نقش تمرکز در رانندگی نامرئی است؛ زیرا رانندگی از آن دسته فعالیت‌هایی محسوب می‌شود که آن را بدون فکر و از سر عادت انجام می‌دهیم. اما رانندگی به‌عنوان یک فعالیت چندوظیفه‌ای، نیازمند توجه و هوشیاری کامل راننده خواهد بود. در این مقاله، پاسخ‌های کوتاه، اما معتبری برای پرسش چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم، ارائه کرده‌ایم:
- حذف حواس‌پرتی‌ها
- اجتناب از تلفن همراه
- پرهیز از مصرف غذا و نوشیدنی حین رانندگی
- چک‌کردن مسیر قبل از حرکت
- تنظیم به‌موقع رادیو یا ضبط
- مدارا با سرنشینان
- پرهیز از انجام روتین صبحگاهی حین رانندگی
- پذیرش محدودیت‌های انسانی
- کنارگذاشتن فکر و خیال
نکاتی برای افزایش تمرکز هنگام رانندگی
باتوجه‌به مسئولیت بزرگی که بر عهده هر راننده است، انتظار می‌رود هر راننده با هوشیاری و تمرکز کامل وارد جاده شود تا نه‌تنها عامل تصادف نباشد، بلکه بتواند زمان بروز تصادف یا برخورد با یک راننده غیرمتمرکز شرایط را مدیریت کند. اما چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با حذف عوامل حواس‌پرتی! حواس‌پرتی یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز تصادفات رانندگی در دنیا محسوب می‌شود. حواس‌پرتی‌هایی که حین رانندگی تجربه می‌کنیم به دودسته تقسیم می‌شوند:
- حواس‌پرتی‌های درونی؛ ناشی از نشخوار فکری، استرس، ترس و غیره
- حواس‌پرتی‌های بیرونی؛ ناشی از دستگاه‌های الکترونیکی، صحبت با سرنشینان، گم‌کردن آدرس و غیره
با رعایت این چند نکته، عوامل حواس‌پرتی حین رانندگی را مدیریت کنید:
1- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با چک‌کردن مسیر قبل از حرکت!
قبل از حرکت آدرس دقیق را بپرسید و در صورت امکان، مسیر را روی نقشه GPS یا سایر برنامه‌های مسیر‌یابی بررسی کنید. توصیه می‌کنیم مواردی مانند مسیرهای انتخاب شده توسط برنامه، مسیرهای فرعی و جانبی، کوچه‌ها و میان‌برها، میزان ترافیک و زمان حدودی رسیدن به مقصد را قبل از حرکت مشاهده کنید. این باعث می‌شود حتی اگر از برنامه استفاده نکنید، یک ایده کلی از مسیر داشته باشید؛ بنابراین، استرس دیر کردن، دنبال آدرس گشتن، ترافیک و خیابان‌های ناآشنا حواس شما را پرت نخواهند کرد.
- بیشتر بخوانید: تمرکز چیست؟
- بیشتر بخوانید: چرا تمرکز ندارم؟
- بیشتر بخوانید: پرش ذهنی
2- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با بی‌صدا کردن تلفن همراه!
با بی‌صدا کردن تلفن همراه، صدای زنگ و اعلان‌ها را نخواهید شنید و برای پاسخ‌دادن به آن‌ها وسوسه نخواهید شد. بهتر است تلفن همراه را خارج از دید خود قرار دهید تا حتی خاموش و روشن‌شدن صفحه آن حواستان را پرت نکند. توجه داشته باشید دسترسی به تلفن همراه در زمان وقوع حادثه احتمالی، حیاتی است؛ بنابراین آن را کاملا از خود دور نکنید و در یک فاصله قابل‌دسترسی قرار دهید. ضمن آنکه از قراردادن آن در جیب لباس، مخصوصا جیب‌های نزدیک به قلب و محوطه‌های شکمی، خودداری کنید. لرزش تلفن همراه (هر چقدر کم) می‌تواند باعث شوک کوچکی شود و حسابی شما را از جا بپراند.
3- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با تنظیم به‌موقع رادیو یا ضبط
بهتر است قبل از شروع رانندگی، یک ایستگاه رادیویی یا یک لیست پخش مشخص را انتخاب و پخش کنید. در این صورت، زمان رانندگی درگیر عوض‌کردن موسیقی، کم‌وزیاد کردن مدام صدای آن و چک‌کردن تلفن همراه به بهانه انتخاب موسیقی نخواهید شد! همچنین، بهتر است از موسیقی‌هایی استفاده کنید که به گوشتان آشنا هستند و مغز شما را درگیر چالش اضافی نمی‌کنند.
ضمن آنکه توصیه می‌کنیم زمان رانندگی به پادکست یا برنامه‌های رادیویی گوش ندهید؛ زیرا بر خلاف موسیقی آشنا، این موارد ذهن شما را درگیر فهم و پردازش مطالب می‌کنند و مغز شما مجبور می‌شود به‌صورت هم‌زمان روی دو کار تمرکز کند. همان‌طور که در مقاله چگونه تمرکز کنیم؟ بررسی شد، این چندوظیفگی‌ها بلای جان تمرکز ما هستند!
4- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با گرفتن حال سرنشینان!
تکلیف مسافران بالغ که مشخص است (در بیشتر موارد!)، اما درصورتی‌که کودک یا حیوان خانگی در ماشین دارید، باید قبل از حرکت تمام شرایط لازم برای راحتی و امنیت آن‌ها را فراهم کنید. بهتر است برای کودکان زیر 8 سال، از صندلی خودرو استفاده کنید. مطمئن باشید جای آن ها محکم و راحت است و هیچ خطر و آسیبی متوجهشان نیست؛ در این صورت حتی اگر گریه کنند، می‌دانید تحت خطر نیستند و صرفا بداخلاق شده‌اند. در نتیجه، استرس و نگرانی نخواهید داشت. توصیه می‌کنیم زمان بهانه‌گیری کودک، با متوقف کردن ماشین به نیاز او رسیدگی کنید؛ در این صورت حواس‌پرتی ناشی از صدای کودک و حس عصبانیت شما خطرساز نخواهد شد.
در مورد حیوانات خانگی، توصیه می‌کنیم آن‌ها را تحت هیچ شرایطی بدون قفس، کیف یا باکس مناسب وارد ماشین نکنید. این مسئله در درجه اول ضامن امنیت خودشان است؛ زیرا بهره هوشی باهوش‌ترین سگ‌ها و گربه‌ها هم در حد یک کودک سه تا چهار‌ساله تخمین زده می‌شود. به همین علت، حتی اگر آموزش‌دیده باشند باز هم امکان بروز اتفاقات غیرمترقبه وجود دارد.
5- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با کاهش اعتمادبه‌نفس کاذب!
یادتان می‌آید یک دوره‌ای همه همیار پلیس شده بودیم؟ شما را نمی‌دانم، اما هر بار که به پدرم درمورد عوامل حواس‌پرتی تذکر می‌دادم می‌گفت “این برای راننده‌های تازه‌کار است” یا “من می‌توانم هم‌زمان چند کار انجام دهم، دیگران نمی‌توانند.“ یکی از بهترین روش‌ها برای بهبود تمرکز حین رانندگی، پذیرش محدودیت‌های انسانی‌مان است. ما باید بپذیریم که به‌اندازه هر شخص دیگری مستعد اشتباه‌کردن هستیم و حادثه، در یک‌لحظه اتفاق می‌افتد.
بنابراین، این که شما در اولین امتحان گواهینامه‌تان را گرفتید یا 20 سال است که راننده هستید، توجیه مناسبی برای غذاخوردن و فیلم دیدن حین رانندگی نخواهد بود! ضمن آنکه جان سالم به در بردن از رانندگی طولانی و چند ساعته در اوج خستگی و بیخوابی، هنر نیست؛ شانس است! استراحت های دوره ای حین رانندگی را جدی بگیرید تا ذهن و جسمتان ریکاوری کنند.
6- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با انجام‌دادن به‌موقع کارها!
شاید خوردن یک ساندویچ یا نوشیدن قهوه و چای پشت فرمان فکر خوبی به نظر برسد و حس کنید در حال صرفه‌جویی در زمان هستید. اما نه‌تنها خوردن، بلکه ریختن مواد غذایی هنگام رانندگی یکی از اصلی‌ترین عوامل حواس‌پرتی رانندگان محسوب می‌شود. از نگرانی برای لباس و کاور ماشین بگیرید تا خدای‌نکرده سوختن با غذای داغ!
در برخی موارد، راننده‌ها پشت چراغ‌قرمز یا حین ترافیک به انجام کارهایی مانند آرایش، مرتب‌کردن وسایل، چک‌کردن تلفن همراه و غیره می‌پردازند. باید بدانید کاربرد چراغ‌قرمز، کنترل ترافیک است؛ نه زمانی برای استراحت راننده. با انجام این کارها در چنین بازه زمانی کوتاهی، به‌نوعی در حال چندوظیفگی هستید و نمی‌توانید به‌درستی تمرکز کنید.
- بیشتر بخوانید: بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: علائم ADHD
- بیشتر بخوانید: درمان ADHD
7- چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ با بیرون آمدن از فکر و خیال!
یکی از رایج‌ترین اشتباهات رانندگان، غرق‌شدن در افکار خود هنگام رانندگی است؛ یعنی در حین رانندگی به دعوای خود با همسر، مدرسه بچه‌ها، هزینه‌های سنگین، خریدهای سوپرمارکتی و غیره می‌اندیشند. این مسئله دو مشکل جدی به همراه دارد:
- حاضر نبودن راننده در لحظه حال
- بروز احساسات
درصورتی‌که راننده در لحظه حال حضور نداشته باشد، به شیوه درستی رانندگی می‌کند؛ اما این رانندگی ناخودآگاه، از روی عادت است و حقیقت بسیار مهمی را از ذهن راننده دور خواهد کرد: او در جاده تنها نیست! هنگام رانندگی، تنها بخشی از کار به عهده راننده خواهد بود؛ بخش دیگر به‌وسیله نقلیه او، سایر وسایل نقلیه در جاده، عملکرد سایر راننده‌ها و مواردی مانند کیفیت جاده بستگی خواهد داشت. یک راننده باید به‌اندازه‌ای هوشیار باشد که بتواند تمام این موارد را به‌صورت هم‌زمان مدیریت کند. ضمن آنکه افکار مختلف، باعث بروز احساسات مثبت و منفی در فرد خواهند شد که روی عملکرد استاندارد او تاثیرات منفی خواهند گذاشت.
درصورتی‌که این روش‌های خانگی و ابتدایی برایتان مفید نبودند، حتما برای حل مشکل تمرکز پایین خود به روانشناس مراجعه کنید. ضرر مالی و جانی سهل‌انگاری در این زمینه به تمام رانندگان هم مسیر با شما تحمیل می‌شود؛ از کنار مشکل عدم تمرکز زمان رانندگی به‌راحتی رد نشوید.
دلایل استرس و پرش فکر هنگام رانندگی چیست؟
در مطالعه‌ای که در سال 2017 توسط Cédric Gil-Jardiné انجام شد، متوجه شدیم دلیل اصلی پرش فکر راننده کاهش توجه او به رانندگی و Zone-out شدن (همان به عالم هپروت رفتن خودمان!) است.
فردی که دچار Zone-out می‌شود، از نظر ذهنی از محیط خود جدا می‌شود و برای مدت کوتاهی ارتباطش را با دنیای بیرون قطع می‌کند. Zone-out در رانندگی معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که شما برای مدت طولانی در حال رانندگی در جاده‌ای یکنواخت و خسته‌کننده باشید؛ به‌عبارت‌دیگر، عمل رانندگی را از روی عادت انجام دهید و هیچ محرک و چالشی برای مغزتان ایجاد نکند. (منبع: Medical News Today)
اما علت Zone-out شدن و پرش فکری که به دنبال آن تجربه می‌کنیم چیست؟
- رویاپردازی
- خستگی شدید ذهنی
- سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین
- عوارض برخی داروها
- استرس
- بی‌حوصلگی
- نگرانی‌های روزمره
- استراحت کم
چگونه بر ترس خود از رانندگی کردن غلبه کنیم؟
یکی از بهترین پاسخ‌ها برای سوال چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ غلبه بر ترس از رانندگی است؛ اما چطور باید به این ترس غلبه کنیم؟
- به افکار منفی و پرش افکار دامن نزنید و اجازه ندهید عمیق‌تر شوند.
- افکار منفی را با صدای بلند به زبان بیاورید و یک‌به‌یک را بررسی کنید.
- افکار منفی خود را بپذیرید و سعی نکنید با انکارکردن یا فکرنکردن به آن‌ها تمرکز خود را بازیابید.
- دلایل ترس (تازه‌کار بودن، گران‌قیمت بودن ماشین و غیره) را شناسایی کنید و اقداماتی برای بهبود آن‌ها انجام دهید.
- بیشتر رانندگی کنید تا کم‌کم عادت کنید و ترستان بریزد.
- به‌تنهایی رانندگی نکنید تا در صورت بروز مشکل، بتوانید روی کمک همراهانتان حساب کنید.
- تکنیک‌های تنفس آرامش‌بخش را یاد بگیرید و هنگام رانندگی روی آن‌ها تمرکز کنید.
- از موزیک‌های مخصوص رانندگی استفاده کنید.
- فعالیت‌های خود را باتوجه‌به نحوه رانندگی سایر رانندگان در جاده تنظیم نکنید.
- مسیرتان را از قبل شناسایی و برنامه‌ریزی کنید.
راهکارهای افزایش تمرکز برای رانندگی
نکات زیر نیز در بهبود تمرکز هنگام رانندگی مفید هستند:
1- خواب کافی داشته باشید!
در مقاله افزایش تمرکز و کنترل ذهن، به نقش مهم خواب در تمرکز اشاره کردیم و گفتیم مغز در خواب به ترمیم خود می‌پردازد. یک راننده کم‌خواب، توجه کافی ندارد و در متمرکزکردن همین توجه نصفه و نیمه به مشکل می‌خورد؛ در نتیجه، نمی‌تواند تصمیم بگیرد از کدام مسیر برود، از کدام طرف سبقت بگیرد، کی سرعتش را کم‌وزیاد کند و چه زمانی راهنما بزند.
ضمن آنکه در حال بیخوابی و فشار روحی و جسمی، توانایی قضاوت او نسبت به عملکرد سایر رانندگان کم خواهد شد و ممکن است بابت یک بوق ساده دعوا راه بیندازد یا تمام مسیر به آن فکر کند و حواسش پرت شود. شما می‌توانید برای بهبود کیفیت خواب خود، مقاله تمرکز برای خوابیدن را مطالعه کنید.
2- هنگام ناخوشی رانندگی نکنید!
برخی راننده‌ها زمان تجربه احساساتی مانند خستگی، خواب‌آلودگی یا ناخوشی‌های جسمی و روحی برای رسیدن به مقصد عجله می‌کنند؛ استدلالشان هم این است که هر چه سریع‌تر برسم، کمتر با این وضعیت در جاده هستم و خطر زودتر رفع می‌شود. همان‌طور که قبلا بررسی کردیم، رانندگی یک فعالیت چندوظیفه‌ای محسوب می‌شود و به‌خودی‌خود توجه و انرژی بالایی می‌طلبد؛ چه برسد به اینکه حال راننده هم خوش نباشد! بنابراین، توصیه می‌کنیم در صورت بروز هر گونه احساسات نامعمول، ماشین را متوقف کنید. در حین توقف، از توصیه‌های زیر بهره ببرید:
- با قفل‌کردن درهای وسیله نقلیه و کسب اطمینان از امنیت فضای اطراف، تایمر تلفن همراه را برای 15 دقیقه تنظیم کنید و کمی بخوابید.
- سوئیچ را روی ماشین نگه دارید تا در صورت بروز حادثه، عملکرد مناسبی داشته باشید.
- در صورت امکان، نوشیدنی‌هایی مانند چای، آب یا قهوه (مقدار بسیار کم) میل کنید تا سرحال بیایید.
- درصورتی‌که کلینیک یا بیمارستانی در مسیر مشاهده کردید، حتما توقف کنید؛ گاهی وقت‌ها مواردی مانند سکته قلبی از علائم بسیار ساده‌ای آغاز می‌شوند.
3- قبل از حرکت همه چیز را مرتب کنید!
افتادن پرتقال از نایلون خرید یا ریختن کمی نوشیدنی مسئله جدی ای نیست؛ زیرا در نهایت باید زیر صندلی دنبالشان بگردیم یا دستمال مرطوبی به صندلی بکشیم. مشکل اینجاست که معمولا این اتفاقات کوچک کاسه صبر ما را که از قبل پر بود، سرریز می‌کنند؛ بنابراین، افتادن میوه زیر صندلی تبدیل به یک فاجعه بزرگ می‌شود که بابت آن از دست زمین‌وزمان عصبانی می‌شویم و تمرکزمان به هم می‌ریزد.
در برخی موارد، حتی ممکن است افراد حین رانندگی دنبال وسایل غیرضروری زیر صندلی بگردند؛ زیرا عصبانیت با اختلال در تمرکز، قدرت تشخیص موقعیت را از آن‌ها می‌گیرد. توصیه می‌کنیم قبل از حرکت، زیپ تمام کیف‌ها را ببندید، از محکم‌بودن درب نوشیدنی اطمینان حاصل کنید و کیسه‌های خرید را جای مناسبی قرار دهید.
4- مراقب باشید هدایت‌گر خودکارتان فعال نشود!
هدایت‌گر خودکار یا Autopilot یک اصطلاح فنی است و در روانشناسی، به موقعیتی گفته می‌شود که در آن فرد بدون آگاهی و از سر عادت کاری را انجام می‌دهد. متاسفانه بیشتر افراد حین رانندگی در این حالت فرومی‌روند؛ بنابراین در صورت بروز حادثه یا هر اتفاق پیش‌بینی‌نشده کاملا کنترل خود را از دست می‌دهند. یکی از دلایل اصلی فعال‌شدن این حالت، یکنواخت شدن شرایط رانندگی است. با رعایت این نکته‌ها، به خودتان نهیب بزنید:
- هرازگاهی نحوه نشستن خود را تغییر دهید.
- پنجره را پایین بدهید تا جریان هوا شما را به لحظه حال بیاورد.
- در لیست پخشتان هر دو یا سه موسیقی در میان را به یک موسیقی درگیرکننده اختصاص بدهید.
- با خواندن پلاک‌های ماشین‌ها یا شمردن تمام ماشین‌های یک‌رنگ، تمرکز و نگاهتان را روی جاده نگه دارید.
- از گوش‌دادن به موسیقی‌های خاطره‌انگیز و به‌طورکلی مرور خاطرات خودداری کنید.
- با صدای بلند به موسیقی گوش ندهید تا صدای جاده بهتان یادآوری کند در حال انجام چه کاری هستید.
- در صورت امکان، از ماشین پیاده شوید و کمی قدم بزنید؛ هوای سرد یا گرم یکنواختی ماشین را از وجودتان خارج می‌کند.
5- به روانشناس مراجعه کنید!
مگر وقتی دچار یک بیماری ساده مانند سرماخوردگی می‌شوید به پزشک مراجعه نمی‌کنید؟ پس چرا باتجربه مداوم علائم عدم تمرکز حین رانندگی، یک‌وقت مشاوره نمی‌گیرید و رک‌وپوست‌کنده نمی‌پرسید چرا موقع رانندگی تمرکز ندارم؟! زمان بگذارید و قبل از مراجعه به پزشک، تمام حالت‌های خود را بررسی کنید؛ ببینید چرا زمان رانندگی به‌راحتی عصبانی می‌شوید، کنترلتان را از دست می‌دهید، مضطرب می‌شوید، راهتان را گم می‌کنید و از بقیه راننده‌ها می‌ترسید؟ در بیشتر موارد، این مشکل با چند جلسه مشاوره حل می‌شود؛ اما در موارد شدید، احتمالا قرص ضد استرس و افزایش تمرکز برای شما تجویز خواهد شد.
6- صدای موسیقی را کم کنید!
دقت کرده‌اید هر بار که صدای موسیقی را کم می‌کنیم، زودتر جای پارک پیدا می‌کنیم؟! به همین ترتیب، آدرس پیداکردن هم با کم‌کردن صدای موسیقی آسان‌تر می‌شود! حتی اگر لیست پخش شامل موسیقی‌های درگیرکننده نباشد، باز هم این صدای پس‌زمینه تمرکز ذهن راننده را در موقعیت‌های حساس به هم می‌زند و او را پریشان می‌کند. بهتر است به‌طورکلی صدای موسیقی را هنگام رانندگی زیاد نکنید.
کلام آخر
این که شما از خود پرسیده‌اید چگونه در رانندگی تمرکز داشته باشیم؟ نشانة بسیار خوبی است؛ یعنی شما به مشکلتان درمورد عدم تمرکز حین رانندگی واقف هستید و آن‌قدر مسئولیت‌پذیری در وجود شما هست که به دنبال روش‌هایی برای بهبود آن بگردید. امیدواریم نکات بیان شده در این مقاله برای شما مفید بوده باشند و متشکریم که با عمل به این توصیه‌های پیشگیرانه، جاده‌های کشور ما را امن نگه می‌دارید.
منابع
