که منحصرا برای “افکار و احساسات” طراحی شده است. درمورد نگرانیها، غمها و احساساتی مانند خشم، میتوانید از تکنیک Worry Jar یا شیشه نگرانی استفاده کنید.
در تکنیک شیشه نگرانی، شما یک شیشه یا جعبه کوچک دم دستتان دارید و هر زمان که افکار مخربی به ذهنتان خطور کرد، آنها را روی یکتکه کاغذ مینویسید، تا میکنید و در جعبه میاندازید. سپس، زمان مشخصی برای رسیدگی به آنها در نظر میگیرید؛ بهعنوانمثال، هر روز ساعت 7 غروب به تمام این موارد خواهید پرداخت.
البته که سر کلاس شیشه و جعبه ندارید، ولی میتوانید از یکی از جیبهای کیفتان استفاده کنید یا آنها را بهصورت لیست بنویسید.
با استفاده از این روش، خیال مغزتان راحت میشود که زمان مناسبی برای هضم و پردازش این احساسات خواهد داشت و اکنون میتواند روی فعالیتهای کلاسی تمرکز کند. بهعنوانمثال، از دست یکی از همکلاسیهایتان عصبانی هستید و حتی دیدنش در کلاس شما را خشمگین میکند؛ یا استاد در مقابل سایر دانشجوها، رفتار نامناسبی با شما داشته است و این مسئله باعث بروز احساسات منفی و در نهایت ازدسترفتن تمرکزتان شده است. با نوشتن این احساسات و زمانبندی ذهنی برای رسیدگی به آنها، زمان حال را برای پرداختن به اتفاقات گذشته از دست نخواهید داد.
8_ افزایش تمرکز در کلاس با کمک همکلاسیها
یکی از روشهای بهبود تمرکز، انجام کارگروهی است. در بیشتر موارد، زمانی که ذهن درگیر محرکهای بیرونی شود، احساس میکند “باید” به آنها پاسخ دهد؛ درحالیکه محرکهای درونی و توصیههایی که به خودتان میکنید، زیاد فایده ندارند. بهعنوانمثال، اینکه مرتب به خودتان بگویید «تمرکز کن!» نه تنها فرقی در افکار و عملکردتان ایجاد نمیکند، بلکه خودسرزنشی را نیز افزایش میدهد؛ اما زمانی که یک همکلاسی از شما سؤالی بپرسد یا نیاز به کمک داشته باشد، تمام حواستان در آن لحظه جمع او خواهد شد.
امکان کارگروهی در تمام کلاسها فراهم نیست؛ بنابراین، خودتان باید این امکان را فراهم کنید. بهترین روش، ایجاد یک گروه درسی یا انتخاب یک یار درسی است. در این روش، شما با یک یا تعدادی از همکلاسیهایتان قرارهایی میگذارید که بهرهوری شما را در کلاس بالا میبرند؛ بهعنوانمثال، هر دفعه یکی از شما جزوه بنویسد، بعد از جلسه موظف باشید مطالب را به یکدیگر توضیح دهید و سایر مواردی ازایندست.
- بیشتر بخوانید: افزایش تمرکز و کنترل ذهن
9_ افزایش تمرکز در کلاس با متدهای یادگیری فعال
میدانید چرا اپیزود جدید سریالها بهصورت هفتگی منتشر میشوند؟ زیرا اگر این کار در بازههای زمانی کوتاهتر انجام شود، مغز شما به دریافت دائم این محتوا عادت خواهد کرد؛ بنابراین پس از مدتی، دیگر با آن تعامل نخواهید داشت و صرفاً تماشاچی خواهید بود. این مسئله در کلاس درس نیز اتفاق میافتد. روزهای اول که هنوز با همکلاسیها و استاد راحت نیستید، بهتر تمرکز میکنید و حواستان فعال است؛ اما امان از زمانی که با شرایط آشنا شوید، به آن عادت کنید و تبدیل به تماشاچی شوید! بنابراین، یکی از روش های افزایش تمرکز در کلاس، فعالکردن حواس است.
فعالکردن حواس به مجموعه اقدامات عملی گفته میشود که با کمک آنها، شما یک یا چند مورد از حواس پنجگانهتان را بهصورت همزمان درگیر انجام کار میکنید. (منبع: Inner Drive)
یکی از بهترین روشهای فعالکردن حواس، استفاده از متدهای یادگیری فعال مانند یادداشتبرداری است. هنگام یادداشتبرداری، شما در حال گوشدادن به مطالب، پردازش آنها، یادگیری اولیه و در نهایت، بازنویسی مطالب به سبک خودتان هستید؛ در نتیجه، مغزتان بهجای صرفاً شنیدن، گوش میکند و همان لحظه، چیزی یاد میگیرد. بهعبارتدیگر، یادداشتبرداری از معدود فعالیتهایی است که ذهن را مجبور به پردازش و یادگیری آنی میکند.
زمانی که انرژی مغزتان را در جای درست صرف کنید، دیگر انرژی برای شیطنت نخواهد داشت! ضمن آن که توصیه میکنیم برای نتبرداری از لپتاپ و تکنولوژی استفاده نکنید و اجازه دهید عمل نوشتن، خود عامل تمرکز شما باشد.
10_ افزایش تمرکز در کلاس با سوال پرسیدن
سؤال پرسیدن هم یکی از متدهای مؤثر یادگیری فعال برای بهبود تمرکز محسوب میشود. در این روش، شما باید تلاش کنید به حرف استاد گوش دهید و سوال طرح کنید. مهم نیست چه سؤالهایی، در چه سطحی و حتی لازم نیست حتماً آنها را بپرسید. با نوشتن یک سؤال، شما برای ذهنتان مسئله و چالشی ایجاد میکنید و بهاینترتیب، ذهن به چشم یک تکلیف به آن نگاه میکند و به دنبال پاسخ میگردد. این باعث میشود شما یک شنونده منفعل نباشید و با فعالکردن قسمتهای مختلف مغز، توجهتان را به درس و کلاس برگردانید.
یکی از روشهای اجرای موفق این روش، فکرکردن مانند یک کودک است؛ سعی کنید در مورد همه چیز، این سؤالات را بپرسید:
- چه شخصی؟
- چه زمانی؟
- برای چه؟
- چگونه؟
- خب که چه بشود؟
- چه اتفاقی؟
با پرسیدن برخی از این سؤالها یا اظهارنظر در کلاس، شما درگیر جریان کلاس میشوید و به این صورت، حواستان را فعال نگه میدارید؛ زیرا هر لحظه ممکن است استاد یا همکلاسیها اشارهای به سؤال یا اظهارنظر شما داشته باشند!
11_ افزایش تمرکز در کلاس با پیش خوانی
سبک یادگیری بسیاری از ما مطالعاتی است، نه شنیداری؛ یعنی برخی افراد، با مطالعه شخصی بهتر یاد میگیرند و توضیحات استاد و آموزش شفاهی تأثیر منفی روی عملکرد آنها دارد. سیستم آموزشی را که نمیتوانیم تغییر دهیم؛ بنابراین، باید راهی برای سازگاری با آن پیدا کنیم. یکی از مؤثرترین روشهای افزایش تمرکز در کلاس، پیش خوانی مطالبی است که باید در جلسه آتی به شما آموزش داده شود.
در این روش، شما با مطالعه مطالب در خانه، به یک درک و دید کلی از آن میرسید. این دانش اولیه، به شما کمک میکند در کلاس، با صحبتهای استاد همراه شوید و همه چیز برایتان گنگ و نامفهوم نباشد. ضمن آن که با مطالعه در خانه، در درک بخشهایی از درس دچار مشکل میشوید یا سؤالاتی برایتان پیش میآید. باتوجهبه توضیحات بخش قبل، میدانید که طرح سؤال چقدر میتواند به بهبود تمرکز شما کمک کند! اگر روشهای افزایش تمرکز در کلاس اینچنینی را دوست دارید، میتوانید روش تحقیق را نیز امتحان کنید!
در روش تحقیق، شما قبل از کلاس، سرفصلهایی که قرار است آموزش ببینید را در اینترنت جستوجو میکنید و اطلاعات بیشتری درمورد آنها مییابید. در این صورت، هنگام صحبتهای استاد حس آشنایی و آگاهی محسوسی به شما دست میدهد و اصطلاحاً، تشنه بیشتر شنیدن و بیشتر یادگرفتن میشوید.
این دو روش در بهبود اعتمادبهنفس نیز مؤثر هستند و احتمال مشارکت شما در کلاس را بالا خواهند برد.
12. افزایش تمرکز در کلاس با روش پاداش
این روش کمی شبیه ایجاد انگیزه است؛ با این تفاوت که انگیزه معمولاً برای اهداف دور، مانند فارغالتحصیلی، رفتن به دانشگاه موردعلاقه یا یافتن کار مناسب به کار میرود. از طرف دیگر، پاداش در بازههای زمانی کوتاهتری اتفاق میافتد و مغز شما را شرطی میکند.
شرطیشدن مغز به فرایند ایجاد عادتهایی گفته میشود که بهواسطه آنها، مغز در شرایط مشخص، به انجام کار مشخص میپردازد؛ به عنوان مثال، مغز میداند درازکشیدن در اتاق تاریک بعد از مسواکزدن و عوضکردن لباس، یعنی خواب!
به همین ترتیب، ما میتوانیم با طرح چالشهای ساده و پاداشدادن به خودمان، یک سری عادت مفید را در روتینمان ایجاد کنیم. بهعنوانمثال، هر دفعه که سر کلاس احساس عدم تمرکز و بیقراری داشتید، یک پاداش در نظر بگیرید و با خود بگویید: «اگر ده دقیقه دیگر دوام بیاورم، اجازه دارم بعد کلاس یک خوراکی خوشمزه بخورم.» اگر نتوانستید ده دقیقه دوام بیاورید اشکالی ندارد؛ از کلاس خارج شوید تا حس و حالتان بهتر شود. اما بدانید که بههیچوجه حق ندارید تا پایان امروز، آن پاداش را برای خود فراهم کنید!
13. افزایش تمرکز در کلاس با غلبه بر اهمالکاری
بسیاری از افراد بعد از مطالعه روشهای بیان شده میگویند خب روشها که خوب به نظر میرسند؛ اما چطور خودم را راضی کنم که انجامشان بدهم؟!
اهمالکاری به شرایطی گفته میشود که در آن، شما انجام کارهایی که برای بهبود حال و شرایط فعلی شما ضروری هستند را بدون دلیل منطقی به تأخیر میاندازید.
اهمالکاری دلایل زیادی دارد و به نسبت همان دلایل، راهکارهای متعددی نیز برای غلبه به آن وجود دارد. اولین کاری که شما باید انجام دهید، انجام یک پرسشنامه اهمال کاری، برای پی بردن به نوع و شدت این مشکل در خودتان است. سپس، باید انواع اهمال کاری را بشناسید و علائم آنها را با خودتان تطبیق دهید تا بهترین درمان را بیابید:
- اهمال کاری ناشی از افسردگی
- اهمال کاری ناشی از کمالگرایی
- اهمال کاری ناشی از ADHD
- اهمال کاری ناشی از ترس
در قدم بعدی، میتوانید با مطالعه سایر مقالات ما در این زمینه برای بهبود این مشکل تلاش کنید.
سایر روش های افزایش تمرکز در کلاس به شرح زیر هستند:
- خطخطی کردن، جویدن آدامس یا استفاده از گجتهای ضد استرس و بهبود تمرکز
- انجام تمرینهای مدیتیشن و ذهنآگاهی کوتاه
- خارجشدن از کلاس و استراحت کوتاه
- اجرای تکنیکهای تنفس
- تکرارکردن حرفهای استاد در ذهن
- شناسایی سبک یادگیری منحصربهفرد خودتان
- یافتن ساعات بهرهوری خود و تغییر ساعات کلاس
کلام آخر
روشهای افزایش تمرکز در کلاس مخصوص محیطهای آموزشی طراحی شدهاند؛ اما باید بدانید تمرکز، مهارتی نیست که یکشبه به دست بیاید. شما باید برای ایجاد تمرکز و حفظ آن، فعالیتهای خارج کلاس و فضای آموزشی خود را نیز بهبود ببخشید و عادات مناسبی ایجاد کنید.
منابع: