همانطور که احتمالا می‌دانید؛ چیزی تحت عنوان “درمان ADHD” وجود ندارد و فرد مبتلا باید با رعایت برخی اصول کلی، علائم این اختلال را کنترل کند. در کنار دارودرمانی، روان‌درمانی و افزایش آگاهی، یک روش درمانی دیگر هم برای بیش‌فعالی وجود دارد: نوروفیدبک. ADHD و نوروفیدبک بیش از 40 سال است که همراه یکدیگر هستند؛ اما به دلیل اختلاف‌نظر شدید صاحب‌نظران، این روش همچنان مجوز و تاییدیه سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) را دریافت نکرده است.
- رابطه ADHD و نوروفیدبک پیچیده است و تا به امروز گزارش‌های دقیق و قابل استنادی در این زمینه وجود ندارد.
- تاثیر نوروفیدبک در درمان بیش‌فعالی دائمی نیست و شما باید در بازه‌های زمانی مشخص دوباره این روند را طی کنید.
- نوروفیدبک تراپی در مواردی موفق به کاهش نیاز افراد به دوز بالای دارو شده است.
- روش نوروفیدبک برای درمان بیش‌فعالی معمولا همراه با مصرف دارو خواهد بود.
- هزینه درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک بسیار بالا است و باتوجه‌به تاثیر غیردائمی آن، روش محبوبی محسوب نمی‌شود.
- تعداد جلسات نوروفیدبک در درمان بیش‌فعالی بستگی به شرایط فردی دارد.
- عوارض نوروفیدبک برای درمان بیش‌فعالی در حد سردرد و حالت تهوع است.
- درمان بیش‌فعالی با نوروفیدبک در بزرگسالی موثرتر از سنین کودکی است.
ADHD چیست؟
ADHD که مخفف عبارت انگلیسی “Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder” است، یک اختلال رشدی است که معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. افراد مبتلا به ADHD ممکن است با مشکلاتی همچون توجه ناکافی، بیش‌فعالی و بی‌قراری مواجه باشند.
درک بهتر ما از ADHD و تأثیرات آن باعث شده تا روش‌های درمانی جدید به همراه آموزش‌های مخصوص برای این افراد به وجود آید که تأثیرات مثبت آن در سال‌های اخیر چشمگیر است.
- بیشتر بخوانید: ADHD چیست؟
- بیشتر بخوانید: ADHD در DSM
- معتبرترین تست ADHD نوجوانان با تفسیر آنلاین
تأثیرات ADHD بر افراد
ADHD می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فردی که با آن مبارزه می‌کند و اطرافیانش داشته باشد. این تأثیرات می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از زندگی روزمره احساس شوند:
- عملکرد تحصیلی: دانش‌آموزان مبتلا به ADHD ممکن است با مشکلات یادگیری، تمرکز و تکمیل وظایف و تکلیف‌ها مواجه شوند. این مسائل می‌تواند باعث شود که آنها در مدرسه با دشواری روبرو شوند و کمتر مورد توجه مثبت معلم‌ها قرار بگیرند.
- روابط شخصی: ADHD به اشکال مختلفی به روابط آسیب می‌زند. ناتوانی در حفظ توجه مخصوصاً طی بحث‌های مهم باعث می‌شود تا طرف مقابل فکر کند که فرد علاقه یا میلی به حل‌کردن مسائل ندارد.
- کار و شغل: افراد بزرگسال درگیر با ADHD ممکن است در پیداکردن و حفظ شغل با دشواری روبرو شوند. علاوه بر این، آنها ممکن است با مشکلات سازماندهی، برنامه‌ریزی و تمرکز در محل کار دست‌وپنجه نرم کنند که منجر به نارضایتی سازمان از طرف مدیران شود.
- سلامت جسمانی: برخی از افراد مبتلا به ADHD ممکن است با مشکلات خواب، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات جسمانی و روانپزشکی روبرو شوند.
- نکته: لازم به ذکر است که هر فرد مبتلا به ADHD تجربه منحصربه‌فرد خود از مواجهه با این مشکل را دارد و همه مبتلایان با علائم یکسان و طبقه‌بندی‌شده قابل‌شناسایی نیستند. علاوه بر این، چالش‌های ذکر شده با توجه کافی از سمت اطرافیان قابل‌مدیریت است.
- بیشتر بخوانید: علت بیش فعالی چیست؟
- بیشتر بخوانید: علائم بیش فعالی در بزرگسالان
- بیشتر بخوانید: شاخص های ارزیابی در تست ADHD کانرز
- بیشتر بخوانید: ADHD و کنکور
نوروفیدبک؛ چیست و چگونه کار می‌کند؟
علم نورولوژی مشغول به بررسی ارتباطات مغزی و مطالعه آنها است. دستگاه‌های مخصوص با روش‌های مختلف، با تغییر در نحوه کارکرد مغز می‌توانند مستقیم آموزش‌هایی به مغز منتقل کنند! این روش با نام نوروفیدبک شناخته می‌شود و از بینایی بخشیدن به نابینایان تا کمک به حرکت معلولان جسمی و کمک به مبتلایان به ADHD کاربرد دارد.
نوروفیدبک نوعی درمان بیوفیدبک است که در آن از سیگنال‌های بدن بیمار برای بهبود او استفاده می‌کنند. نوروفیدبک روندی است که در آن فعالیت مغز افراد به‌صورت لحظه‌ای و با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) رصد می‌شود. سپس فرد در شرایط انجام مجموعه فعالیت‌هایی قرار می‌گیرد که منجر به بروز عملکرد ناسازگار مغز خواهند شد. این عملکرد ناسازگار قابل‌مشاهده، بررسی و کنترل است. به زبان ساده، نوروفیدبک روش درمانی است که به آموزش مستقیم مغز می‌پردازد و با اصلاح جریان‌های نامتعارف آن، علائم بیماری‌های روانی را تسکین می‌دهد. (منبع: ADDitude)
روش کار نوروفیدبک به خلاصه شامل مراحل زیر می‌شود:
- جمع‌آوری اطلاعات: ازآنجایی‌که مغز هر انسان منحصربه‌فرد است، در یک جلسه اول، الکترودهایی به سر فرد متصل می‌شوند تا فعالیت الکتریکی مغز را ثبت کنند. این اطلاعات سپس به یک کامپیوتر منتقل می‌شود تا کامپیوتر بتواند نحوه کارکرد مغز فرد را بررسی کند.
- تحلیل و بازخورد: برنامه کامپیوتری فعالیت الکتریکی مغز را تحلیل و نتیجه را ثبت می‌کند. نتایج توسط یک متخصص بررسی شده و برنامه آموزشی بر اساس آن تدوین می‌شود.
- یادگیری کنترل: بعد از جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، فرد در محیط آزمایشگاهی در مواجهه با عوامل مختلف قرار می‌گیرد و با کمک متخصصین سعی می‌کند تا اطلاعات نورون‌های مغز خود را متوجه شود.
- یادگیری درونی: با تمرین بسیار در مرحله قبلی، حال فرد می‌تواند مفاهیم بیولوژیکی را متوجه شود. در این مرحله دستگاه از فرد جدا می‌شود؛ اما به دلیل تمرین بسیار، فرد قادر به درک تغییرات خواهد بود. به این صورت تغییرات نورونی مغز، به‌صورت کامل برای فرد قابل‌درک بوده و نیازی به کمک کامپیوتر یا متخصصین نخواهد بود.
طی این مراحل، نوروفیدبک به فرد اجازه می‌دهد تا به طور مستقل عملکرد مغز خود را تنظیم و بهبود بخشد که این ممکن است در درمان اختلالات مانند ADHD بسیار مفید باشد
- بیشتر بخوانید: درمان بیش فعالی در بزرگسالان
- بیشتر بخوانید: شناسایی و درمان ADHD؛ اختلال بی‌توجهی/بیش‌فعالی
- بیشتر بخوانید: تفاوت اوتیسم و ADHD
درمان ADHD
برخلاف باور عموم ADHD درمان ندارد! برای بسیاری از خانواده‌ها با کودک مبتلا این موضوع آن‌قدر وحشتناک است که متخصصین گاهی ترجیح می‌دهند این موضوع را به آنها منتقل نکنند! اما بیایید نگاهی دوباره به ADHD بیندازیم.
ADHD بیماری یا معلولیت نیست که به دنبال درمان آن باشیم. ADHD یک شرایط منحصربه‌فرد از کارکرد خاص مغز است که تا حدود زیادی، به‌صورت دوره‌ای در مغز تمامی افراد اتفاق می‌افتد؛ بنابراین با جمله ADHD درمان ندارد وحشت نکنید!
تمامی فعالیت‌هایی که با نام درمان ADHD شناخته می‌شوند، صرفاً تلاش‌هایی برای کمک به فرد درگیر است تا زندگی بهتر و دور از چالش داشته باشد.
کنترل علائم ADHD
- داروهای تجویزی: داروهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند به کنترل علائم ADHD کمک کنند. این داروها عمدتاً به دو دسته تقسیم می‌شوند: تحریک‌کننده‌ها و بازجذب کننده‌ها. تحریک‌کننده‌ها شامل داروهایی مانند متیلفنیدات (Ritalin) و امفتامین (Adderall) هستند که عملکرد مغز را با افزایش سطح نوروترانسمیترهای خاص تحریک می‌کنند. بازجذب کننده‌ها مانند اتموکسیتین (Strattera) و گوانفاسین (Intuniv) با ارسال دستور جذب بیشتر دوپامین در مغز، علائم ADHD را کنترل می‌کنند.
- روان‌درمانی: روان‌درمانی گاهی اوقات به‌تنهایی یا به عنوان بخشی از برنامه درمان جامع برای ADHD استفاده می‌شود. روان‌درمانی معمولاً شامل روش‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی، درمان رفتاری یا درمان خانوادگی است.
- رژیم غذایی و سبک زندگی سالم: برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی به کاهش علائم ADHD کمک می‌کند.
- تکنیک‌های خانگی: برخی از تکنیک‌های خانگی در کنار روان‌درمانی یا دارودرمانی بسیار کاربردی هستند. کمک به برنامه‌ریزی و پیروی از آن برای کودکان مبتلا نشان می‌دهد که این کودکان در صورتی که توجه کافی دریافت کنند، قادر به کنترل خود و محیط خود هستند. برخی از تکنیک‌های دیگر مانند مواجهه رفتاری فرد با رفتارهای ناسالم خود نیز می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
- نکته: تا جای ممکن انتخاب نحوه درمان یا کنترل ADHD را به متخصصین بسپرید. بی شک دارودرمانی فاقد عوارض نیست؛ اما اگر متخصص شما تشخیص داده که دارودرمانی بهترین گزینه است، فرارکردن از آن کمکی به شما یا فرزندتان نخواهد کرد. در صورت درگیری نورونی، هیچ راهی جز دارودرمانی به شما کمک نمی‌کند.
ADHD و نوروفیدبک
به‌صورت خلاصه، نوروفیدبک بعد از مطالعه و فهم مغز، سعی می‌کند تا مسیرهای ناسالم را از بین برده و مسیرهای سالم برای کنترل و بهبود مشکلات مغزی مختلف ارائه کند. تا کمتر از ده سال پیش باور بر این بود که نارسائی در بخش پیش پیشانی و قشر خلفی مغز منجر به ADHD می‌شود. بعد از پیشرفت دستگاه‌های مطالعه و مشاهده مغز، این باور از بین رفت و متوجه شدیم که ADHD منجر به این نارسائی می‌شود!
به بیان دیگر، ADHD چرخه معیوبی از کنش و واکنش در مغز ایجاد می‌کند که در حالت عادی، ازبین‌بردن این چرخه معیوب تولید و جذب نوروترنسمیترها، غیرممکن است. حال با دستیابی به تکنولوژی نوروفیدبک، باور بر این است که می‌توان این چرخه معیوب را کاملاً از بین برد. هرچند این روش هنوز مجوزهای لازم برای استفاده عمومی را دریافت نکرده، اما در فاز پژوهش به مرحله اجرا گذاشته شده است.
مطالعات موردی؛ آیا نوروفیدبک برای ADHD کارساز است؟
نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی برای ADHD مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج مطالعات متفاوتی را نشان داده است. در این بخش، ما به برخی از این مطالعات خواهیم پرداخت:
مطالعات اولیه در استفاده از نوروفیدبک برای کنترل علائم ADHD نشان داد که این تکنولوژی بی‌تأثیر نیست. اما شواهد برای تأثیر قطعی پیدا نشد. پژوهش‌های انجام شده بر کودکان نشان داد که انجام این درمان در کودکان، تقریباً بی‌تأثیر است؛ در حالی که نقش پررنگی در مغز بزرگسالان مبتلا داشت.
مطالعات دنباله‌دار، نشان داد که تأثیر نوروفیدبک بر کاهش علائم ADHD علاوه بر قطعی و کامل نبودن، پایدار هم نیست! بر اساس مطالعاتی که تابه‌حال انجام شده، هر فرد باید حداقل هر سه سال یکبار، تمامی مراحل نوروفیدبک را از اول تکرار کند تا کاهش علائم چشمگیر باشد.
البته فراموش نکنید که تمامی این مطالعات کامل نیستند و اطلاعات ما از تأثیر نوروفیدبک بر مغز دقیق و قابل‌اعتماد نیست. دلیل اصلی مجوز نگرفتن این درمان از FDA نیز دقیقاً همین موضوع است. با توجه به پیشرفت‌های نورالینک در درمان مبتلایان به نابینایی مادرزادی و فلج مادرزادی، انتظار می‌رود تا روش‌های پیشرفته و کاربردی‌تری در آینده نزدیک برای مبتلایان به ADHD هم ارائه شود.
- بیشتر بخوانید: درمان خانگی بیش فعالی در کودکان
ADHD و نوروفیدبک؛ بله یا خیر؟!
بااین‌وجود، مهم‌ترین نکته و سوال افراد این است: باتوجه‌به کمبود مدارک مثبت در زمینه تاثیر نوروفیدبک برای درمان بیش‌فعالی، آیا استفاده از آن به‌عنوان درمان احتمالی ADHD مشکلی ندارد؟ به پاسخ دکتر James J. McGough توجه کنید:
اگر مسائلی مانند زمان طولانی درمان و هزینه‌های سنگین را نادیده بگیریم، ترکیب ADHD و نوروفیدبک آن‌قدرها هم بد نیست. این روش در مواردی اثرگذار بوده است و در مواردی خیر؛ اما حداقل ریسک برای فرد تحت درمان را به دنبال داشته است و می‌شود گفت اگر سودی ندارد، آن‌چنان ضرری (جانی) هم ندارد! (منبع: The American Journal of Psychiatry)
او اضافه کرد:
باید توجه داشته باشیم که رویکردهای استاندارد و تایید شده برای درمان ADHD (مانند مصرف دارو) کاستی و عوارض خود را دارند؛ اما بارها و در ابعاد گسترده مورد آزمایش قرار گرفته‌اند و ما برای مقابله با هرگونه عارضه ایجاد شده توسط آنها آماده‌ایم. متاسفانه در زمینه ADHD و نوروفیدبک، چنین ادعای محکمی نداریم و استفاده از این روش در کودکان را مناسب نمی‌دانیم؛ زیرا آنها در دوره‌های حیاتی رشد هستند. (منبع: The American Journal of Psychiatry)
توجه داشته باشید هدف صحبت‌های دکتر James J. McGough بیهوده نشان‌دادن نوروفیدبک نیست؛ بلکه ایشان صرفا معتقدند آن‌قدر که بایدوشاید، تحقیقات کافی در زمینه ADHD و نوروفیدبک انجام نشده است و باید کمی احتیاط کرد.
چالش‌ها و محدودیت‌های استفاده از نوروفیدبک برای درمان ADHD
همانطور که گفته شد، تکنولوژی نوروفیدبک هنوز کامل نیست. اولین چالش و محدودیت در استفاده از نوروفیدبک، عدم دسترسی به اطلاعات قطعی در درمان ADHD است. چالش‌های دیگر شامل این موارد می‌شوند:
2- هزینه و دسترسی: نوروفیدبک ممکن است گزینه‌ای گران قیمت باشد و به تعداد جلسات زیادی نیاز دارد که ممکن است برای برخی افراد غیرقابل دسترس باشد. علاوه بر این، استفاده از این تکنولوژی نیازمند کار همزمان چندین متخصص با یکدیگر است که هزینه منابع انسانی را نیز بسیار افزایش می دهد.
3- تفاوت های فردی: همانطور که گفته شد، مغز هر انسان و نحوه شکل گیری و کارکرد آن منحصر به فرد است. برخی از متخصصان می گویند: امکان اینکه دو فرد با اثر انگشت یکسان پیدا کنیم، وجود دارد و می توان گفت از هر هفتصد میلیون نفر، حداقل دو نفر اثر انگشت مشابه دارند؛ اما امکان پیدا کردن دو فرد با مغز کاملا یکسان، کاملا غیرممکن است. این موضوع باعث می شود تا واکنش هر فرد به استفاده از نوروفیدبک کاملا منحصر به فرد و غیرقابل پیش بینی باشد.
4- عوارض جانبی: هرچند نوروفیدبک به طور کلی یک روش درمان غیرتهاجمی است، اما بعضی افراد گزارش کرده‌اند که تجربه خستگی، سردرد یا اضطراب را پس از جلسات نوروفیدبک داشته‌اند. مطالعات نشان می دهند که عوارض، در صورت وجود، بسیار سطحی و گذرا هستند. با این وجود بسیاری از افراد ترجیح می دهند تا از آن استفاده نکنند.
کلام آخر
ADHD یک اختلال عصبی رشدی است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فرد داشته باشد. مبتلایان به ADHD در زمان‌های گذشته دچار بی‌توجهی و بدرفتاری می‌شدند، اما با درک بیشتر متخصصین و جامعه، این موضوع تغییر کرده است. در جامعه امروزی، یک فرد ADHD مانند هرکس دیگری می‌تواند تحصیل‌کرده و شغل موردعلاقه خود را داشته باشد.
بسیاری از افراد به دلیل ترس از دارودرمانی و عوارض آن، به دنبال راه‌های جایگزین برای کاهش علائم ADHD هستند. نوروفیدبک یکی از این روش‌ها است که تأثیر مثبت آن در درمان مشکلات دیگر کاملاً قابل‌لمس است. با این وجود، شواهد کافی برای تأثیر قطعی آن وجود ندارد و این روش درمان هنوز در حال پژوهش بوده و مجوز اجرا ندارد. امید بر این است که با پیشرفت بیشتر تکنولوژی، ابزارهایی مثل نورالینک قادر به کنترل علائم ADHD باشند.
منابع:
